Wyjście wspólnika ze spółki jawnej lub komandytowej - sposoby rozliczeń

Wyjście wspólnika ze spółki osobowej – możliwe sposoby rozwiązania działalności

Wyjście wspólnika ze spółki osobowej jest możliwe na wiele sposobów. W przypadku, w którym pomiędzy wspólnikami doszło do konfliktu, istnieją różne możliwości rozwiązania go. Należy do nich m.in. wzajemne porozumienie poprzez negocjację zmian w umowie spółki, które mogą mieć charakter trwały lub czasowy. Wspólnicy mogą także zmienić udział danego wspólnika w zyskach i jego wpływ na funkcjonowanie firmy. Jeśli jednak negocjacje nie przynoszą pożądanych rezultatów, każdy ze wspólników może podjąć działania, które doprowadzą do zakończenia współpracy w ramach prowadzonej przez nich działalności. Wśród dostępnych możliwości znajduje się m.in.:

sprzedaż lub darowizna ogółu praw i obowiązków posiadanego przez wspólnika w spółce osobowej;
umowne wystąpienie danego wspólnika ze spółki;
likwidacja dotychczasowej spółki i przeniesienie przedsiębiorstwa na inny podmiot.

Wyjście wspólnika ze spółki – sprzedaż ogółu praw i obowiązków

Sprzedaż ogółu praw i obowiązków wspólnika na rzecz osoby trzeciej, jest najprostszym rozwiązaniem formalnym, ale często okazuje się najmniej korzystne podatkowo. Umowa sprzedaży ogółu praw i obowiązków, wymaga jedynie formy pisemnej i może być poprzedzona uchwałą wspólników wyrażającą zgodę na sprzedaż. Warto jednak pamiętać, że umowa ta powinna być starannie przygotowana, aby zabezpieczyć interesy zarówno sprzedającego, jak i kupującego. Do zapłaty wynagrodzenia za sprzedawany ogół praw i obowiązków zobowiązany jest kupujący, ale gwarantem jej otrzymania mogą być inne podmioty – np. spółka, z której wychodzi zbywca.

Skutkiem podatkowym sprzedaży ogółu praw i obowiązków jest podatek dochodowy. Naliczany jest od różnicy między ustaloną ceną a wydatkami poniesionymi na objęcie ogółu praw i obowiązków. W praktyce wydatki te są często niewielkie, co skutkuje wysokim podatkiem dochodowym. Ponadto sama sprzedaż praw podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, w wysokości 1% od ustalonej ceny.

Alternatywnym rozwiązaniem dla sprzedaży ogółu praw i obowiązków może być darowizna. Jednak ze względów podatkowych warto rozważyć przekazanie jej na rzecz osoby najbliższej, np. dziecka czy współmałżonka. Należy również pamiętać, że umowa darowizny ogółu praw i obowiązków musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Wyjście wspólnika ze spółki jawnej lub komandytowej – umowne wystąpienie ze spółki

Umowne wystąpienie ze spółki jawnej lub komandytowej, polega na zawarciu porozumienia z pozostałymi wspólnikami i wystąpienie w drodze zmiany umowy spółki. Możliwość podjęcia takiego działania, warunkowana jest przez zasadę swobody umów. Umożliwia ona bowiem ułożenie stosunku prawnego, co do zasady swobodnie dla obu stron. Dzięki temu również w przypadku zmiany umowy spółki istnieje możliwość postanowienia o wyjściu z niej przez jednego ze wspólników.

Wstąpienie na zasadzie porozumienia powinno zostać podjęte jednomyślną uchwałą wspólników. W praktyce oznacza to określenie kwoty, jaką spółka ma wypłacić występującemu z niej wspólnikowi. Zgodnie z treścią przepisów prawa handlowego brak jest wyłączenia możliwości zmiany składu osobowego wspólników poprzez zmianę umowy spółki. Z tego względu podstawę prawną takiego działania stanowi art. 9 k.s.h. w zw. 3531 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.

Wyjście wspólnika ze spółki jawnej lub komandytowej – wypowiedzenie umowy spółki

Uprawnienie do wystąpienia wspólnika spółki jawnej w drodze wypowiedzenia umowy spółki reguluje art.61§1-3 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z przepisami taka możliwość przysługuje jednej ze stron w sytuacji, gdy umowa spółki zawarta została na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie odbywa się na zasadzie jednostronnego oświadczenia woli, skierowanej do wspólników w formie pisemnej.

