Przejęcie przez wspólnika spółki jawnej działalności, czyli jak się rozstać i dalej prowadzić działalność?

Jakie przyczyny powodują rozwiązanie spółki jawnej w rozumieniu przepisów?

Zgodnie z art. 58 §1 k.s.h., rozwiązanie spółki powodują:

przyczyny przewidziane w umowie spółki;
jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
ogłoszenie upadłości spółki;
śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
prawomocne orzeczenie sądu.

Każdy z tych przypadków stanowi przesłankę do ustania bytu spółki jawnej, niekoniecznie w drodze likwidacji. Nie oznacza to jednak, że jej majątek musi zostać podzielony między wspólników, a wspólny trud prowadzenia działalności gospodarczej przepada.

Spółka jawna a śmierć wspólnika

W przypadku, kiedy spółka jawna liczyła sobie więcej niż dwóch wspólników, w umowie spółki można zawrzeć zapis, zgodnie z którym spółka zachowa ciągłość. Zgodnie z art. 64 k.s.h., pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika oraz pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika, lub jego wierzyciela spółka trwa nadal jeżeli:

jej umowa tak stanowi;
wspólnicy niezwłocznie podejmą uchwałę w tym przedmiocie.

Niewdrożenie stosownych działań sprawia, że spadkobiercy, wierzyciele wspólnika, syndyk, a także wspólnik, który wypowiedział umowę, mogą żądać przeprowadzenia likwidacji.

Spółka nie ulegnie rozwiązaniu także wtedy, gdy w umowie przewidziano możliwość dziedziczenia udziałów przez spadkobierców wspólnika. W takiej sytuacji należy przewidzieć zapis, zgodnie z którym udział zmarłego wspólnika wejdzie do masy spadkowej. Spadkobiercy muszą wtedy wskazać w określonym terminie osobę, która będzie uprawniona do wykonywania praw przysługujących wspólnikowi. Nawet jeżeli spadkobierców będzie kilku, wykonują oni prawa wspólnika łącznie. Oznacza to, że wysokość udziału nie ulegnie zmianie, pomnożeniu, ani modyfikacji.

Takie zmiany można również wprowadzić w umowie spółki w drodze jej modyfikacji. Zgodnie z art. 9 k.s.h. zmiana umowy spółki wymaga jednomyślności wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej.

Wspólnicy nie mogą jednak zabronić spadkobiercom osoby zmarłej partycypowania w sytuacji spółki przed wydaniem orzeczenia przez sąd spadkowy. Nie ma ono charakteru konstytutywnego, a jedynie deklaratoryjny. W praktyce oznacza to, że spadkobierca wchodzi w sytuację zmarłego wspólnika już z chwilą jego śmierci.

W kontekście dziedziczenia udziału w spółce jawnej warto również zwrócić uwagę na linię interpretacji podatkowych, które wskazują, że śmierć wspólnika nie powoduje konieczności zamykania ksiąg rachunkowych, jeżeli spółka w dalszym ciągu kontynuuje działalność. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 15 czerwca 2015 r., nr IBPBI/1/4511-342/15/AB wskazał, że momentem śmierci wspólnika wszystkie przychody i koszty przechodzą na następcę prawnego, który na ich podstawie wylicza zaliczkę na podatek dochodowy.

Brak regulacji dotyczącej dziedziczenia udziałów w spółce dwuosobowej pozostawia drugiemu ze wspólników dwa wyjścia:

rozwiązanie spółki;
wystąpienie z żądaniem o przyznanie prawa do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się stosownie do art. 66 w zw. z art. 65 k.s.h.

Przekształcenie spółki jawnej na żądanie spadkobiercy

Otrzymanie postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku upoważnia spadkobiercę do wyegzekwowania jeszcze jednego uprawnienia, o którym mowa w art. 583 k.s.h. W terminie 6 miesięcy od dnia wydania judykatu może on zażądać przekształcenia spółki jawnej w komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza, chyba że pozostali wspólnicy podejmą decyzję o rozwiązaniu spółki;

Żądanie uznaje się za spełnione, jeżeli pozostali wspólnicy podjęli uchwałę o przekształceniu spółki jawnej w spółkę komandytowo-akcyjną i przyznali spadkobiercy status akcjonariusza.

