Zwrot prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu

Przez wiele lat zwrot prowizji bankowej za wcześniejszą spłatę kredytu był bardzo skomplikowany. Banki twierdziły, że prowizja jest opłatą jednorazową, stała i niezależną od tego, na jaki okres zaciągnięto kredyt, toteż nie powinna ona podlegać zwrotowi w żadnym zakresie niezależnie od tego, czy kredyt spłacono szybciej.

Kredytem, którego zwrotu opłat można żądać jest kredyt konsumencki. Jest to zobowiązanie powstałe na mocy przepisów ustawy o kredycie konsumenckim. Może zawrzeć je osoba fizyczna, a wartość kredytu nie może przekraczać 255 550 zł lub równowartości tej kwoty w obcej walucie. Co ważne, nie jest to kredyt zabezpieczony hipoteką, takie zobowiązania są obecnie regulowane inną ustawą.

Choć ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim wskazuje warunki spłaty kredytu przed terminem, to art. 49, przytoczony niżej przysparzał wielu trudności interpretacyjnych.

„1. W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą.

2. W przypadku spłaty części kredytu przed terminem określonym w umowie, ust. 1 stosuje się odpowiednio.”

W pierwszej kolejności ciężko było ustalić, czy prowizja wpisuje się w koszty, o których mówi przepis. Jak wskazano wyżej, banki przychylały się do tego, że prowizja nie ma związku z czasem trwania zobowiązania, jednak kredytobiorcy uważali, że wraz ze zwrotem odsetek powinien nastąpić również proporcjonalny zwrot wszystkich innych kosztów, które są związane z kredytem.

Jak w przypadku większości spraw dotyczących konsumentów – i w tym zakresie wątpliwości rozwiał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który zapadł 11 września 2019 roku w sprawie C-383/18. Sprawa została wszczęta w związku z powództwem spółki, która zakupiła wierzytelność wynikającą ze wcześniejszej spłaty kredytów przez konsumentów w trzech bankach. Po złożeniu sprzeciwów od nakazów zapłaty przez banki, sąd krajowy zadał pytanie prejudycjalne „Czy wykładni przepisu zawartego w art. 16 ust. 1 w związku z art. 3 lit g dyrektywy 2008/48 należy dokonywać w ten sposób, że konsument, w przypadku dokonania wcześniejszej spłaty swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt, uprawniony jest do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, w tym również o koszty, których wysokość nie jest zależna od długości trwania tej umowy o kredyt?”

Wskazać trzeba, że dyrektywa, na którą powołał się Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie dotyczy umów o kredyt konsumencki, a artykuł 16 dotyczy bezpośrednio prawa konsumenta do wcześniejszej spłaty zobowiązania wynikającego z umowy kredytu, z którego wynika, że jest on uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy. Natomiast artykuł 3 to swoisty słowniczek definicji, w którym pod literą g) znaleźć można definicję całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta:

„całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, oznacza wszystkie koszty łącznie z odsetkami, prowizjami podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych; uwzględniane są tu także koszty usług dodatkowych związanych z umową o kredyt, w szczególności składki z tytułu ubezpieczenia, jeżeli, dodatkowo, zawarcie umowy dotyczącej usługi jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach;”

W związku z tym, TSUE uznał, że na gruncie przepisów unijnych konsumentowi przysługuje prawo do obniżenia całkowitego kosztu kredytu, w tym również kosztów, których wysokość nie jest zależna od długości trwania umowy o kredyt. Dzięki temu orzeczeniu została zakwestionowana praktyka i pogląd, który funkcjonował wcześniej.

Po wyroku TSUE w przedmiotowej sprawie uchwałę podjęła również Izba Cywilna Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2019 roku o sygnaturze III CZP 45/19, w której jednoznacznie wskazała, że „Przewidziane w art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu.”

Oprócz Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Najwyższego, w przeszłości w tym temacie wypowiedział się również Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. We wspólnym stanowisku z dnia 16 maja 2016 roku, wskazali, że krajowe przepisy ustawy o kredycie konsumenckim stanowią implementację unijnego prawa, a zatem należy analizować je w powiązaniu do dyrektywy unijnej. Jednocześnie Rzecznik Finansowy i Prezes UOKiK zasygnalizowali, że „nie w każdym wypadku brak zwrotu kosztów za jednorazowe czynności lub usługi związane z udzieleniem kredytu będzie uzasadniony.” W dalszej części wspólnego stanowiska potwierdzają, że instytucje finansowe powinny zwracać klientom proporcjonalną kwotę naliczonych kosztów. Wskazać jednak trzeba, że stanowisko Rzecznika Finansowego i Prezesa UOKiK, w przeciwieństwie do wyroku TSUE i uchwały SN, nie jest wiążące i nie ma mocy prawa powszechnie obowiązującego, więc należy je odczytywać jedynie jako wskazówkę interpretacyjną.

