Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu

Już na wstępie należy zauważyć, że pozycja członków zarządu w spółkach kapitałowych została uregulowana w sposób szczególny. Ustawodawca nakłada na zarząd rolę gwaranta prawidłowości funkcjonowania spółki w obrocie na każdym etapie jej istnienia. Znajduje to odzwierciedlenie w specyficznej, rygorystycznej odpowiedzialności na gruncie całego szeregu ustaw, w tym także ordynacji podatkowej.

Odpowiedzialność podatkowa członka zarządu za zobowiązania podatkowe to przykład pociągnięcia do odpowiedzialności osoby trzeciej za zobowiązania fiskalne podatnika. Co do zasady bowiem to spółka sama ponosi odpowiedzialność za zapłatę zobowiązań publicznoprawnych.

Zakres odpowiedzialności podatkowej członków zarządu został wskazany w art. 116 §1 ordynacji podatkowej. Dotyczy ona wszystkich spółek kapitałowych i to zarówno na etapie organizacyjnym, jak i po wpisaniu podmiotu do KRS, tj.:

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;
• spółki akcyjnej;
• prostej spółki akcyjnej.

Odpowiedzialność członka zarządu ma charakter solidarny, subsydiarny, osobisty i nieograniczony. W praktyce oznacza to, że organ egzekucyjny może kierować działania zarówno w stosunku do spółki, jak i członków jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części nieskuteczna.

W przypadku wieloosobowego organu odpowiedzialność solidarna występuje zarówno między spółką i członkami zarządu, jak i między wszystkimi członkami zarządu z osobna i nie można zmodyfikować jej w umowie statucie. Mogą one jedynie przewidywać zasady rozliczania się członków zarządu między sobą na zasadzie regresu. Nadal jednak organ podatkowy jako wierzyciel decyduje on tym, od którego z dłużników będzie egzekwował należności (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2006 r., sygn. II UK 85/06).

Egzekucja zobowiązań podatkowych jest prowadzona z całego majątku osobistego, w tym także nabytego w trakcie prowadzenia postępowania. Jej nieograniczony charakter oznacza, że żadne przepisy nie określają kwotowego limitu zobowiązań za jakie odpowiada członek zarządu. Zwłaszcza w przypadku podatku VAT mogą to być bardzo wysokie kwoty.

Obowiązujące przepisy dają członkom zarządu możliwość udowodnienia jednej z przesłanek ekskulpacyjnych, które spowodują zwolnienie spod odpowiedzialności. Zostały one wskazane w art. 116 §1 pkt 1 i 2 ordynacji podatkowej. Przede wszystkim egzekucja z majątku spółki musi okazać się w całości lub w części bezskuteczna. Nie może dojść do sytuacji, w której organ podatkowy wszczyna egzekucję przeciwko członkom zarządu pomimo tego, że spółka dysponuje majątkiem, który pomoże posłużyć do zaspokojenia roszczenia. Co więcej w doktrynie przyjmuje się, że egzekucja względem spółki musi być skierowana do wszystkich jej składników majątku, o których wie organ podatkowy. Nie mogą to być jedynie składniki wybrane, łatwo dostępne.

Dodatkowo zwolnienie z odpowiedzialności powoduje:

• złożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego w tym samym czasie albo zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzeniu układu;
• brak winy w zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki;
• wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwia zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części.

Warto zwrócić uwagę, że dla zwolnienia się z odpowiedzialności nie ma żadnego znaczenia gospodarność członka zarządu oraz rzetelność w realizowaniu swojej funkcji. Przesłanki mają charakter wyłącznie „sygnalizacyjny” polegający na zgłoszeniu w odpowiednim czasie złej kondycji finansowej spółki. Przepisy ordynacji podatkowej odrywają odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania podatkowe od ewentualnych działań, które doprowadziły do takiego stanu. Nie wyłącza to jednak odpowiedzialności członków zarządu z innego tytułu, np. pociągnięcia ich do odpowiedzialności odszkodowawczej albo nieudzielenia absolutorium.

Co istotne, w literaturze wskazuje się też, że nawet celowe i zamierzone działania, które miały doprowadzić do niewypłacalności spółki nie wyłączają prawa do zwolnienia się z odpowiedzialności na gruncie ordynacji podatkowej.

Kiedy członek zarządu powinien zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego?

Możliwość zwolnienia się od odpowiedzialności w pierwszym z wymienionych przypadków jest uwarunkowana od podjęcia działania „we właściwym czasie”. Wykorzystanie klauzuli generalnej powoduje, że w praktyce można spotkać się z kilkoma interpretacjami takiej zasady. Za właściwe uznaje się:

• złożenie wniosku przed upływem 14 dni od dnia otrzymania decyzji organu podatkowego I instancji o zobowiązaniach podatkowych spółki;
• złożenie wniosku niezwłocznie podjęciu wszelkich możliwych działań w celu zapobieżenia sytuacji, kiedy spółka faworyzuje jednych wierzycieli kosztem innych celem zniweczenia celu postępowania upadłościowego;
• o tym, czy w danej sytuacji została spełniona przesłanka „właściwego czasu” decyduje sąd rozpoznający sprawę (vide: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 3 grudnia 2007 r., sygn. I Sa/Gl 708/07.