Wybranie któregokolwiek z tych trybów powoduje, że spadkobierca odpowiada za wcześniejsze długi spółki wyłącznie na podstawie przepisów prawa spadkowego. Żądanie spadkobiercy jest wiążące dla wspólników.

Kiedy wspólnik może dokonać wypowiedzenia umowy spółki jawnej?

Możliwość wypowiedzenia umowy spółki zawartej na czas nieoznaczony normuje art. 61 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem wypowiedzenie musi zostać złożone na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego w formie pisemnego oświadczenia, które dotrze do pozostałych wspólników lub tych, którzy są uprawnieni do reprezentowania spółki. Umowa spółki może modyfikować zarówno termin wypowiedzenia, jak i czas, kiedy następuje ustawowy skutek złożonego oświadczenia woli.

W przypadku umowy zawartej na czas oznaczony wspólnik może ją wypowiedzieć wyłącznie, kiedy umowa przewiduje taką możliwość.

Przyznanie prawa do majątku spółki przez sąd

W przypadku przyznania spółki jednemu ze wspólników musi on rozliczyć się z występującym wspólnikiem lub jego spadkobiercą. W tym celu sporządza się odrębny bilans uwzględniający wartość zbywczą majątku spółki. Dzień bilansowy oznacza się odmiennie w zależności od przyczyny żądania:

w przypadku wypowiedzenia będzie to ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia;
w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika będzie to dzień odpowiadający temu zdarzeniu;
w przypadku wyłączenia wspólnika na mocy prawomocnego orzeczenia sądu będzie to dzień wniesienia powództwa.

Udział wspólnika zwraca się w pieniądzu poza rzeczami przekazanymi do używania (np. samochód, sprzęt IT). Te zwraca się w naturze.

Wspólnik, którego bilans wykazuje wartość ujemną, ma obowiązek dokonać na rzecz spółki wyrównania. Jeżeli na dzień przyznania prawa do spółki są realizowane sprawy spółki (np. negocjacje, realizacja kontraktu), wspólnik występujący uczestniczy w zysku lub stracie z nimi powiązanych, ale nie ma już wpływu na prowadzenie spraw spółki ani nie może jej reprezentować.

W rezultacie wykonania uprawnienia z art. 66 k.s.h. własność przedsiębiorstwa przechodzi na jedynego wspólnika, a spółka jawna po złożeniu wniosku jest wykreślana z KRS. Oczywiście wspólnik musi być przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów prawa i podlega wpisowi do właściwego rejestru (CEIDG jeżeli będzie prowadził działalność w formie firmy jednoosobowej).

W kontekście tych uwag warto zwrócić uwagę m.in. na wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 grudnia 2015, sygn. I ACa 893/14. W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że wykonanie żądania wspólnika do przeniesienia na niego własności przedsiębiorstwa nie jest możliwe, jeżeli to z jego przyczyny dochodzi do rozwiązania spółki. Przykładowe zachowania mogą obejmować np. uporczywe uchylanie się od prowadzenia spraw spółki, czy szykanowanie innych wspólników.

Co ciekawe, jeżeli wina leży po stronie obu wspólników, żaden z nich nie może korzystać z tego uprawnienia.

Przyznanie uprawnień w oparciu o art. 66 k.s.h. odbywa się w drodze powództwa wytaczanego przed sąd właściwy dla siedziby spółki. Wartością przedmiotu sporu jest wartość majątku spółki i to ona determinuje właściwość sądu rejonowego lub okręgowego.

Skutki przejęcia majątku spółki przez jedynego wspólnika

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2017 r., sygn. IV CSK 414/16 wskazał, że zastosowanie konstrukcji, o której mowa w art. 66 k.s.h. stanowi sukcesję pod tytułem uniwersalnym. Oznacza to, że wspólnik przejmujący majątek spółki obejmuje zarówno aktywa, jak i pasywa spółki, a wspólnik występujący zostaje zwolniony z odpowiedzialności. W takiej sytuacji nie zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Status wspólnika ustaje z momentem uprawomocnienia się wyroku sądowego. Jednocześnie z tą chwilą można żądać ewentualnego wyrównania udziału lub zwrotu wkładu. Prawomocność wyroku wyznacza także moment, od którego można żądać zapłaty odsetek za opóźnienie. W sytuacji kiedy spółka nie zaspokoi dobrowolnie roszczeń wspólnika występującego, będzie on uprawniony do wystąpienia z pozwem o zapłatę.

