Blokada konta / rachunku bankowego. Kto i w jakich okolicznościach może zażądać jej ustawienia?

Kolejna możliwość dokonania blokady rachunku lub wstrzymania transakcji powstaje na gruncie ustawy o praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (ustawa o AML). W tym przypadku właściwymi kompetencjami dysponuje Generalny Inspektor Informacji Finansowego, który może działać zarówno na wniosek instytucji obowiązanej (np. banku lub SKOK-u), jak i z urzędu (np. po otrzymaniu zawiadomienia od organów administracji rządowej lub samorządowej). Każda instytucja obowiązana jest zobligowana do wytypowania pracownika odpowiedzialnego za dokonywanie zgłoszeń.

Uprawnienia GIIF są ograniczone do blokowania środków związanych z popełnieniem przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (art. 165a oraz 299 k.k.). Nie może on występować z inicjatywą w przypadku innych przestępstw karnych. Co więcej działania mogą dotyczyć wyłącznie określonych rodzajów rachunków lub transakcji.

Rachunki możliwe do objęcia blokadą na żądanie GIIF:

• rachunek płatniczy;

• rachunek bankowy i rachunek w SKOK-u niebędący rachunkiem płatniczym;

• rachunek papierów wartościowych i rachunek zbiorczy;

• rejestr lub ewidencja uczestników funduszu;

• zbiór danych osób uprawnionych do korzystania z jednostek walut wirtualnych;

• rachunek derywatów.

Transakcje możliwe do objęcia blokadą na żądanie GIIF to czynności prawne lub faktyczne:

• za których pomocą dokonuje się przeniesienia prawa własności lub posiadania wartości majątkowych;

• dokonywane w celu przeniesienia prawa własności lub posiadania wartości majątkowych.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 w przypadku powstania podejrzenia, że transakcja ma związek z popełnieniem jednego z wymienionych przestępstw, instytucja obowiązana ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o tym fakcie GIIF z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. W zawiadomieniu powinny znaleźć się wszystkie informacje będące w posiadaniu instytucji oraz przewidywany termin dokonania transakcji.

Do czasu podjęcia decyzji przez GIIF, ale nie dłużej niż przez 24 godziny od przyjęcia przez niego zawiadomienia, instytucja obowiązana nie przeprowadza kwestionowanej transakcji albo innych operacji jeżeli dotyczą podejrzanego rachunku bankowego. W związku ze zgłoszeniem GIIF ma dwie możliwości:

• może uznać, że transakcja ma związek z popełnieniem przestępstwa; wtedy na rachunku ustanawiana jest blokada na czas nie dłuższy niż 96 godzin od wysłania potwierdzenia otrzymania zgłoszenia wraz ze wskazaniem środków objętych zajęciem;

• może zwolnić blokadę jeżeli uzna, że aktywa nie mają związku z przestępstwem albo ich blokowanie utrudniłoby czynności służbom wymiaru sprawiedliwości, albo odpowiednim służbom lub instytucjom.

W pierwszym przypadku GIIF niezwłocznie informuje o blokadzie rachunku prokuratora, który może wydać postanowienie o przedłużeniu blokady na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia z możliwością przedłużenia na dalsze 6 miesięcy. Na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Blokada upada samoistnie jeżeli przed jej upływem prokurator nie wyda postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym lub w przedmiocie dowodów rzeczowych.

Przekazując informację o wstrzymaniu transakcji lub blokadzie konta instytucji obowiązanej GIIF powinien zawiadomić również Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Ustawa o AML nakłada na instytucję obowiązaną konieczność informowania prokuratora o uzasadnionym popełnieniu innego przestępstwa niż pranie pieniędzy lub finansowanie terroryzmu. Obowiązek ten nie dotyczy:

• banków;

• SKOK-ów;

• instytucji kredytowych.

W tym przypadku uprawnienia prokuratora są bardzo podobno do tych, egzekwowanych na gruncie prawa bankowego.

Analogicznie jak w przypadku prawa bankowego ustawa o AML wyłącza wszelką odpowiedzialność za działania realizowane na podstawie jej przepisów oraz tajemnicę ochrony danych. Ewentualną odpowiedzialność przejmuje na siebie Skarb Państwa.

Do liczenia terminów ustawowych nie uwzględnia się sobót oraz dni wolnych od pracy, dlatego czas trwania blokady może ulec faktycznemu przedłużeniu.

