Kiedy i w jaki sposób zawiera się umowę inwestycyjną?

Umowa inwestycyjna to rodzaj umowy nienazwanej, która wiąże przedsiębiorcę poszukującego inwestora oraz podmiot finansujący. Może nim być anioł biznesu, fundusz Venture Capital, a także prywatna osoba, która jest zainteresowania powodzeniem danej inwestycji. Z reguły tego rodzaju kontrakty zawiera się w przypadku startup`ów, ale znajdują zastosowanie przy innego rodzaju inwestycjach, kiedy część wspólników dysponuje wyłącznie know-how, a pozostałe osoby mają zasoby niezbędne do sfinansowania projektu.
Umowa inwestycyjna może być zawarta równolegle z umową spółki, kiedy dane przedsięwzięcie powstaje z formalnego punktu widzenia, jak również w formie zmiany umowy spółki – już w trakcie funkcjonowania biznesu. Często umowa inwestycyjna (umowy inwestycyjne) wiąże się z nabyciem udziałów w spółce kapitałowej. Dzięki temu inwestor zachowuje realny wpływ na przedsięwzięcie (ale wymagane jest tu określenie stron umowy i podpisanie umowy inwestycyjnej na prawa własności intelektualnej w czasie trwania umowy).
Jakie klauzule powinny znaleźć się w umowie inwestycyjnej?
Treść umowy inwestycyjnej w przeważającej mierze zależy od woli stron i ogranicza ją jedynie zasada swobody umów wyrażona w art. 3531 k.c. Należy zadbać o należycie precyzyjne określenie praw i obowiązków stron, a także szereg klauzul, które określają:
- strukturę właścicielską;
- opcje wyjścia z biznesu;
- kary za naruszenie postanowień umownych,
Kluczowe znaczenie dla ważności umowy ma prawidłowe oznaczenie stron oraz ich reprezentacja (i nie naruszenie umowy inwestycyjnej). Poniżej zamieszczam przykłady typowych postanowień umownych, które pozwalają na zabezpieczenie interesu tak finansującego, jak i finansowanego i wyjaśniają czym jest umowa inwestycyjna w praktyce.
Klauzula anti-dilution w umowie inwestycyjnej
Tak zwana klauzula antyrozwodnieniowa służy zagwarantowaniu finansującemu odpowiednio wysokiego poziomu partycypacji w spółce w razie emisji nowych udziałów lub zbycia udziałów. Pozostali wspólnicy mogą objąć wyłącznie taką liczbę udziałów, która nie obniży progu należnego finansującemu. Dzięki temu zachowa on taki sam poziom kontroli nad biznesem. Dodatkową zaletą wprowadzenia anti-dilusion clause jest kontrola nad składem osobowym spółki.
Klauzula Lock-Up w umowie inwestycyjnej
Klauzula Lock-Up polega na zobowiązaniu się wspólników do nieobciążania, a w szczególności niezbywania udziałów przez określony czas po założeniu spółki, np. okres 5 lat. W ten sposób można zapobiec zbyt wczesnemu zbyciu przedsiębiorstwa. Takie działanie jest uzależniane od zgody inwestora, który zyskuje gwarancję, że osoby, które założyły przedsięwzięcie nie wycofają się z niego, narażając tym samym cały interes na niepowodzenie przy okazji sporządzenie umowy inwestycyjnej w danym przedsiębiorstwie z pomocą stron umowy inwestycyjnej treści danego zobowiązania dla rady nadzorczej w oświadczenia i zapewnienia jeśli chodzi o podpisać umowę inwestycyjną przy podwyższeniu kapitału zakładowego, które musi zawierać umowa inwestycyjna.
Klauzule drag-along i tag-along, czyli ograniczenie w rozporządzaniu udziałami
Kolejnym typowym elementem umowy inwestycyjnej są klauzule, które optymalizują zarządzanie udziałami w spółce. Drag-along to postanowienie, które uprawnia inwestora do „zmuszenia” wspólników, aby ci przyłączyli się do zawieranej przez niego umowy sprzedaży. Dzięki temu nie może dojść do sytuacji, kiedy founderzy będą blokowali proces zbycia spółki.
Niejako lustrzanym odbiciem klauzuli drag-along jest postanowienie tag-along. Polega ono na uprawnieniu wspólników do przyłączenia się do transakcji zbycia udziałów dokładnie na takich samych zasadach, jak osoba zbywająca udziały. W ten sposób inwestor może „skorzystać z okazji” wygenerowanej przez foundera, który znalazł chętnego nabywcę oferującego atrakcyjne warunki.