Nie każdy kredyt spłacony przed czasem będzie umożliwiał uzyskanie zwrotu opłat. Taka możliwość, na mocy wyroku TSUE dotyczy wyłącznie kredytów konsumenckich, czyli takich, które zostają udzielone w trybie i na zasadach przedstawionych w ustawie o kredycie konsumenckim. Co ważne, zaciągnięte zobowiązanie nie może przekraczać kwoty 255 550 zł. Oznacza to, że zwrotu opłat można dochodzić z umowy:

• Kredytu gotówkowego;

• Kredytu niezabezpieczonego hipoteką przeznaczonego na remont domu lub lokalu mieszkalnego;

• Pożyczki;

• Kredytu odnawialnego.

Kredyt hipoteczny, czyli najbardziej popularne zobowiązanie kredytowe nie jest regulowany przepisami ustawy o kredycie konsumenckim, jednak czy to powoduje, że nie ma możliwości dochodzenia zwrotu prowizji? Nie, one również podlegają zwrotowi, jednak na mocy zupełnie innych regulacji – ustawy o kredycie hipotecznym oraz nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami z dnia 23 marca 2017 roku. Dzięki wejściu w życie ustawy kredytobiorcy, którzy zaciągnęli zobowiązanie kredytu na cele mieszkaniowe, na mocy art. 38 mogą skorzystać z możliwości spłaty całego kredytu lub jego części przed terminem. Dodatkowo konsument ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o przekazanie przez kredytodawcę informacji, o tym jakimi kosztami zostanie obciążony w przypadku dokonania takiej spłaty, a bank ma zakreślony 7-dniowy termin na przekazanie ich kredytobiorcy.

Obniżenie kosztów całkowitych kredytu hipotecznego w razie wcześniejszej spłaty ujęte zostało w artykule 39, gdzie wskazano, że koszt zostaje obniżony o odsetki i inne koszty kredytu hipotecznego przypadające za okres, o który skrócono obowiązywanie umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą. Czym są inne koszty kredytu? Zasadniczo chodzi o wszelkie świadczenia wchodzące w skład całkowitego kosztu kredytu tj. prowizje, opłaty czy koszty usług dodatkowych (np. opłaty za korzystanie z karty kredytowej czy składki za ubezpieczenie spłaty kredytu). Wskazać trzeba, że nie obejmuje to kosztów opłat notarialnych, sądowych czy operatów szacunkowych, które zostały poniesione przez konsumenta, ponadto uwzględnione mogą być jedynie należności, które zostają naliczane okresowo.

W przypadku kredytu hipotecznego strony mogą zastrzec w umowie rekompensatę, którą konsument zapłaci w razie spłaty całości lub części kredytu przed terminem. Jednak i tu kredytodawca nie ma dowolności w obciążaniu kosztami konsumenta. Otóż na mocy art. 40 ustawy o kredycie hipotecznym rekompensata może zostać pobrana wyłącznie gdy doszło do spłaty kredytu w całości lub części w okresie 36 miesięcy (trzech lat) od dnia zawarcia umowy o kredyt, pod warunkiem, że kredyt oprocentowany jest zmienną stopą procentową. Ponadto rekompensata ta, nie może być większa niż wysokość odsetek, które byłyby naliczone ani większa niż 3% spłaconej kwoty kredytu. Jeśli kredyt oprocentowany jest stałą stopą procentową, wówczas kredytodawca może pobrać rekompensatę w okresie, w którym obowiązuje stała stopa procentowa, jednak w żadnym wypadku, nie może być ona wyższa niż koszty kredytodawcy.

Zwrot prowizji przez bank w praktyce

Aby móc otrzymać zwrot prowizji za kredyt konsumencki należy spełnić kilka przesłanek:

1. Konsument zawarł umowę o kredyt konsumencki lub pożyczkę po 18.12.2011 roku;

2. Kwota kredytu nie przekroczyła 255 550 zł;

3. Kredyt został udzielony konsumentowi, nie przedsiębiorcy;

4. Konsument dokonał wcześniejszej spłaty kredytu, konsolidacji lub przeniesienia kredytu do innego banku;

5. Bank pobrał prowizję i/lub doliczył inne koszty.

Czas, na dochodzenie swoich praw i żądanie zwrotu prowizji jest ograniczony. Termin przedawnienia roszczenia wynosi 6 lat od momentu wpłacenia ostatniej raty kredytu, jeśli roszczenie powstało po 9 lipca 2018 roku. W przypadku roszczeń o zwrot powstałych przed dniem 9 lipca 2018 roku – termin przedawnienia wynosi 10 lat.

Jeśli wszystkie przesłanki zostaną spełnione, a roszczenie nie jest przedawnione, pierwszym krokiem do odzyskania prowizji jest złożenie wniosku do odpowiedniego banku, który udzielił kredytowania. Najczęściej formularz wniosku udostępniany jest przez bank na stronie internetowej lub w placówce, jednak można przygotować go również samodzielnie. Wniosku o zwrot prowizji nie trzeba uzasadniać, choć warto wskazać podstawę prawną swoich żądań. Po złożeniu wniosku bank powinien w ciągu 30 dni przedstawić swoje stanowisko.