Jeżeli potrzebujesz wsparcia w związku ze wdrożeniem wymagań stawianych przez ustawę o AML możemy Ci pomóc. Nasza kancelaria zajmuje się projektowaniem działów compliance dostosowanych do specyfiki danej działalności gospodarczej i nadzoruje ich zgodność z przepisami oraz staranność działania.

Prokurator jako podmiot uprawniony do blokady rachunku bankowego

Ustawa o AML przyznaje również kompetencję do samodzielnego występowania z wnioskiem o ustanowienie blokady rachunku lub wstrzymanie transakcji prokuratorowi w oparciu o art. 86 ust. 10 oraz art. 89 ust. 4 i 5. Uprawnienie to dotyczy wszystkich przestępstw, nie tylko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Analogiczne uprawnienie zostało przewidziane w prawie bankowym. Ustanawiając blokadę, prokurator nie musi działać w wyniku otrzymanego zawiadomienia, ale może zlecić blokadę samodzielnie.

Ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

Uprawnienie do zablokowania rachunku bankowego przysługuje również Przewodniczącemu KNF oraz jego zastępcy w oparciu o przepisy ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym jeżeli stwierdzą, że transakcja jest przeprowadzana w celu popełnienia przestępstwa:

• nieuprawnionego wykorzystania informacji poufnej;

• nieuprawnionego udzielenia rekomendacji lub nakłaniania do nabycia lub zbycia instrumentów finansowych, których dotyczy informacja poufna;

• manipulacji instrumentami finansowymi.

Blokady rachunku bankowego dokonuje podmiot nadzorowany, czyli prowadzący działalność na rynku regulowanym po uzyskaniu zezwolenia KNF lub innego organu.

Odcięcie od środków może zostać ustanowione na nie więcej niż 48 godzin. Przewodniczący KNF lub jego zastępca niezwłocznie składają zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa. Blokada rachunku może objąć:

• rachunki papierów wartościowych;

• rachunek zbiorczy;

• inny rachunek, na którym są zapisywane instrumenty finansowe;

• rachunek pieniężny.

Ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym pozwala na ustanowienie blokady na 6 miesięcy z możliwością jej przedłużenia o kolejne 6 miesięcy.

Upadek blokady ustanowionej na rachunku bankowym, a także odpowiedzialność Skarbu Państwa zostały uregulowane analogicznie jak w innych omawianych ustawach.

Jakie jeszcze podmioty mogą zadecydować o blokadzie rachunku bankowego?

Ustawa o Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-Kredytowych przewiduje możliwość ustanowienia blokady przez kasę na czas nie dłuższy niż 72 godziny. Dotyczy to przypadków powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na koncie środki pochodzą z przestępstwa innego niż pranie pieniędzy lub finansowanie terroryzmu albo mają z nim związek. Niezwłocznie po ustanowieniu blokady SKOK ma obowiązek poinformować prokuratora. Dalsze postępowanie wygląda analogicznie jak w przypadku prawa bankowego.

Blokady rachunku bankowego może domagać się również Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w oparciu o przepisy rozdziału IIIB Ordynacji podatkowej, który wprowadza blokadę rachunku podmiotu kwalifikowanego.

Pod pojęciem podmiotu kwalifikowanego ordynacja podatkowa rozumie:

• osoby fizyczne będące przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy prawo przedsiębiorców;

• osoby fizyczne prowadzące działalność zarobkową na własny rachunek nawet jeżeli nie są przedsiębiorcami;

• osoby prawne oraz ułomne osoby prawne.

Żądanie Szefa KAS dotyczy przypadków, kiedy operacja ma związek z wyłudzeniami skarbowymi albo do nich zmierza i jest niezbędne, aby im przeciwdziałać. Blokada jest dokonywana na czas nie dłuższy niż 72 godziny, a Szef KAS powiadamia naczelnika właściwego urzędu skarbowego, celno-skarbowego oraz prokuratora. Ma także możliwość przedłużenia blokady do 3 miesięcy jeżeli pojawi się ryzyko, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego.

Blokada rachunku bankowego jest instytucją uregulowaną niejednolicie. Aby móc bronić się przed działaniami organów administracji państwowej warto zasięgnąć porady kancelarii prawnej w celu ustalenia właściwej strategii obrony.