Odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika w przewozie międzynarodowym

Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika określa art. 17 konwencji CMR. Zgodnie z tym przepisem przewoźnik odpowiada za:

• całkowite lub częściowe zaginięcie towaru;

• uszkodzenie towaru;

• opóźnienie w dostawie –

od momentu przyjęcia towaru do czasu jego wydania, chyba że do powstania szkody doszło:

• z winy osoby uprawnionej;

• w związku ze zleceniem osoby uprawnionej niewynikającym z winy przewoźnika;

• z winy własnej towaru;

• z okoliczności, których przewoźnik nie mógł przewidzieć i którym nie mógł zapobiec.

Powstanie odpowiedzialności na gruncie CMR warunkuje zaistnienie przesłanki:

• odpowiedzialności;

• wystąpienia szkody;

• związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą.

Domniemanie wykazania okoliczności przeciwnej spoczywa na przewoźniku. Jeżeli mu się to uda, dowód przeciwny może przeprowadzić osoba, która wykaże, że szkoda nie powstała wyłącznie lub częściowo z jednej z tych przyczyn.

Konwencja CMR przewiduje możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności w przypadku wykazania wystąpienia jednej z przesłanek, o których mowa w art. 17 ust. 4 (tzw. szczególne niebezpieczeństwa). Są to:

• użycie pojazdów otwartych i nieprzykrytych opończą, o ile taki wymóg był zastrzeżony w liście przewozowym;

• brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli może mieć to wpływ na zaginięcie lub uszkodzenie towaru;

• manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowywanie towaru przez nadawcę, odbiorcę albo osoby działające w ich imieniu;

• naturalne właściwości towarów, które mogą powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie lub uszkodzenie (np. działanie rdzy, zepsucie, wyschnięcie);

• niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki;

• przewóz żywych zwierząt.

Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że nie zawsze pojawi się możliwość powołania się na okoliczności ekskulpacyjne. W niektórych przypadkach niezbędne będzie wykazanie przez przewoźnika, że np. posłużył się specjalistycznym środkiem transportu i przedsięwziął wszelkie obowiązujące go w danych okolicznościach środki, co do wyboru, utrzymania i użycia urządzeń oraz zastosował się do udzielonych instrukcji. W celu uniknięcia wątpliwości co do zakresu odpowiedzialności przewoźnika i ułatwienia ewentualnego dochodzenia roszczeń należy w szczególności zadbać o precyzyjne wypełnienie listu przewozowego.

Odpowiedzialność za zaginięcie towaru

Odpowiedzialność odszkodowawczą za zaginięcie towaru przewiduje art. 23 konwencji CMR. Wartość odszkodowania w tym przypadku oblicza się według wartości towaru w miejscu i czasie przyjęcia go do przewozu.

Wartość towarów określa się przede wszystkim według ceny giełdowej, w drugiej kolejności według ceny rynkowej. Dopiero w sytuacji, kiedy ustalenie wartości z wykorzystaniem tych metod nie jest możliwe strony mogą odwołać się do zwykłej wartości towarów danego rodzaju i jakości. Wysokość odszkodowania nigdy nie może więc przekroczyć typowej rynkowej wartości towaru.

Roszczenie odszkodowawcze obejmuje również koszty poniesione w związku z przewozem towaru, tj. cło, przewoźne oraz inne wydatki. Wydatków tych można dochodzić w całości lub części zależnie od zakresu ubytku w towarze.

Odpowiedzialność za uszkodzenie towaru

Odpowiedzialność za uszkodzenie towaru przewiduje art. 25 konwencji CMR. W razie uszkodzenia przesyłki przewoźnik jest zobowiązany do zapłaty kwoty odpowiadającej stopniowi, w jakim przewożony towar utracił wartość. Wysokość odszkodowania oblicza się analogicznie jak w przypadku zaginięcia towaru z tym zastrzeżeniem, że:

• w sytuacji, kiedy uszkodzenie dotyczy całej przesyłki wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty odszkodowania należnego w przypadku zaginięcia całości przesyłki;

• w sytuacji, kiedy uszkodzenie dotyczy jedynie części przesyłki wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty odszkodowania należnego za zaginięcie tej części przesyłki.