Przejęcie działalności sprawia również, że konieczne jest rozwiązanie umów z kontrahentami i zawarcie ich na nowo, już przez przedsiębiorcę prowadzącego JDG.

Rozwiązanie spółki jawnej przez likwidację i przekazanie majątku wspólnikowi

Innym rozwiązaniem na kontynuowanie działalności jest przeprowadzenie typowej, kodeksowej likwidacji spółki jawnej, np. w oparciu o jednomyślną uchwałę wszystkich wspólników. W takiej sytuacji likwidatorami co do zasady są wszyscy wspólnicy, ale mogą to być także wybrane osoby, również spoza grona wspólników. Do ich zadań należy:

zakończenie bieżących interesów spółki;
ściągnięcie wierzytelności;
wypełnienie zobowiązań;
upłynnienie majątku spółki.

Należy pozostawić zabezpieczenie na pokrycie zobowiązań wymagalnych i spornych. Pozostały majątek jest dzielony między wspólników stosownie do postanowień spółki.

Likwidacja spółki wiąże się również z:

wyrejestrowaniem podmiotu z rejestru REGON na formularzu RG-2;
zaktualizowaniem danych w urzędzie skarbowym na formularzu NIP-2;
wyrejestrowaniem spółki z rejestru podatników AT na formularzu VAT-Z;
wyrejestrowaniem spółki z ZUS na formularzach ZWPA oraz ZWUA.

Do deklaracji podatkowej obejmującej dzień zakończenia działalności wspólnicy muszą załączyć spis z natury, w którym umieszczają towary, względem których przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Może się okazać, że odsprzedaż majątku przed likwidacją spółki będzie korzystniejsza z podatkowego punktu widzenia. W drugim przypadku VAT należny spółki staje się VAT-em naliczonym wspólnika i może on dokonać jego odliczenia. W przypadku przeprowadzenia w pierwszej kolejności likwidacji podatek spółka zapłaci VAT jednorazowo, ale może być to duża kwota.

Zgodnie z art. 24 ust. 3a ustawy o PIT na dzień likwidacji spółki jawnej należy sporządzić wykaz składników majątku:

otrzymane w drodze likwidacji środki pieniężne nie stanowią przychodu w rozumieniu ustawy o PIT;
środki inne niż pieniężne są opodatkowane jako dochód z działalności gospodarczej, jeżeli zostaną zbyte przed upływem 6 lat od dnia rozwiązania spółki.

W ramach przeprowadzanej likwidacji spółka jawna może:

sprzedać swój majątek jednemu wspólnikowi. Po stronie spółki pojawi się wtedy podatek należny, a po stronie wspólnika kontynuującego działalność, podatek naliczony;
zawrzeć ze wspólnikiem umowę darowizny, na mocy której przekaże swój majątek. Sprzedaż towarów objętych spisem z natury nie podlega opodatkowaniu VAT, jeżeli nastąpiła w terminie 12 miesięcy od dnia likwidacji. Warto w tym miejscu wskazać na orzecznictwo, m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 18 stycznia 2018 r., sygn. I SA/Sz 986/17, który uznał, że czynność dokonana po upływie 12 miesięcy od dnia likwidacji nie mieści się w zakresie opodatkowania VAT);

Wspólnik występujący ze spółki może również dokonać darowizny przysługujących mu udziałów, jeżeli umowa spółki przewiduje taką możliwość w oparciu o art. 10 k.s.h.

Darowizna może być szczególnie opłacalnym rozwiązaniem w firmach rodzinnych, ponieważ art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn wprowadza zwolnienie podmiotowe w przypadku otrzymania darowizny przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma lub macochę.

Kwestie podatkowe związane z likwidacją spółki warto skonsultować z doradcą podatkowym.

Przejęcie majątku spółki a podatek VAT

Zgodnie z art. 6 pkt. 1 ustawy o VAT przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Pojęcie przedsiębiorstwa należy w tym przypadku interpretować zgodnie z art. 55¹ k.c. jako zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych służących do prowadzenia działalności gospodarczej.