W jaki sposób inwestor może zabezpieczyć się na wypadek likwidacji spółki?

Wielu inwestorów, lokując swój kapitał w przedsięwzięciu chce mieć pewność, że nawet w sytuacji, gdy interes nie wygeneruje oczekiwanego zysku, przynajmniej odzyskają oni wniesiony wkład. Temu celowi służy klauzula liquidation preference. Gwarantuje ona na wypadek likwidacji lub sprzedaży spółki określony udział w otrzymanej w zamian sumie. Preferencyjny udział inwestora może być obliczany dwojako:
- jako określony procentowo udział w kwocie, np. 40% z miliona złotych;
- jako kwotowo określony udział w kwocie, np. 400 tysięcy złotych.
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby połączyć ze sobą te mechanizmy i stworzyć klauzulę, która gwarantuje 40%, ale nie mniej niż 400 tysięcy z otrzymanej kwoty. W przypadku podziału majątku inwestor w pierwszej kolejności pobierze przypadającą na niego sumę, a dopiero pozostała część będzie dzielona według postanowień umowy spółki.
Jak obronić się przed nielojalnym działaniem partnerów?
Współpraca przy wspólnym przedsięwzięciu powinna zakładać uczciwą współpracę stron. Brak lojalności naraża biznes na straty, dlatego istotne znaczenie ma wprowadzenie odpowiedniej sankcji. Najprostszym rozwiązaniem jest po prostu dodanie do kontraktu kar umownych, czyli możliwości dochodzenia od naruszyciela zryczałtowanego odszkodowania za sprecyzowane naruszenia.
W umowach inwestycyjnych często stosuje się też mechanizm prawa odkupu udziałów oraz tzw. odwrócony vesting. Polegają one na wprowadzeniu do umowy możliwości odkupienia udziałów wspólnika, a następnie ich umorzenia w przypadkach określonych w umowie. W przypadku reverse vestingu zakres odkupywanych udziałów z biegiem czasu staje się coraz mniejszy, np. 80% udziałów w drugim roku i 60% w trzecim roku. W umowie można też wskazać procentową ilość udziałów, które co roku będą objęte prawem odkupu, np. zmniejszenie o 10% co roku.
Innym rozwiązaniem gwarantującym ochronę biznesu jest wprowadzenie do umowy inwestycyjnej zakazu konkurencji, często łączonego z wyłącznością operacyjną. To postanowienia, które obligują do lojalnego działania wspólnika na rzecz projektu. Formułując zakaz konkurencji warto pamiętać o:
- dokładnym określeniu działalności, której ma nie podejmować founder;
- czasie trwania zakazu – może pokrywać się z planowanym czasem realizacji projektu lub poza niego wykraczać, ale nie może być bezterminowy;
- obszarze geograficznym zakazu – terytorium ma znaczenie przede wszystkim w zakresie spółek, które planują rozpocząć działalność od razu na szeroką skalę (np. transgraniczną);
- sankcji za naruszenie zakazu konkurencji – z reguły będzie nią kara umowna albo rozwiązanie umowy inwestycyjnej i wycofanie swojego udziału przez inwestora bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Czy warto wprowadzić do umowy inwestycyjnej plan ESOP?