W doktrynie przyjmuje się, że uszkodzeniem towaru nie są jego zmiany jakościowe, które prowadzą do obniżenia jego wartości użytkowej lub handlowej, np. parowanie cieczy.

Odpowiedzialność za opóźnienie dostawy

Odszkodowanie w przypadku opóźnienia dostawy określa się na podstawie art. 23 ust. 5 konwencji CMR. Przewoźnik jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania, jeżeli z faktu opóźnienia wynikła szkoda. Wysokość żądania nie może przekroczyć przewoźnego.

W sytuacji, kiedy opóźnienie w dostawie towaru doprowadziło jednocześnie do powstania szkody w przesyłce, dopuszcza się możliwość kumulowania odszkodowania za uszkodzenie towaru oraz opóźnienie.

Warto podkreślić, że strony nie mogą umówić się na niższe limity odpowiedzialności niż przepisy konwencji CMR. Regulacja międzynarodowa ma charakter powszechnie obowiązujący, a co za tym idzie, obejmuje wszystkie, współpracujące ze sobą strony.

Jednocześnie ewentualne zastrzeżenia powinny być zgłoszone przewoźnikowi w krótkich terminach, inaczej obowiązuje domniemanie, że towar został dostarczony w stanie określonym w liście przewozowym. Dlatego tak ważne jest, aby odbiorca towaru jak najszybciej zbadał transport (najlepiej jeszcze w obecności przewoźnika).

Jak wygląda zadeklarowanie wartości towaru?

Granicę odpowiedzialności odszkodowawczej można przesunąć poprzez zadeklarowanie wyższej wartości przewożonego towaru niż rynkowa. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 26 ust. 1 CMR taka deklaracja powinna nastąpić w liście przewozowym oraz po uiszczeniu odpowiedniej kwoty.

Ważne jest, aby w dokumencie, na podstawie którego odbywa się przewóz ładunku wskazać zarówno fakt zadeklarowania wyższej kwoty, jak i opłatę z tego tytułu. Inaczej w praktyce może pojawić się problem z dochodzeniem odszkodowania w toku procesu sądowego.

Podmiot domagający się odszkodowania może oczywiście twierdzić, że dodatkowa opłata została już uwzględniona w opłacie za przewóz, ale będzie to wymagało powołania odpowiednich dowodów, np. zeznań świadków lub korespondencji mailowej z przewoźnikiem.

Właściwość sądu w sprawach z zakresu konwencji CMR

Zgodnie z art. 31 konwencji CMR w sporach wynikających z przewozu powód może wnieść powództwo do sądów umawiających się krajów, określonych przez strony w drodze porozumienia (np. jako klauzula prorogacyjna w umowie), a dodatkowo do sądu kraju, na którego obszarze:

• pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, siedzibę, filię lub agencję za pośrednictwem której zawarto umowę o przewóz;

• znajduje się miejsce przejęcia towaru do przewozu lub miejsce jego dostawy.

Wyrok wydany przez sąd któregokolwiek z umawiających się krajów staje się wykonalny również na terytorium innego państwa będącego członkiem konwencji.

Roszczenia z tytułu prawa przewozowego przedawniają się w krótkim, 1-rocznym terminie. Jedynie w przypadku szkód powstałych w wyniku winy przewoźnika, tak umyślnej lub niedbalstwa, termin przedawnienia ulega wydłużeniu do 3 lat. Okres przedawnienia liczy się inaczej, w zależności od okoliczności powstania szkody:

• w przypadku częściowego zaginięcia, uszkodzenia towaru lub opóźnienia dostawy – od dnia wydania towaru;

• w przypadku całkowitego zaginięcia towaru – z upływem umówionego terminu dostawy, a w przypadku jego braku z upływem 60 dni od dnia przyjęcia towaru przez przewoźnika;

• w innych przypadkach – z upływem 3-miesięcznego terminu od dnia zawarcia umowy przewozu.

Odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika jest surowa, a kwoty odszkodowań potrafią być bardzo wysokie. Aby zadbać o poprawne relacje z kontrahentami warto zadbać o precyzyjną umowę przewozu i dokładne wypełnienie listu przewozowego. To gwarancja, że strony umowy nie będą miały wątpliwości co do zakresu i sposobu wykonania usługi.