Nie bez znaczenia jest też dołożenie przez członków zarządu należytej staranności w zapoznaniu się ze sprawozdaniem finansowym spółki za ubiegły rok obrotowy. Przyjmuje się, że do takiej czynności należy przystąpić niezwłocznie po powołaniu w poczet organu tak, aby określenie sytuacji spółki było możliwe jak najwcześniej. W razie wątpliwości osoby, które rozważają objęcie stanowiska członka zarządu, powinny skonsultować zakres swoich obowiązków z kancelarią prawną.

Jak wykazać brak winy członka zarządu?

Brak winy członka zarządu w złożeniu wniosku o upadłość lub postępowanie układowe występuje w sytuacji, kiedy dana osoba rzeczywiście nie miała obiektywnej możliwości podjęcia stosownego działania (vide: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 lutego 2006, sygn. I FSK 114/05). W doktrynie można odnaleźć wiele przykładów sytuacji, kiedy niepodjęcie działania pozwoli odwołanie się do braku winy. Będzie to np.:

• przewlekła i ciężka choroba uniemożlwiająca zapoznanie się z księgami spółki;
• wprowadzenie członka zarządu w błąd przez pozostałe osoby zasiadające w organie lub utrudnianie dostępu do ksiąg;
• zatajenie informacji o kondycji finansowej spółki przed członkiem zarządu.

Warto jednak pamiętać, że wykazanie okoliczności zwalniającej powinno iść w parze z podejmowaniem prób pozyskania stosownych informacji przez członka zarządu. Wskazanie, że wprawdzie dostępu do ksiąg nie było, ale członek zarządu starał się o to jedynie raz najprawdopodobniej nie spowoduje wyłączenia odpowiedzialności – należyta staranność powinna być wyraźnie widoczna w zachowaniu członka zarządu.

Jaką wartość musi reprezentować majątek spółki wskazany przez członka zarządu do egzekucji, aby było możliwe zwolnienie się z odpowiedzialności?

Doktryna chętnie odwołuje się w tym zakresie do definicji zawartej w Słowniku Języka Polskiego, który definiuje pojęcie „znaczny”. jako „niemały, spory, dość duży”. Każdorazowo należy jednak oceniać relację rozmiaru zaległości podatkowych względem ujawnionych składników majątku.

W orzecznictwie NSA można spotkać się z poglądem, zgodnie z którym wskazanie mienia, które pozwala na zaspokojenie jedynie 20% zaległości podatkowych spółki nie stanowi przesłanki uwolnienia członku zarządu z odpowiedzialności (vide: wyrok NSA z dnia 7 grudnia 2010 r., sygn. I FSK 3/10).

Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że odwrotna sytuacja, w której członek zarządu wskazuje majątek odpowiadający wartością 70-80% zaległości podatkowych pozwoli na zwolnienie się z odpowiedzialności.

Niezależnie od odpowiedzialności podatkowej członków zarządu w spółce kapitałowej, przepisy przewidują także możliwość pociągnięcia tych osób fizycznych do odpowiedzialności za zaległe składki ZUS. Jeżeli więc spółka zatrudnia pracowników, względem których nie odprowadza należnych kwot w ramach ich ubezpieczenia, ciężar tej zaległości również może przejść na członków zarządu.

W tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 31 oraz 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym przepisy o odpowiedzialności osób trzecich stosuje się odpowiednio do składek na:

• ubezpieczenie społeczne;
• Fundusz Pracy;
• Fundusz Solidarnościowy;
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
• Fundusz Emerytur Pomostowych;
• ubezpieczenie zdrowotne.

Przesłanki zwalniające od odpowiedzialności są dokładnie takie same, jak w przypadku zaległości podatkowych spółki. Podkreślenia wymaga, że rezygnacja członka zarządu z pełnionej funkcji w trakcie, kiedy istniała już podstawa pociągnięcia do odpowiedzialności nie powoduje zwolnienia z sankcji finansowych. Wynika to z faktu, że dana osoba zasiadała w zarządzie w czasie, kiedy doszło do powstania zaległości.

Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu może prowadzić do powstania wielomilionowych zaległości obciążających osoby fizyczne. Uchylenie się od niej jest bardzo trudne, ponieważ ustawowe przesłanki ekskulpacyjne traktowane są z reguły w sposób rygorystyczny. Aby uniknąć nieprzewidzianego obrotu sprawy, prowadzenie postępowania w omawianym zakresie warto zlecić kancelarii prawnej z wieloletnią praktyką w zakresie obsługi postępowań podatkowych.

Prawnicy z Kancelarii RPMS dokładnie przeanalizują wszystkie aspekty sprawy, wskażą właściwe postępowanie oraz podejmą się zastępstwa zarówno przed organem podatkowym, jak i sądem administracyjnym.