Artykuł 62 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeksu spółek handlowych stanowi, iż jeżeli umowa zawarta jest na czas nieoznaczony, to wypowiedzenie powinno nastąpić na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego.

Natomiast w przypadku zawarcia umowy na czas oznaczony, sposobność wypowiedzenia umowy spółki uzależniona będzie od treści tejże umowy. W zawartym przez obie strony zobowiązaniu (umowie spółki), powinny zostać wskazane klarowne zasady dopuszczalności jej wypowiedzenia.

W sytuacji, gdy spółka składa się z więcej niż dwóch wspólników i jeden z nich składa wypowiedzenie umowy spółki, istnieją dwa możliwe rozwiązania:

Kontynuowanie działalności przez pozostałych wspólników z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem – taka decyzja może wynikać z umowy firmy lub z postanowienia pozostałych udziałowców.
Rozwiązanie spółki, a następnie likwidacja (potencjalnie). Jednak ostateczna decyzja w tej kwestii zawsze jest zależna od pozostałych wspólników.

Warto dodać, że w przypadku spółki jawnej niemożliwe jest natychmiastowe wystąpienie, które przysługuje w przypadku spółki cywilnej (art. 869 §2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny).

Zasady ogólne dotyczące rozliczenia z występującym ze spółki wspólnikiem

Zgodnie z artykułem 65 Kodeksu spółek handlowych, wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego ze spółki jawnej, powinna być obliczana na podstawie osobnego bilansu. Dokument sporządzany jest na ostatni dzień roku obrotowego i uwzględnia wartość zbywczą majątku spółki.

Przyjmuje się, iż udział kapitałowy wspólnika zasadniczo powinien być wypłacany w formie pieniężnej. Natomiast przedmioty wniesione do spółki przez wspólnika, wyłącznie w celu używania, należy zwrócić w formie materialnej. Niemniej jednak zasady te mogą ulec zmianie, na mocy uchwały lub umowy spółki, wydanej przez wspólników firmy.

W przypadku rozwiązania spółki jawnej, sposób opodatkowania należności przysługującej wspólnikowi zależy od tego, czy otrzyma on środki pieniężne, czy też niepieniężne składniki majątku. W sytuacji, gdy wartość udziału kapitałowego wspólnika, wyznaczana na podstawie bilansu, okaże się ujemna, zobowiązany jest on do wyrównania brakującej spółce wartości. Warto również dodać, że występujący z działalności wspólnik, wciąż uczestniczy w zyskach i stratach ze spraw jeszcze niezakończonych.

Wartość zbywcza i metody wyceny stosowane do jej ustalenia

Wartość zbywcza majątku spółki to wartość jej majątku w obrocie prawnym i gospodarczym. W praktyce oznacza to wartość, jaką można uzyskać za spółkę. Z prawnego punktu widzenia jest to problematyczne zagadnienie, gdyż obowiązujące przepisy nie definiują jednoznacznego pojęcia wartości zbywczej, ani nie wskazują wprost, jaką metodę wyceny należy przyjąć w celu jej ustalenia.

Doktryna i orzecznictwo wskazują, że przy ustalaniu wartości zbywczej majątku spółki należy uwzględnić zarówno składniki materialne, jak i niematerialne. Mogą to być m.in. znaki towarowe, know-how, ustalone procesy biznesowe etc.

Natomiast w zakresie metody, która powinna zostać zastosowana do wyceny, w orzecznictwie i w komentarzach można zauważyć jedynie pewne wskazania. Zgodnie z nimi, metoda dochodowa wyceny, niezależna od substancji majątkowej przedsiębiorstwa, a opierająca się na zdyskontowanych przepływach pieniężnych lub zysku generowanym przez dany podmiot, jest ze swojej istoty sprzeczna z kodeksowymi zasadami rozliczenia z występującym wspólnikiem. Natomiast z wymogu sporządzenia osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku, wynika wskazanie ustawodawcy na majątkowe metody wyceny, ze szczególnym uwzględnieniem metody skorygowanych aktywów netto.

Inne metody dokonywania rozliczeń ze wspólnikiem wychodzącym ze spółki

Dla wielu interesantów niezwykle istotną kwestią jest, czy regulowanie należności przy wystąpieniu ze spółki może odbywać się wyłącznie w formie pieniężnej oraz, czy można umówić się ze wspólnikiem na inną kwotę niż wartość zbywcza.

