Wypowiedzenie umowy rachunku bankowego przez bank — czyli kiedy bank może wypowiedzieć instytucji płatniczej umowę rachunku bankowego?

Umowa rachunku bankowego jest to umowa nazwana, precyzyjnie uregulowana w kodeksie cywilnym (lecz na jej kształt bardzo istotny wpływ mają również przepisy prawa bankowego i brzmienie dokumentów bankowych, w szczególności umowy i regulaminu). 

Zgodnie z kodeksem cywilnym, przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych na konto bankowe oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.

Prawo bankowe stanowi natomiast, że umowa o prowadzenie rachunku bankowego powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1. strony umowy;

2. rodzaj otwieranego rachunku;

3. walutę rachunku;

4. czas trwania umowy;

5. o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku — wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek;

6. wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank;

7. formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji;

8. przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy;

9. przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego;

10. zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku. 

W kontekście zasad prowadzenia rachunku bankowego dla instytucji płatniczej nie można także zapominać o przepisach szczególnych zawartych w ustawie o usługach płatniczych. Zgodnie z tym aktem prawnym bank zapewnia m.in. instytucjom płatniczym oraz małym instytucjom płatniczym, na ich żądanie, dostęp do świadczonych przez siebie usług w zakresie prowadzenia rachunków płatniczych na obiektywnych, niedyskryminujących i proporcjonalnych zasadach. Dostęp ten umożliwia świadczenie usług płatniczych przez te podmioty bez przeszkód i w sposób efektywny. Bank powinien zawiadomić Komisję Nadzoru Finansowego o odmowie dostępu wskazanym powyżej podmiotom do świadczonych przez siebie usług w terminie 7 dni od dnia odmowy dostępu z podaniem przyczyn takiej odmowy. 

Zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, bank realizując obowiązki wynikające z regulacji dot. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, przed założeniem rachunku bankowego instytucji płatniczej ma obowiązek przeprowadzić pełną procedurę KYC, o której więce piszemy w tym wpisie. Instytucje płatnicze i podmioty zajmujące się handlem kryptowalutami mogą zawierać umowy o prowadzenie rachunku bankowego w bankach komercyjnych. Z ostatnich wytycznych KNF wynika również, że relacje pomiędzy bankami a niebankowymi instytucjami płatniczymi raczej stanowią formę relacji tzw. korespondenckiej, czyli relacji pomiędzy różnymi instytucjami finansowymi (w pewnym uproszczeniu), a nie są typową relacją bank-klient (posiadacz rachunku). w ramach tej relacji świadczone są określone usługi przez korespondenta (bank) na rzecz respondenta (instytucję płatniczą) w oparciu o rachunek bankowy. 

Kiedy można wypowiedzieć umowę rachunku bankowego? 

W kontekście wypowiedzenia umowy rachunku bankowego (zamknięcie rachunku) należy wspomnieć o zasadach ogólnych dot. wypowiedzenia tego rodzaju umowy, które zostały zawarte w kodeksie cywilnym. Oprócz kodeksu cywilnego bardzo istotne dla zasad i powodów wypowiedzenia umowy będą ogólne warunki umowne ustalone przez bank (konta w banku) czy regulamin świadczenia usług (konto osobiste) – te dokumenty jednak w niektórych przypadkach mogą zawierać wady prawne i warto przyjrzeć się temu, czy regulamin świadczenia usług banku jest prawnie skuteczny. 

Wracając do norm ustanowionych przez kodeks cywilny, rozwiązanie umowy zawartej na czas nieoznaczony może nastąpić w każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron (zamknąć konto bankowe można np. w placówce banku). Kodeks cywilny jednak ogranicza prawo do wypowiedzenia umowy przez bank stanowiąc, że ten może wypowiedzieć umowę tylko z ważnych powodów. 

Jeżeli umowa rachunku bankowego została zawarta na czas określony, to wówczas aby zweryfikować możliwość i tryb wypowiedzenia umowy, należy sięgnąć do jej postanowień i ewentualnie regulaminu czy ogólnych warunków. 

W kontekście ważnych powodów należy wskazać, że kodeks cywilny, prawo bankowe ani ustawa o instytucjach płatniczych nie zawierają definicji ważnych powodów, po których wystąpieniu bank może zamknąć rachunek klientowi. Prawo bankowe jednak stanowi, że ważne powody powinny być umieszczone w umowie rachunku bankowego. 

Zdarza się, że jako powód wypowiedzenia umowy rachunku bankowego banki podają nieakceptowalne ryzyko związane z AML. Zdarza się to głównie w przypadku podmiotów, u których faktycznie ryzyko prania pieniędzy co do zasady może być większe. Są to w szczególności instytucje płatnicze oraz podmioty handlujące kryptowalutami. Uzasadnieniem banków w tym zakresie jest teoretycznie większa anonimowość przy handlu kryptowalutami i ograniczony wpływ na realizowanie procedur KYC w przypadku instytucji płatniczych. Powyższe potwierdził również KNF, zdaniem którego relacja korespondencka (którą opisujemy powyżej) cechuje się wyższym ryzykiem prania pieniędzy z uwagi na fakt, że bank świadczy usługi na rzecz klientów instytucji płatniczej nie przeprowadzając zarazem swojego badania AML.

Niektóre banki podnoszą, że działalność w zakresie obrotu walutami wirtualnymi uniemożliwia skuteczne monitorowanie aktywności klienta i ustalenie źródła pochodzenia środków na rachunku, co zdaniem banków uniemożliwia realizację obowiązków wynikających z ustawy o AML i jest nieakceptowalnym ryzykiem banku i uprawnia do wypowiedzenia umowy rachunku bankowego. Banki również podnoszą, że kryptowaluty w Polsce mają nieuregulowany stan prawny, przez co często są wykorzystywane do nielegalnych celów. Skuteczność takiej argumentacji każdorazowo powinna być oceniona mając na uwadze konkretny stan faktyczny, nie można także zapominać, że “ważny powód” powinien być zapisany w regulaminie czy umowie prowadzenia rachunku bankowego.