Opóźnienie dostawy – czy kara umowna za opóźnienie dostawy jest zasadna?

Stosownie do art. 23 ust. 5 CMR w przypadku opóźnienia dostawy, jeżeli osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przez okoliczność opóźnienia, przewoźnik obowiązany jest zobowiązany zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego należnego w momencie wydania przesyłki.

Aby móc dochodzić wypłaty odszkodowania w razie opóźnienia dostawy, odbiorca towaru zgodnie z art. 30 ust. 3 konwencji CMR ma obowiązek zgłosić przewoźnikowi zastrzeżenia na piśmie w terminie 21 dni od dnia pozostawienia towaru do jego dyspozycji. Pominięcie tego wymogu lub nieterminowe zgłoszenie zastrzeżeń, atym samym brak udowodnienia szkody, skutkuje tym, że odbiorca nie może żądać odszkodowania z tytułu opóźnienia.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 czerwca 2016 roku, sygn. V ACa 861/15. W treści uzasadnienia sąd wskazał, że art. 30 ust. 3 konwencji CMR stanowi wyjątek od zasady, że zgłoszenie zastrzeżeń co do sposobu wykonania przewozu nie ma wpływu na istnienie i trwanie roszczenia, a pisemna informacja stanowi niezbędną przesłankę do dochodzenia swoich praw. Nie wystarczy sam fakt zgłoszenia opóźnienia, uprawniony musi jeszcze dochować 21-dniowego terminu. Oczywiście zgłoszenie w terminie nie narusza 1-rocznego terminu przedawnienia roszczenia.

Należy podkreślić, że w przypadku dochodzenia odszkodowania za opóźnienie dostarczenia towaru do dyspozycji odbiorcy, niezbędne jest wykazanie powstania szkody oraz jej wysokości. Ma to doniosłe znaczenie z punktu widzenia potencjalnego zastrzeżenia kary umownej za opóźnienie, dlatego w celu zapewnienia bezpieczeństwa i skutecznego żądania odszkodowania dla prowadzonego biznesu warto rozważyć skorzystanie z bieżącej obsługi prawnej. Oczywiście najpierw należy pamiętać by zrobic zastrzeżenie kar umownych w umowie z przewoźnikiem, z czym także możemy pomóc.

Opóźnienie dostawy, czy zaginięcie towaru?

Opóźnienie należy odróżnić od zaginięcia towaru. Na podstawie art. 20 odbiorca przesyłki może uznać towar za zaginiony bez potrzeby przeprowadzania dalszych dowodów, jeżeli ładunek został dostarczony 30 dni po upływie umówionego terminu dostawy, a jeżeli takiego terminu nie było, po upływie 60 dni od dnia przyjęcia towaru przez przewoźnika. W przeciwnym razie uznaje się brak złożenia reklamacji. Dokonanie rozróżnienia między opóźnieniem dostawy, a zaginięciem towaru jest istotne, ponieważ konwencja CMR przewiduje dla tych okoliczności inną podstawę prawną oraz odmienną treść roszczenia.

W przypadku zaginięcia towaru osoba uprawniona do jego odbioru może zażądać na piśmie, aby poinformowano ją o odnalezieniu ładunku, jeżeli dojdzie do tego w terminie 1 roku od dnia wypłaty odszkodowania. Wystarczy jedynie by zastrzeżenie zostało skierowane do przewoźnika.

Jeżeli rzeczywiście dojdzie do odnalezienia zaginionego ładunku, podmiot uprawniony może zażądać, aby przekazano mu towar za zapłatą należności wynikającej z faktury i po zwrocie wypłaconego odszkodowania oraz po potrąceniu kosztów, które byłyby objęte odszkodowaniem. Niezależnie od tego odbiorca ma prawo zachować kwotę odpowiadającą odszkodowaniu za opóźnienie w dostawie.

W sytuacji, kiedy ładunek odnaleziono po upływie roku lub odbiorca nie zgłosił żądania przekazania mu towaru w terminie 30 dni, przewoźnik może zarządzać rzeczami zgodnie z przepisami miejsca, w którym je odnaleziono.

Kara umowna a konwencja CMR

Przepisy konwencji CMR określają granicę odpowiedzialności przewoźnika. Z uwagi jednak na fakt, iż działanie polegające na przewozie towarów ma charakter niepieniężny zasadnym może się wydawać, że wprowadzenie do kontraktu kary umownej zastrzegającej wysokie odszkodowanie w razie opóźnienia lub innego nienależytego wykonania zobowiązania będzie zasadne i pozwoli w większym stopniu zdyscyplinować przewoźnika.

Należy powtórzyć, że górny limit odpowiedzialności odszkodowawczej w razie opóźnienia dostawy wyznaczają przepisy CMR, które nakładają na poszkodowanego obowiązek wykazania:

• faktu powstania szkody;

• wysokości szkody.

Kara umowna stanowi natomiast zryczałtowane odszkodowanie i jest należna wierzycielowi z samego tylko faktu naruszenia postanowienia umowy, bez względu na wysokość poniesionej szkody, ani nawet to, czy do powstania szkody w ogóle doszło. Takie stanowisko zajął m.in. Sąd Najwyższy w jednej z uchwał (vide: uchwała z dnia 6 listopada 2003 rok, sygn. III CZP 61/03). Jest to pogląd dominujący obecnie w orzecznictwie. Nie ma przy tym znaczenia wysokość zastrzeżonej kary umownej i jej relacja do wysokości frachtu (niższa lub wyższa niż przewoźne).

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na art. 41 konwencji CMR, zgodnie z którym każda klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia konwencji CMR jest nieważna i pozbawiona mocy prawnej. Nieważność jednego lub kilku postanowień nie pociąga za sobą nieważności całej umowy. W szczególności za nieważne uznaje się te klauzule, które ustępują na rzecz przewoźnika korzyści z ubezpieczenia towaru oraz każda inna klauzula o analogicznym brzmieniu, jak również zapisy przenoszące ciężar dowodu.

W rezultacie należy uznać, że nawet w sytuacji, kiedy strony zadecydują o wprowadzeniu do umowy kary umownej na wypadek opóźnienia dostawy, wierzyciel nie będzie mógł skutecznie żądać jej zapłaty, a dłużnik nie będzie musiał jej zapłacić. Wynika to ze sprzeczności postanowienia wprowadzającego karę umowną z art. 23 ust. 5 konwencji CMR.

Warto podkreślić, że o nieważności przesądza nie tylko zwolnienie wierzyciela z konieczności wykazania szkody i jej wysokości, ale też ewentualne przeniesienie na dłużnika obowiązku wykazania braku szkody w razie podniesienia zarzutu miarkowania kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c.

Znajomość obowiązujących przepisów, ale także praktyki sądowej oraz aktualnych stanowisk orzecznictwa i doktryny pozwala należycie zabezpieczyć interesy stron umowy przewozu. Dlatego warto zlecić sporządzenie kontraktu kancelarii prawnej doświadczonej w obsłudze podmiotów z branży TSL.