Co oznacza rygor natychmiastowej wykonalności?

Definicja rygoru natychmiastowej wykonalności

Sąd wydał korzystny dla Ciebie wyrok? To fantastycznie. Należy mieć jednak świadomość, że uzyskanie satysfakcjonującego rozstrzygnięcia to dopiero pierwszy krok w stronę zaspokojenia roszczeń. Aby możliwe było wszczęcie postępowania egzekucyjnego, wyrok musi stać się prawomocny. Oznacza to, że musi upłynąć przewidziany przepisami prawa okres, podczas którego przeciwna strona postępowania może złożyć do sądu zwyczajny środek zaskarżenia i to nawet jeśli chodzi o roszczenie uznane. Jest to środek mający na celu uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. W postępowaniu cywilnym zwyczajnym środkiem zaskarżenia jest apelacja (od wyroków sądów I instancji) oraz zażalenie (od postanowień).

Z łatwością możemy wyobrazić sobie jednak sytuację, gdy oczekiwanie na uprawomocnienie się orzeczenia wpływa negatywnie na przedmiot roszczenia lub położenie strony takiego procesu. Dzieje się tak między innymi w postępowaniach, w których pozwanym jest m.in. spółka postawiona w stan likwidacji lub osoba fizyczna planująca wyjazd na stałe z kraju. Wówczas oczekiwanie aż wyrok stanie się wykonalny, jest potencjalnie krzywdzące dla strony, której roszczenie zasądzono. Na taką okoliczność ustawodawca uregulował specjalną instytucję prawa, jaką jest możliwość nadania rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokom.

Rygor ten jest nadawany przez sąd orzeczeniu, gdy za natychmiastowym jego wykonaniem przemawia konieczność przyspieszenia procedury dochodzenia roszczeń. Nadanie takiego rygoru powoduje bowiem iż wyrok – pomimo trwania okresu na jego zaskarżenie – staje się tytułem wykonawczym. Strona może wystąpić wówczas o nałożenie klauzuli wykonalności i wystąpić o wszczęcie egzekucji komorniczej. Przy tym nie można w każdej sytuacji oczekiwać od sądu, że nada rygoru natychmiastowej wykonalności z urzędu.

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego oraz na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej, istnieje także możliwość objęcia rygorem natychmiastowej wykonalności decyzji administracyjnej. W praktyce jest to rozwiązanie często stosowane zwłaszcza co do decyzji wydawanych przez organy podatkowe. Rygor natychmiastowej wykonalności nadany decyzji nieostatecznej – a więc takiej, od której w dalszym ciągu przysługuje odwołanie – odniesie taki sam skutek, jak w przypadku rygoru nałożonego na wyrok w postępowaniu cywilnym tzn. spowoduje, że taka decyzja stanie się z miejsca wykonalna.

Warunki stosowania rygoru natychmiastowej wykonalności

Rygor natychmiastowej wykonalności może zostać nadany w dwóch trybach: z urzędu przez sąd lub organ albo na wniosek strony.

Rygor natychmiastowej wykonalności wyroku w postępowaniu cywilnym

W art. 333 Kodeksu postępowania cywilnego, ustawodawca wskazuje, że sąd obligatoryjnie nakłada rygor natychmiastowej wykonalności na orzeczenie, jeżeli:

zasądza alimenty;
roszczenie zostało uznane przez pozwanego;
wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny.

Ponadto sąd może zadecydować o nadaniu rygoru z urzędu, gdy zasądza należność z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, oraz jeżeli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania.

Poza powyższymi przypadkami nałożenie rygoru natychmiastowej wykonalności może odbyć się jedynie na wniosek strony. Zainteresowany takim rozstrzygnięciem, może zgłosić wniosek już na etapie pozwu, a także w toku postępowania i ustnie na rozprawie. Sąd weźmie wniosek pod uwagę, jeśli opóźnienie w zadośćuczynieniu roszczeniu będzie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku albo narazi powoda na szkodę. Strona, która domaga się ustanowienia rygoru natychmiastowej wykonalności, powinna uargumentować przed sądem, dlaczego w jej opinii zachodzą przesłanki, o których mowa powyżej.

