Pojęcie beneficjenta rzeczywistego w obszarze AML – ustalanie, weryfikacja i zgłaszanie

Ustawa o AML wyodrębnia tzw. instytucje obowiązane. To szeroka grupa podmiotów zobligowanych do wdrożenia zaostrzonych rygorów bezpieczeństwa finansowego, z uwagi na potencjalne ryzyko zetknięcia się z próbami prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Do instytucji obowiązanych można zaliczyć m.in. :

• operatorów pocztowych,

• banki, SKOK-i oraz inne instytucje płatnicze,

• zakłady ubezpieczeniowe,

• pośredników ubezpieczeniowych,

• podmioty świadczące usługi w zakresie obejmującym wymianę kryptowalut,

• organizacje typu Non-Profit (np. fundacje, stowarzyszenia),

• notariuszy, adwokatów i radców prawnych – w ograniczonym zakresie.

Instytucje obowiązane świadczą swoje usługi na rzecz tzw. klientów, czyli osoby fizyczne, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Ustawa o AML wyróżnia dwa rodzaje usług:

• transakcje okazjonalne,

• stosunki gospodarcze.

Ich rozróżnienie jest istotne ze względu na fakt, że nie wszystkie transakcje okazjonalne obligują instytucje obowiązane do wdrożenia środków bezpieczeństwa finansowego (jedynie te, które przekraczają określoną kwotę, wskazaną w art. 35 ust. 1 pkt 2 p-pkt. a-c ustawy o AML). W przypadku, kiedy transakcja okazjonalna wykorzystuje walutę wirtualną wystarczy, że będzie to zaledwie równowartość 1000 euro.

Niekiedy jednak to nie klient jest tym podmiotem, który tak naprawdę odniesie zysk wynikający ze współpracy z instytucją obowiązaną. W tym miejscu pojawia się beneficjent rzeczywisty.

Kim jest beneficjent rzeczywisty?

Beneficjent rzeczywisty (ang. Ultimate Beneficial Owner, UBO) został zdefiniowany w art. 1 ust. 2 pkt 1. Jest to każda osoba fizyczna, która sprawuje pośrednio lub bezpośrednio kontrolę nad klientem. Możliwość kontroli wynika z okoliczności prawnych lub faktycznych i oznacza wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działanie podejmowane przez klienta, lub każdą inną osobę, w imieniu, której nawiązywane są stosunki gospodarcze lub realizowana jest transakcja okazjonalna. Beneficjentem rzeczywistym zawsze będzie osoba fizyczna. Tego statusu nie mogą mieć osoby prawne lub jednostki organizacyjne.

W przypadku spółek innych niż notowane na rynkach regulowanych beneficjentem rzeczywistym będzie:

• osoba fizyczna będąca udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,

• osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, także jako zastawnik albo użytkownik lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,

• osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji; lub ma więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym (również jako zastawnik, użytkownik lub osoba działająca na podstawie porozumienia),

• osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną poprzez posiadane uprawnienia w oparciu o przepisy ustawy o rachunkowości,

• osoba fizyczna zajmująca wyższe stanowisko kierownicze, jeżeli w stosunku do niej występują niemożliwe do usunięcia wątpliwości co do okoliczności, o których mowa w poprzednich przypadkach.

W przypadku trustów beneficjent rzeczywisty jest określany w sposób odmienny. Będzie to:

• założyciel,

• powiernik,

• nadzorca, jeżeli został ustanowiony,

• beneficjent, w którego głównym interesie powstał i działa trust,

• inna osoba sprawująca kontrolę nad trustem,

• inna osoba niż wymienione, jeżeli korzysta z ich uprawnień lub wykonuje ich obowiązki.

Niekiedy pojęcia klienta i beneficjenta rzeczywistego pokryją się. Tak będzie w sytuacji przedsiębiorcy, który działa samodzielnie i nie jest kontrolowany przez inny podmiot.

Ustalenie statusu beneficjenta rzeczywistego nie zawsze będzie proste. Wzajemna sieć powiązań między podmiotami gospodarczymi sprawia, że często ustalenie podmiotu dominującego w danej strukturze wymaga pomocy wykwalifikowanych prawników. Jest to jednak istotne ze względu na ryzyko poniesienia surowej odpowiedzialności na gruncie ustawy o AML.

Jakie czynniki muszą uwzględnić instytucje obowiązane przy identyfikacji beneficjenta rzeczywistego?

Jednym z najważniejszych obowiązków instytucji obowiązanych jest identyfikacja i weryfikacja beneficjenta rzeczywistego i ocena dokonywanych czynności prawnych przez pryzmat ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Ocena obejmuje rozpoznanie ryzyka oraz jego poziom. Podczas tych działań należy uwzględnić:

• rodzaj klienta,

• obszar geograficzny,

• przeznaczenie rachunku,

• rodzaj produktów, usług i sposobów ich dystrybucji,

• poziom wartości majątkowych deponowanych przez klienta lub wartości przeprowadzonych transakcji,

• cel, regularność lub czas trwania stosunków gospodarczych.

Ustawodawca nie wskazał, po jakie środki może sięgnąć instytucja obowiązana, wprowadził jednak pojęcie środków bezpieczeństwa finansowego, które służą celowi ustawy. Zarówno zakres, jak i intensywność stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego powinny być dostosowane do poziomu zidentyfikowanego ryzyka.

Dla sprawnego wykonania obowiązków ustawowych bardzo ważne jest wdrożenie odpowiednich procedur wewnętrznych. Zagwarantują one możliwość identyfikacji uchybienia, błyskawicznego podjęcia działań zaradczych, a także uniknięcie odpowiedzialności na gruncie ustawy.

Jak wygląda weryfikacja beneficjenta rzeczywistego?

Weryfikacja tożsamości beneficjenta rzeczywistego na podstawie art. 37 ust. 1 ustawy o AML polega na potwierdzeniu danych identyfikacyjnych na podstawie:

• dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby fizycznej,

• dokumentu zawierającego aktualne dane z wyciągu właściwego rejestru,

• innych danych lub informacji pochodzących z wiarygodnego i niezależnego źródła.

Trudności w ustaleniu lub weryfikacji zarówno klienta, jak i beneficjenta rzeczywistego powinny być należycie udokumentowane.

Dodatkowo instytucje obowiązane mają obowiązek sprawdzić, czy beneficjent rzeczywisty spełnia przesłanki uznania go za osobę zajmującą eksponowane stanowisko polityczne. W takim przypadku niezbędne może okazać się wdrożenie dodatkowych środków bezpieczeństwa finansowego.