Popularnym elementem, który pojawia się w umowach inwestycyjnych jest też tzw. plan opcyjny, czyli ESOP (ang. Employee Stock Option Plan). Może być on skierowany do kluczowych founderów, np. na stanowiskach managerskich albo wszystkich pracowników i polega na przyznaniu udziałów lub akcji za uczestnictwo w przedsięwzięciu lub wyjątkowe osiągnięcia. ESOP jest rodzajem akcjonariatu pracowniczego, który ma na celu zwiększenie zaangażowania osób biorących udział w projekcie poprzez przyznanie im realnego wpływu na firmę. Podejmując decyzję o wprowadzeniu ESOP należy zadbać przede wszystkim o określenie:
- kto może skorzystać z programu;
- jaka część udziałów lub akcji spółki może być objęta planem ESOP (powinna być ona ustalona w taki sposób, aby inwestor zachował decydujący wpływ na decyzje w zakresie działalności.
Z reguły ESOP przewiduje, że osoby uprawnione nabywają udziały lub akcje stopniowo, w ramach mechanizmu określanego, jako vesting. Polega on na tym, że z upływem każdego kolejnego okresu wskazanego w umowie inwestycyjnej wspólnik otrzymuje np. 10% maksymalnej liczby przypadających na niego udziałów. W ten sposób łatwiej utrzymać zaangażowanie członków zespołu przez dłuższy czas.
W jaki sposób zabezpieczyć poufne informacje w projekcie?
Wiele innowacyjnych przedsięwzięć, np. z sektora IT, wiąże się z koniecznością wniesienia know-how przez founderów. Aby nie dopuścić do sytuacji, kiedy zostaną one wykorzystane w celu niezgodnym z założeniami współpracy warto uzupełnić umowę inwestycyjną o klauzulę poufności. Polega ona na zobowiązaniu członków zespołu do nieujawniania informacji uznanych za poufne osobom trzecim. Prawidłowa zbudowana klauzula NDA powinna zawierać:
- precyzyjne określenie informacji uznanych za niejawne;
- wskazanie w jaki sposób ma przebiegać ochrona informacji niejawnych i kiedy można mówić o ich ujawnieniu;
- określenie czasu trwania zobowiązania do zachowania poufności;
- sankcję za naruszenie zobowiązania do zachowania poufności.

Czy regulować prawa autorskie w umowie inwestycyjnej?

Jeżeli realizacja zamierzenia wiąże się z powstaniem utworu (np. programu komputerowego lub grafiki), należy zadbać o odpowiednie rozporządzenie prawami autorskimi. W przeciwnym razie może dojść do sytuacji, kiedy po zakończeniu współpracy inwestor nie będzie mógł efektywnie korzystać z biznesu. W praktyce oznacza to:
- przeniesienie określonego spektrum majątkowych praw autorskich od twórcy (np. programisty-foundera) do finansującego;
- zobowiązanie się twórcy nie niewykonywania osobistych praw autorskich.
Zadbanie o odpowiednie brzmienie umowy inwestycyjnej jest ważne dla każdego biznesu, którego rozwój ma być na kilka lat zabezpieczony. Aby zagwarantować prawidłowe funkcjonowanie projektu, warto skorzystać ze wsparcia kancelarii prawnej. Doświadczeni specjaliści dokonają analizy założeń biznesowych i dopasują do niego odpowiednie klauzule, uwzględniające interes zarówno inwestora, jak i founderów.
Pytania i odpowiedzi
Obowiązujące przepisy nie określają formy umowy inwestycyjnej, dlatego można zawrzeć ją nawet w formie pisemnej zwykłej.
W przypadku wprowadzenia planu ESOP zastosowanie znajdzie art. 17 ust. 1ab pkt 1 ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisem przychód z odpłatnego zbycia udziałów lub akcji powstaje dopiero z momentem przeniesienia na nabywcę własności tych udziałów lub akcji. W ten sposób powstaje możliwość przesunięcia obowiązku podatkowego w czasie. Ma to znaczenie m.in. w sytuacji, gdy ESOP częściowo zastępuje wynagrodzenie.
Klauzula Put zezwala na żądanie od wspólników nabycia określonej liczby udziałów od innego wspólnika. Z kole opcja Call to prawo do żądania, aby wspólnicy zbyli na rzecz konkretnego wspólnika określoną liczbę przysługujących im udziałów.
Zaufali nam: