Umowa licencyjna w prawie autorskim

Ustawodawca określił, że umowa licencyjna może być udzielona na czas oznaczony oraz nieoznaczony. Zgodnie z art. 66. 1. Ustawy o Prawie autorskim czas trwania umowy licencyjnej należy rozpatrywać w okresie nadania uprawnień do korzystania z utworu w pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę (chyba że w umowie postanowiono inaczej). Po upływie tego terminu, prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa.

Co więcej, licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego okresu, za udzieloną na czas nieoznaczony. Natomiast z kolei art. 68 ustawy ustanawia warunki wypowiedzenia umowy licencyjnej. Jeśli bowiem licencja została udzielona na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć w wyznaczonych zgodnie z umową terminach, natomiast jeśli takie nie zostały określone, za ostateczny termin wypowiedzenia umowy uznaje się koniec roku kalendarzowego.

Przykładem może być korzystanie z licencji antywirusa – najczęściej przy rezygnacji z użytkowania licencji, musimy opłacać ją do końca roku. Dopiero od stycznia kolejnego roku licencja wygasa i nie jesteśmy obciążeni kolejnymi kosztami.

Ograniczenia wypowiedzenia umów licencyjnych

W przypadku umowy udzielonej na czas określony twórca wciąż ma prawo do wypowiedzenia licencji, co stwarza jednak potencjalne zagrożenia dla użytkownika licencji. Przykładowo dla przedsiębiorstwa, które korzysta z licencjonowania oprogramowania. W takim wypadku korzystniejszym rozwiązaniem może okazać się trwałe wykupienia praw majątkowych do utworu.

Ciekawym przypadkiem jest jednak funkcjonowanie tzw. licencji wieczystej. Choć przepisy nie definiują jej wprost, to bywa ona stosowana w praktyce zawierania umów licencyjnych. Zwykle taka licencja jest udzielana bez ograniczenia czasowego i warunków wypowiedzenia na takie utwory jak programy, systemy operacyjne czy wyszukiwarki. Założeniem takiego rozwiązania jest zagwarantowanie trwania i ciągłego korzystania. Natomiast zgodnie z założeniami ustawy, obie strony zawsze mają możliwość wypowiedzenia licencji (art. 68), a zatem licencjodawca, który nie ureguluje warunków wypowiedzenia, powinien mimo wszystko liczyć się z ryzykiem wypowiedzenia umowy przez licencjobiorcę.

Wymogi co do formy umowy

Co do zasady strony mają możliwość swobodnego kształtowania umów w granicach prawa, natomiast w przypadku umowy licencyjnej wyłącznej ustawodawca nakłada wymóg zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Warto jednak zachować pisemną formę umowy, nawet w przypadku umowy niewyłącznej.

Prawo twórcy do wynagrodzenia

Umowa może mieć charakter niedopłaty, natomiast jeśli nie zostało to ściśle określone w umowie, co do zasady przyjmuje się, iż twórca powinien otrzymać wynagrodzenie. Warunki wynagrodzenia powinny zatem być określone w umowie.

Ponadto, jeśli umowa nie stanowi inaczej, to licencjodawcy przysługuje również odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.

Pola eksploatacji umowy licencyjnej

Wskazanie pól eksploatacyjnych to inaczej określenie sposobów wykorzystania utworu. Zakres korzystania z praw autorskich na podstawie licencji powinien zostać określony sposób wykorzystywania utworu, czyli pól eksploatacyjnych. Zdefiniowanie zakresu pól eksploatacyjnych musi być wyraźne i dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia.

Ustawodawca nakłada obowiązek dokładnego określenia pól eksploatacyjnych w umowie licencyjnej. Przykłady zostały wymienione w art. 50 ustawy, jednocześnie ze wskazaniem, że odrębne pola eksploatacji występują w szczególności:

1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;

3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Przykładowo może być to obrót utworem w Internecie jak publikacja licencjonowanego zdjęcia na stronie, wykorzystanie zakupionego tekstu na blogu czy udostępnienie filmu na platformach streamingowych.

Najczęstszym jednak problemem podczas zawierania umowy jest poprawne wskazanie pól eksploatacyjnych. Nieuwzględnienie lub zbyt ogólne określenie pól eksploatacyjnych w umowie może budzić wątpliwości licencjobiorcy w korzystaniu z praw i prowadzić do nadużywania wykorzystania utworu. Rolą twórcy powinno być dokładne, a także precyzyjne określenie zakresu sposobu użytkowania licencji.

Czasem jednak jest niemożliwe ich dokładne określenie. Na przykład kiedy w momencie zawarcia licencji, dane pola eksploatacji jeszcze nie istniały, co występuje w wyniku szybkiego postępu technologii czy rozwoju Internetu.

Kluczowy jest art. 41 ustawy, który stanowi, że licencja lub umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe musi zawierać zapis, mówiący o tym, jakich pól eksploatacji dotyczy. Jednak po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów, twórca nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.

W momencie pojawienia się nowych pól autor powinien zatem sporządzić aneks do umowy licencyjnej, w której dokładnie określa zakres nowych pól. Najlepszym zobrazowaniem tego problemu jest wspomniany wcześniej już Internet. Przykładowo twórca, który tworzy filmy w związku z pojawianiem się coraz większej ilości narzędzi internetowych, może określić w aneksie do umowy licencyjnej na jakie konkretne użytkowanie utworu się zgadza – czyli może wyrazić zgodę na udostępnienie filmu w ramach licencji w serwisie X, natomiast ograniczyć pozwolenie na korzystanie w serwisie Y.

Przykłady wykorzystania umowy licencyjnej

Co jednak konkretnie można objąć umową licencyjną? W świetle przepisów tak naprawdę będzie to każdy utwór, który wchodzi w zakres katalogu przedmiotów prawa autorskiego (art. 1.).

Klasycznym przykładem zastosowania umowy licencyjnej jest uwarunkowanie wykorzystywania fotografii. Pól eksploatacyjnych może być wiele, jednak w obecnych czasach najpopularniejszym jest Internet. Udostępnianie zdjęć przez licencjobiorcę w sieci jest stosunkowo proste. W taki sposób każdy użytkownik może mieć dostęp do zdjęć – w sposób odpłatny bądź darmowy (w zależności od warunków licencjonowania).

Podobnie, narzędzie umowy licencyjnej można wykorzystać w przypadku rozpowszechniania filmów czy muzyki. Na tej zasadzie funkcjonują platformy jak Netflix czy Spotify, podpisując z twórcami warunki wykorzystania autorskich utworów w swoich serwisach. Polem eksploatacyjnym może być także wydanie książki w formie audiobooka, a następnie zarejestrowanie go na nośniku CD.

Bardzo popularne jest także licencjonowanie programów komputerowych. Praktyka wytworzyła kilka rodzajów licencji na oprogramowanie, natomiast w podstawowej formie dzielą się one na OEM oraz BOX. Pierwszy oznacza wykupienie licencji wraz z zakupem sprzętu komputerowego. Przy wymianie sprzętu licencja wygasa. Natomiast drugi rodzaj pozwala na przenoszenie licencji na kolejne sprzęty, pod warunkiem, że ostatecznie będzie zainstalowany tylko na jednym komputerze.

W praktyce zatem zazwyczaj umową licencyjną są objęte utwory artystyczne, kreatywne czy innowacyjne technologicznie. Sposób oraz warunki jak autor będzie zarządzał prawami autorskimi utworu, jest w głównej mierze zależne od niego samego.