Jeżeli nie uda jej się przekonać sądu, ten oddali wniosek i niezbędne będzie odczekanie okresu do uprawomocnienia się rozstrzygnięcia. Co więcej, sąd może uzależnić natychmiastową wykonalność wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia roszczenia. Zabezpieczenie może polegać na wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu lub sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu albo na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego. Stanowi o tym wprost art. 334 KPC.

Decyzję w przedmiocie nadania lub odmowy nadania rygoru natychmiastowej wykonalności sąd podejmuje w drodze postanowienia, umieszczanego w treści wyroku. A kiedy nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności nie będzie możliwe? Wówczas, gdy wskutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda, a także w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa.

Zobacz również: Egzekucja niecelowa i niedopuszczalna

Rygor natychmiastowej wykonalności decyzji w postępowaniu administracyjnym

W postępowaniu administracyjnym, kwestie nadawania rygoru natychmiastowej wykonalności uregulowane zostały w art. 108 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z jego brzmieniem, decyzji, od której służy odwołanie, może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności, gdy:

jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego;
jest to niezbędne dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami;
jest to niezbędne ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony.

Odmiennie niż w procedurze cywilnej, organ nie jest związany żadnym katalogiem okoliczności, w których obligatoryjnie nakłada na decyzję rygor natychmiastowej wykonalności. W każdym indywidualnym przypadku samodzielnie decyduje czy zaszły przesłanki dla urzędowego nadania rygoru, wyszczególnione powyżej. A zatem nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności przewidziane w art. 108 KPA oparte jest na zasadzie uznaniowości. Nie oznacza to jednak, że organ dysponuje w tym względzie pełną swobodą działania. Musi on na tle okoliczności konkretnego przypadku, dopatrzyć się celowości zastosowania rygoru natychmiastowej wykonalności, a w szczególności mieć na uwadze zasadę proporcjonalności.

Należy mieć jednak na względzie, że w ramach prawa administracyjnego obok przepisów Kodeksu, istnieje szereg ustaw szczególnych, w których wprost wskazuje się, kiedy organ ma obowiązek nadać rygor natychmiastowej wykonalności decyzji. Organ ma obowiązek nadać rygor m.in. decyzji wstrzymującej działalność powodującą pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającą życiu, lub zdrowiu ludzi, na podstawie przepisów Prawa ochrony środowiska.

W praktyce rygor natychmiastowej wykonalności stanowi element decyzji, którą jest objęta. Sam rygor może zostać nadany także decyzji już po jej wydaniu – wówczas następuje to w drodze postanowienia.

Rygor natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych na gruncie Ordynacji podatkowej

Art. 239b Ordynacji podatkowej stanowi, że decyzji nieostatecznej może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności, gdy:

organ podatkowy posiada informacje, z których wynika, że wobec strony toczy się postępowanie egzekucyjne w zakresie innych należności pieniężnych lub
strona nie posiada majątku o wartości odpowiadającej wysokości zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, na którym można ustanowić hipotekę przymusową lub zastaw skarbowy, które korzystałyby z pierwszeństwa zaspokojenia, lub
strona dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku znacznej wartości, lub
okres do upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest krótszy niż 3 miesiące.

Aby organ mógł zastosować rygor natychmiastowej wykonalności, muszą ziścić się nie tylko wskazane powyżej przesłanki. Organ musi także uprawdopodobnić, że zobowiązanie wynikające z decyzji nie zostanie przez stronę wykonane. Rygor natychmiastowej wykonalności decyzji nadawany jest przez organ podatkowy I instancji w drodze postanowienia. Na postanowienie w sprawie nadania rygoru natychmiastowej wykonalności służy zażalenie.