Zachowanie funkcjonalnego związku między poszczególnymi składnikami majątku, które pozwalają na kontynuację działalności, przesądza o wyłączeniu tego rodzaju transakcji spod VAT (Tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 24 stycznia 2017 r., sygn. I SA/Wr 1125/16).

Przejęcie majątku spółki przez wspólnika należy postrzegać jako operację, o której mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o VAT.

Czy likwidacja spółki jawnej jest obligatoryjna?

Wystąpienie przesłanek, o których mowa w art. 58 k.s.h. obliguje wspólników do przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, chyba że wypracowali inny sposób, pozwalający na zakończenie działalności spółki. W szczególności może to być sprzedaż i podział majątku między partnerów, czy przejęcie majątku spółki przez jednego wspólnika z obowiązkiem spłaty pozostałych (nie jest to równoznaczne z uprawnieniem, o którym mowa w art. 66 k.s.h.!).

Porozumienie ze wspólnikiem

W doktrynie dopuszcza się możliwość zawarcia porozumienia między wspólnikami, które miałoby określać sposób zakończenia bytu przez spółkę jawną inaczej niż przez jej likwidację. Na taką opcję zwrócił uwagę również Sąd Najwyższy, m.in. w wyroku z dnia 29 czerwca 2011, sygn. IV CSK 473/10. Porozumienie może znaleźć się bezpośrednio w umowie spółki. Wspólnicy mogą wypracować je także poprzez zawarcie późniejszej uchwały.

Elementami porozumienia w zakresie kontynuacji działalności powinny być przede wszystkim:

sposób podziału majątku;
zaspokojenie i zabezpieczenie roszczeń;
odpowiedzialność za zobowiązania spółki.

Przepisy nie regulują kwestii treści porozumienia, dlatego nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnicy sprzedali np. część przedsiębiorstwa spółki jawnej, a majątek podzielili w dwojaki sposób – część pieniężnie, a część w naturze, poprzez przyznanie sobie określonych składników majątku (z ewentualną spłatą lub bez niej).

Jeżeli wszyscy wierzyciele zostaną zaspokojeni lub zabezpieczeniu, porozumienie można zawrzeć nawet już po zakończeniu likwidacji spółki.

Obowiązki przedsiębiorcy kontynuującego działalność

Wspólnik, który planuje kontynuować działalność objętą podatkiem VAT, oprócz zgłoszenia do CEIDG, musi zarejestrować się we właściwym urzędzie skarbowym jako czynny podatnik VAT, składając formularz VAT-R.

Prowadzenie biznesu wiąże się również z dochowaniem obowiązków zgłoszeniowych względem ZUS i złożeniem wypełnionych deklaracji ZUA i ZZA do rejestracji jako płatnik składek.

Jeżeli doszło do zmiany danych adresowych lub numeru rachunku bankowego, nowe informacje należy podać na formularzu CEIDG-1. Aktualizacji należy dokonać w terminie 7 dni od zaistnienia zmiany.

Warto pamiętać, że spółka ma swój numer NIP i REGON, odrębne od danych przedsiębiorcy. Nie może on dłużej posługiwać się tymi identyfikatorami spółki osobowej.

Znalezienie optymalnego modelu na kontynuowanie działalności przez jedynego wspólnika wymaga dokładnej analizy dostępnych możliwości. W doborze rozwiązania może pomóc kancelaria prawna z wieloletnim doświadczeniem w zakresie stosowania prawa spółek.

Pytania i odpowiedzi:

Czy likwidację spółki jawnej trzeba zgłaszać do KRS?

Likwidację spółki należy zgłosić do KRS. Koszt takiego zgłoszenia to 250 zł lub 200 zł, jeżeli jest ona zarejestrowana w S-24. Dodatkowo, ogłoszenie likwidacji w MSiG podlega opłacie w wysokości 100 zł.

Co w sytuacji, kiedy majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie wierzycieli?

Brakującą kwotę pokrywają wspólnicy stosownie do brzmienia umowy, a jeżeli nie przewiduje ona regulacji w tym zakresie, stosownie do udziału w stratach spółki.

Ile wynosi opłata od pozwu w trybie art. 66 k.s.h.?

Sprawy prowadzone w trybie art. 66 k.s.h. dotyczą rozwiązania spółki. Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w art. 29 pkt. 1 przewiduje dla tej kategorii spraw opłatę stałą w wysokości 5000 zł.