Kiedy sklep nie musi przyjąć zwracanego towaru: towary nieprefabrykowane, towary na zamówienie

Choć prawo odstąpienia od umowy należy rozumieć bardzo szeroko, nie ma ono charakteru bezwzględnego. Stosownie do art. 38 ustawy o prawach konsumenta nie przysługuje ono konsumentowi w odniesieniu do umów:

• o świadczenie usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy;
• w które cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli i które mogą wystąpić przed upływem terminu do odstąpienia od umowy;
• w której przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokajaniu jego zindywidualizowanych potrzeb;
• w której przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia;
• w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względów higienicznych lub związanych z ochroną zdrowia;
• w której przedmiotem świadczenia są rzeczy, które ze względu na swój charakter po dostarczeniu zostają połączone w sposób nierozerwalny z innymi rzeczami;
• w której przedmiotem są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona w umowie sprzedaży, dostarczenie następuje po upływie 30 dni, a cena jest zależna od niezależnych wahań finansowych;
• w której konsument wyraźnie zażądał od przedsiębiorcy, aby ten przyjechał do niego w celu pilnej naprawy lub konserwacji. Jeżeli jednak obok tych czynności świadczone są inne, nieobjęte żądaniem konsumenta, prawo do odstąpienia przysługuje w stosunku do tych innych czynności;
• w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualna albo programy komputerowe, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu towaru (ze względu na ryzyko piractwa);
• o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism z wyjątkiem umowy o prenumeratę;
• zawartej w drodze aukcji publicznej;
• o świadczenie usług określonego rodzaju, jeżeli umowa określa dzień lub okres świadczenia usługi;
• o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym (np. VOD), jeżeli konsument zostanie poinformowany o utracie prawo do odstąpienia od umowy, a świadczenie usługi rozpoczęto przed tym terminem za wyraźną zgodą konsumenta.

Łatwo zauważyć, że lista wyjątków od prawa do odstąpienia jest obszerna i dotyczy wielu różnych rodzajów towarów i usług. Konsument, który decyduje się na zakup na odległość, np. za pośrednictwem sklepu internetowego, powinien z wyprzedzeniem upewnić się, czy w danej sytuacji będzie przysługiwało mu uprawnienie. W przeciwnym razie będzie musiał zapłacić za towar lub usługę, z których nie skorzysta. W razie wątpliwości warto skontaktować się ze sprzedawcą. Można też zasięgnąć porady w kancelarii prawnej.

Wiele spośród przewidzianych przez ustawodawcę okoliczności jest intuicyjna, jak np. dostarczanie periodyków czy programów komputerowych. Daleko idące kontrowersje budzi jednak pojęcie rzeczy nieprefabrykowanej.

Aby ustalić, kiedy można mówić o rzeczach nieprefabrykowanych, warto odwołać się do Zawiadomienia Komisji Europejskiej w sprawie wytycznych dotyczących wykładni i stosowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów.

Sama dyrektywa definiuje towary wyprodukowane według specyfikacji konsumenta jako towary nieprefabrykowane, które wykonano na podstawie indywidualnego wyboru lub decyzji kupującego. Pojęcie podlega wykładni zawężającej. Jako przykład takich towarów w wytycznych podano:

• towary, dla których konsument podał specyfikację, na przykład wymiary mebli lub rozmiar tkaniny;
• towary, które zgodnie z życzeniem konsumenta mają mieć określone cechy indywidualne, np. specjalne elementy konstrukcyjne samochodu wytwarzane na zamówienie lub określony podzespół komputerowy, który musi być indywidualnie sprowadzony na potrzeby konkretnego zamówienia i który nie stanowił części ogólnej, kierowanej do nieoznaczonego kręgu osób, oferty przedsiębiorcy;
• etykiety adresowe, zawierające dane kontaktowe konsumenta.

Należy podkreślić, że przedsiębiorca może powołać się na wyjątek od prawa do odstąpienia wyłącznie w sytuacji, kiedy przygotowuje dla konsumenta towary unikalne, stworzone według indywidualnych wytycznych. Nie można mówić o towarach prefabrykowanych, jeżeli:

• konsument dokonuje wyboru towaru (np. koloru lub wzoru) z katalogu udostępnionego przez producenta;
• zakup obejmuje samochód z dodatkowymi elementami wyposażenia;
• meble są składane z elementów standardowych.

Komisja Europejska wskazała, że prawo do odstąpienia przysługuje również w przypadku świadczenia usług o charakterze intelektualnym, gdzie decydujące znaczenie ma proces twórczy, jak np. porady prawne, księgowe czy projekty architektoniczne. Nie ma przy tym znaczenia, że rezultat takiej usługi może, ale nie musi przybrać postaci materialnej (np. pismo procesowe, projekt architektoniczny w formie cyfrowej), ponieważ substrat fizyczny ma charakter jedynie pomocniczy (vide: wyrok TSUE w sprawie C-208/19 – NK).

Prawo do odstąpienia od umowy a rozpoczęcie pracy przez przedsiębiorcę

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-529/19 Möbel Kraft zwrócił jednocześnie uwagę, że w przypadku, kiedy wyjątek od odstąpienia od umowy nie występuje, prawo konsumenta do odstąpienia ma charakter bezwzględny i nie może zostać ograniczone przez sprzedawcę.

W szczególności dla uprawnienia nie ma znaczenia fakt, czy przedsiębiorca rozpoczął już prace nad wytworzeniem towaru i czy poinformował o tym konsumenta.