Konsekwencje zastosowania rygoru natychmiastowej wykonalności

Zgodnie z brzmieniem art. 336 KPC, rygor natychmiastowej wykonalności obowiązuje od chwili ogłoszenia wyroku lub postanowienia, którym go nadano, a gdy ogłoszenia nie było – od chwili podpisania sentencji orzeczenia. Od chwili ogłoszenia powód może domagać się – w zakresie objętym tym rygorem – nadania wyrokowi klauzuli wykonalności. Należy bowiem pamiętać, że rygor natychmiastowej wykonalności to nie to samo co klauzula wykonalności. Aby wszcząć egzekucję, należy złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, nie trzeba jednak oczekiwać czy strona przeciwna złoży apelację od wyroku lub odwołanie od decyzji.

A co w przypadku rygoru nałożonego na decyzję administracyjną? Rygor natychmiastowej wykonalności decyzji polega na tym, że pomimo iż decyzja nie jest ostateczna, staje się wykonalna. Decyzja ta może więc stanowić tytuł egzekucyjny.

Zaskarżanie rozstrzygnięć objętych rygorem natychmiastowej wykonalności

Podstawowa zasada związana z wykonywaniem wyroków lub decyzji i prowadzeniem egzekucji stanowi, iż wykonaniu podlegają wyroki prawomocne oraz decyzje ostateczne. Z tego właśnie powodu sądy i organy stosują rygor natychmiastowej wykonalności niezwykle ostrożnie – jako wyjątek od generalnej zasady, nie zaś regułę postępowania. Nie jest zatem tak, że nałożenie rygoru natychmiastowej wykonalności uniemożliwia zaskarżenie orzeczenia lub decyzji opatrzonej rygorem.

Jako że rygor natychmiastowej wykonalności jest nadawany w drodze postanowienia, na postanowienie to przysługuje zażalenie. Warto mieć jednak na uwadze, że wniesienie zażalenia na postanowienie w sprawie nadania rygoru natychmiastowej wykonalności nie wstrzymuje wykonania wyroku lub decyzji. Sąd w odpowiedzi na zażalenie może wstrzymać wykonanie postanowienia o nadaniu wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności lub uchylić swoje postanowienie o nadaniu wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione.

W przypadku objęcia rygorem wyroku zaocznego pozwany może także na gruncie art. 346 KPC wnieść o zawieszenie rygoru, jeżeli wyrok wydano z naruszeniem przepisów o dopuszczalności jego wydania, albo jeżeli pozwany uprawdopodobni, że jego niestawiennictwo było niezawinione, a przedstawione w sprzeciwie okoliczności wywołują wątpliwości co do zasadności wyroku zaocznego.

W tym miejscu może pojawić się wątpliwość o to, co dzieje się w sytuacji, gdy doszło do uchylenia lub zmiany wyroku, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności, a od pozwanego wyegzekwowano już zasądzone świadczenie świadczenia w całości lub w części. Wówczas pozwanemu przysługuje tzw. roszczenie restytucyjne. Stanowi o nim art. 338 KPC. Zwrot takiego spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, lub przywrócenie stanu poprzedniego odbywa się na wniosek pozwanego – w formie wyroku lub jego uzupełnienia. W tej sprawie sąd nie może orzec z urzędu.

W przypadku postępowania administracyjnego, wniosek o uchylenie rygoru natychmiastowej wykonalności zawartego w decyzji jest rozpatrywany w toku postępowania odwoławczego. Na postanowienie o nadaniu decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności przysługuje stronie zażalenie.

Zobacz również: Egzekucja z nieruchomości

Podsumowanie

Generalną zasadą rządzącą postępowaniem cywilnym, a także postępowaniem administracyjnym, jest zasada, w myśl której wyrok dla swej wykonalności musi się uprawomocnić, a decyzja musi stać się ostateczna. Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość nadania przez sąd (lub odpowiednio organ) rygoru natychmiastowej wykonalności, który sprawia, że po otrzymaniu wyroku lub decyzji można właściwie od zaraz przejść do jego wykonania. Aby sąd lub organ mógł jednak nadać rygor natychmiastowej wykonalności, muszą wystąpić ku temu przewidziane przepisami przesłanki. Strona przeciwna nie zostaje pozbawiona jednak prawa do zaskarżenia rozstrzygnięcia. Nadto przysługuje jej możliwość wnioskowania o zniesienie lub zawieszenie rygoru, a w ostateczności także roszczenie restytucyjne.