Zgodnie z artykułem 65 § 3 zd. 1 Kodeksu spółek handlowych, udział kapitałowy powinien być wypłacony wspólnikowi w pieniądzu. Nie wydaje się jednak, aby strony nie mogły umówić się na inną formę rozliczeń, np. poprzez przeniesienie na wspólnika bądź jego spadkobierców określonych składników majątku spółki.

Zastanawiający może być również fakt, czy wspólnicy mogą ustalić między sobą w umowie własne zasady dokonania wzajemnych rozliczeń, w przypadku decyzji o wystąpieniu ze spółki jednego ze wspólników.

Aktualnie obowiązujące przepisy prawa nie dają jednoznacznej odpowiedzi w tej kwestii. Jednak niebagatelną rolę w interpretacji tego przypadku odegrało orzecznictwo. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 14 grudnia 2012 r. (I ACa 1196/12, Legalis nr 721841), wskazano możliwość określenia np. w umowie spółki odrębnych od omawianego art. 65 k.s.h. zasad wzajemnych rozliczeń po wystąpieniu wspólnika. Zgodnie z wydanym orzeczeniem strony mogą samodzielnie określić wysokość spłaty wspólnika, poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej, a także ustalić inną niż zbywcza wartość majątku spółki (np. wartość księgową).

Wyjście wspólnika ze spółki – likwidacja biznesu i przeniesienie na nową spółkę

Likwidacja dotychczasowego przedsiębiorstwa i przeniesienie go na nową spółkę jest rozwiązaniem, które niesie za sobą liczne korzyści. Należy jednak podkreślić, że jest to najbardziej skomplikowane rozwiązanie pod względem formalnym. W celu przeprowadzenia likwidacji, niezbędne jest bowiem założenie nowej spółki przez osoby, które obejmą pieczę nad prowadzeniem biznesu w nowym składzie. Kolejnym krokiem jest dołączenie jej do dotychczasowej spółki, z której występujący wspólnik planuje odejść. Dopiero w tym momencie może nastąpić likwidacja dotychczasowej działalności i podział majątku pomiędzy występującego wspólnika i nową firmę. Wówczas należy zapewnić występującemu udziałowcowi odpowiednią kwotę pieniędzy za swoje udziały w spółce. Takie działania są korzystne podatkowo, gdyż otrzymanie majątku przez kooperantów w wyniku likwidacji spółki, nie jest obarczone podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Natomiast w sytuacji, gdy jeden ze wspólników dokona odpłatnego zbycia składników majątku na rzecz drugiego ze wspólników, który będzie prowadził indywidualną działalność gospodarczą, to dla pierwszego z nich składniki powstałe przy likwidacji spółki, będą stanowiły przychód z działalności gospodarczej. Wówczas przychód ten będzie podlegał podatkowi od dochodu.

Czy można żądać przymusowego rozwiązania spółki przez sąd?

Zgodnie z art. 63 § 1 Kodeksu spółek handlowych, każdy wspólnik ma prawo żądać rozwiązania spółki przez sąd z ważnych powodów. Jednakże w przypadku, kiedy ważny powód dotyczy tylko jednego ze wspólników, pozostali wspólnicy mogą złożyć wniosek o wyłączenie takiego wspólnika ze spółki.

Należy jednak zauważyć, że ustawodawca nie precyzuje pojęcia „ważnego powodu” i nie wskazuje, jak należy je rozumieć. W takim przypadku konieczne jest wsparcie się orzecznictwami, m.in. z wyroków Sądu Najwyższego. Wynika z nich bowiem, że ważne powody mogą mieć charakter:

Obiektywny – nie są związane z osobą żadnego ze wspólników, a dotyczą przedmiotowych aspektów działalności spółki, np. zmniejszenie majątku spółki, które uniemożliwia dalsze funkcjonowanie spółki.
Subiektywny – są bezpośrednio związane z osobą jednego ze wspólników i mogą być przez niego spowodowane – np. naruszenie zakazu konkurencji czy popełnienie przestępstwa. Powody subiektywne mogą także wynikać z okoliczności niezawinionych – np. choroby lub wyprowadzki z kraju.

Ogólnie przyjmuje się, iż ważnymi powodami są okoliczności utrudniające dalszą działalność spółki, lub prowadzące do stanu, w którym jej dalsze istnienie jest bezcelowe.