Działalność nierejestrowana a ZUS. Kiedy płaci się składkę zdrowotną?

Zarówno ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych jak i ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jako podmioty zobowiązane do uiszczania składek wskazują również osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Jakie to ma znaczenie dla przedsiębiorców prowadzących działalność nierejestrowaną? Okazuje się, że niebagatelne.

W 2018 roku Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opublikowało broszurę informacyjną, będącą zbiorem informacji na temat prowadzenia działalności nierejestrowanej w praktyce. Zgodnie z przedstawionym w niej stanowiskiem “przepisy o działalności nierejestrowej nie zmieniają ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby nieprowadzące działalności gospodarczej” oraz “przepisy o działalności nierejestrowej nie zmieniają ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom w związku z umową o pracę czy z umowami cywilnoprawnymi”. Przekładając powyższe stanowisko na praktykę, należy zauważyć, że osoby prowadzące działalność nierejestrowaną, ale świadczący usługi (niezajmujące się sprzedażą dóbr), są klasyfikowane jako osoby niewykonujące działalności gospodarczej, ale świadczące usługi na podstawie innej umowy o świadczenie usług. Co to oznacza?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych doszedł do wniosku, że osoby wykonujące działalność nierejestrowaną, ale świadczące w jej ramach usługi, są de facto zleceniobiorcami, a relacja łącząca ich z klientami, odpowiada relacji zleceniobiorca – zleceniodawca. Kontynuując lekturę broszury Ministerstwa, dowiadujemy się, że odpłatne świadczenie usług jest zawsze związane z zawarciem przez strony umowy cywilnoprawnej, nawet jeśli nie ma ona formy papierowej, a jest jedynie zawarta ustnie. A zatem każde wykonywanie usług – nawet jeśli świadczone nie w oparciu o umowę, a przez działalność nierejestrowaną – będzie rodziło konieczność pokrywania składek na ubezpieczenie społeczne.

Z tego tytułu, od 2018 roku, ZUS w indywidualnych interpretacjach podatkowych wskazuje, że przedsiębiorcy prowadzący działalności nierejestrowane są zobowiązani do uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne tak jak w przypadku umów zlecenia. Przykładem może być interpretacja DI/100000/43/822/2018 z dnia 24 lipca 2018 r. wydana przez Zakład Ubezpieczeń Oddział w Gdańsku. Problemem jest jednak fakt, że do tej pory ZUS nie zajął oficjalnego stanowiska w sprawie. Jest to o tyle kłopotliwe, że w przypadku umów zlecenia płatnikiem składek jest zleceniodawca. Rodzi to potencjalne problemy w sytuacji, gdy w ramach działalności nierejestrowanej przedsiębiorca zajmuje się usługami na rzecz osób fizycznych lub drobnych podmiotów np. udzielaniem korepetycji. Trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której uczeń uiszcza składki za swojego tutora. Niemniej, warto w tym miejscu przywołać dwa kazusy, które Ministerstwo umieściło w broszurze, jako przykłady obrazują powyższe zagadnienie:

Marta Zielińska, prowadząc działalność nierejestrową, sprzedaje wykonywane własnoręcznie figurki i ozdoby. Ponieważ Pani Marta nie świadczy pracy i nie podlega ubezpieczeniom z tytułu działalności pozarolniczej – nie ma obowiązku opłacania składek społecznych ani zdrowotnych w związku ze swoją działalnością.

Paweł Szeląg w ramach działalności nierejestrowej dorywczo sprząta pomieszczenia magazynowe firmy ABC sp. z o.o. Ponieważ jego działalność polega na świadczeniu usług, jest oskładkowana według zasad ogólnych, czyli tak jak w przypadku innych osób nieprowadzących działalności gospodarczej, a świadczących pracę w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Działalność nierejestrowana i inne umowy

W temacie składek na ubezpieczenie społeczne należy także poruszyć kwestię zbiegu tytułów do ubezpieczenia – a więc co zrobić w sytuacji, gdy prowadzimy działalność nierejestrowaną, a do tego świadczymy usługi w ramach umowy zlecenia, lub jesteśmy zatrudnieni na umowie o pracę?

Generalna zasada jest taka, że składki na ubezpieczenia społeczne należy uiszczać niezależnie od każdego źródła przychodu. Oznacza to, że w przypadku osoby będącej zatrudnioną na umowie o pracę i prowadzącej działalność nieewidencjonowaną, składki powinny być odprowadzane z tytułu umowy o pracę, mimo iż z tytułu prowadzenia działalności nierejestrowanej jest zwolniona z uiszczania składek. Jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność nierejestrowaną jest jednocześnie stroną umowy o dzieło – nie będzie objęty oskładkowaniem w ogóle, gdyż i działalność nierejestrowana i umowa o dzieło są zwolnione ze składek na ubezpieczenie społeczne.

Czy stracę “ulgę na start”?

Wielu przedsiębiorców rozważających rozpoczęcie działalności nieewidencjonowanej ma wątpliwości związane z tzw. “ulgą na start”. Jest to przywilej stosowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dla młodych przedsiębiorców, polegający na czasowym zwolnieniu z konieczności uiszczania składek. W tym przypadku nie ma jednak sporu w doktrynie, a informacje dla prowadzących działalność nierejestrowaną są dobre. Prowadzenie działalności nieewidencjonowanej nie wyklucza możliwości skorzystania z ulgi na start po jej rejestracji. Działalność nierejestrowana nie jest działalnością gospodarczą w myśl przepisów, a więc nie ma przeciwwskazań, aby po rejestracji działalności w CEIDG przedsiębiorca wystąpił o możliwość zwolnienia ze składek na kolejne 6 miesięcy działalności.

Wnioski

Jest wiele niejasności w zakresie oskładkowania osób świadczących usługi w ramach działalności nierejestrowanej. Ogólna zasada, która stanowi, że przedsiębiorcy na działalności nieewidencjonowanej nie podlegają oskładkowaniu w tym przypadku zakrzywia się. Prowadzący działalność nierejestrowaną postrzegani są bowiem przez ZUS jako zleceniobiorcy. Stan ten powoduje konieczność uiszczania przez nich składek na ubezpieczenia społeczne, co stoi w sprzeczności z fundamentami funkcjonowania działalności nierejestrowanej. Z tego względu w przypadku znacznych wątpliwości warto wystąpić do ZUS o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej. Wówczas będziemy mieć pewność, czy powinniśmy uiszczać składki czy pozostajemy z nich zwolnieni.