|
21 lutego 2024 | Ostatnio zmodyfikowano 17 lutego, 2025 o 15:40 | Czas na przeczytanie: 10 minut
Pozostałe Artykuły
Czym jest opcja?
Opcja to instrument finansowy, o którym mowa w art. 3 ust. 28a Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, określany mianem pochodnego. Cechą charakterystyczną instrumentów pochodnych jest to, że ich cena lub wartość jest uzależniona od innych czynników m.in. ceny lub wartości instrumentów, walut, stóp procentowych, rentowności, indeksów finansowych, wskaźników finansowych, towarów, zmian klimatycznych, stawek frachtowych, poziomów emisji, stawek inflacji lub innych oficjalnych danych statystycznych, a także innych aktywów, praw, zobowiązań, indeksów lub wskaźników. Obok opcji, w katalogu instrumentów pochodnych, wyróżniamy m.in. warranty i kontrakty terminowe.
Opcja jest w rzeczywistości uprawnieniem jej posiadacza do nabycia lub zbycia określonego instrumentu po uzgodnionej cenie i w uzgodnionym czasie. Z tego względu właśnie, z opcjami najczęściej spotkać się można w obrocie giełdowym lub na rynkach nieregulowanych. To nie oznacza jednak, że nie mają wszechstronnego zastosowania. Coraz częściej bowiem są wprowadzane do działalności handlowej i kontraktowania. W takich okolicznościach nie stanowią rzecz jasna papieru wartościowego, ale przybierają formę postanowienia umownego opartego o rozwiązania opcyjne. Zaobserwować można obecnie wzmożoną praktykę stosowania opcji w formie tzw. klauzul opcyjnych.
Konstrukcja klauzul opcyjnych
Klauzula opcyjna w praktyce jest zapisem, który strony czynią w umowie, będącym formą uzgodnienia zakupu lub sprzedaży określonego aktywa między wystawcą a posiadaczem opcji. Owym aktywem mogą być – i najczęściej są – akcje lub udziały w spółkach.
Co do zasady, zgodnie z regułą swobody umów wyrażoną w art. 3851 Kodeksu cywilnego, strony mogą kształtować zapisy klauzul dowolnie. Należy jednak pamiętać, że aby opcja spełniała swoją funkcję, niezbędne jest ujęcie w ramach jej zapisów dwóch ważnych elementów:
- określenia z góry czasu, w którym opcja może zostać zrealizowana;
- określenia ceny po jakiej nastąpi transakcja.
Cena, o której mowa powyżej, może zostać wskazana wprost, przy zastosowaniu ryczałtu, lub poprzez wskazanie określonych punktów odniesienia: wskaźników, wzorów, czy formuł. W przypadku sprzedaży lub zakupu udziałów, najczęściej wskazuje się, że cena obejmuje ich wartość nominalną lub cenę rynkową.
Czemu służą klauzule opcyjne?
Opcje przyjęły się zwłaszcza w kontraktowaniu inwestycyjnym, polegającym na pozyskiwaniu inwestorów dla przedsięwzięć, w tym w szczególności w ramach zawierania umów spółek kapitałowych. Są to bowiem umowy, z przystąpieniem do których związane jest wysokie ryzyko biznesowe.
W szczególności ryzyko biznesowe powstaje w okolicznościach, gdy wspólnicy dzielą się na takich, którzy wspierają spółkę kapitałem i na takich, którzy wspierają ją swoim know-how. Z uwagi na takie zróżnicowanie, niezwykle ważne jest precyzyjne zabezpieczenie interesów poszczególnych grup udziałowców. Strony dążą wówczas do tego, aby odpowiednio zniwelować potencjalne straty.
W szczególności w ramach stosunków gospodarczych, zastosowanie klauzul opcyjnych pozwala uregulować stosunki wspólników w ramach spółki i ułatwić im ewentualne opuszczenie jej struktur. Często opcje są stanowią także element pozwalający podnieść atrakcyjność oferty inwestycyjnej.
Rodzaje klauzul opcyjnych
W zależności od zastosowanej konstrukcji, opcje podzielić możemy na dwie grupy:
- opcje put, polegające na zobowiązaniu wystawcy opcji do sprzedaży określonego aktywa;
- opcje call, których zasadniczą cechą jest zobowiązanie się wystawcy do zakupu aktywu.
Czym zatem różnią się od siebie opcje put i call i kiedy znajdują zastosowanie?
Opcja kupna (call)
Funkcjonowanie opcji call polega na tym, że osoba zobowiązana (jej wystawca) zobligowana jest do sprzedaży udziałów objętych umową opcji na rzecz strony uprzywilejowanej (posiadacza opcji). Omawiając to w drugą stronę, opcja kupna jest więc uprawnieniem posiadacza, najczęściej inwestora, do zakupu po określonej z góry cenie i w określonym z góry czasie, określonego aktywa, np. udziałów od Spółki będącej wystawcą opcji.
Opcja kupna (w przypadku opcji call) to narzędzie, które znacząco wpływa na atrakcyjność oferty inwestycyjnej, ponieważ umożliwia potencjalnym inwestorom udział w zyskach spółki i możliwość zaangażowania się w jej rozwój w przyszłości. Jest to klauzula stosowana chętnie przez spółki wzrastające tzw. start-upy. W przypadku, gdy spółka rośnie, a cena rynkowa udziałów wzrasta, inwestor któremu przysługuje uprawnienie z opcji call może nabyć udziały takiej spółki po wcześniej umówionej cenie, zwykle niższej niż ta rynkowa. Tym samym, osiąga zysk z powstałej w ten sposób różnicy w cenach. Zwykle za pomocą opcji call, akcjonariusze mogą zwiększać swoje zaangażowanie w spółkę i w ten sposób chronić swoją pozycję.
Wyobraźmy sobie więc hipotetyczną sytuację, w której wystawca opcji – Spółka – wystawia na rzecz inwestora Jana Kowalskiego opcjęcall na podstawie której może on nabyć udziały w Spółce po określonej cenie i w określonym czasie. Jako przykład zapisu stanowiącego klauzulę opcyjną kupna w takim przypadku można wskazać:
Spółka składa niniejszym ofertę sprzedaży na rzecz Jana Kowalskiego udziałów w kapitale zakładowym w liczbie […], po ich cenie nominalnej. Oferta niniejsza wygasa z dniem […]. Wykonanie opcji przez Jana Kowalskiego polegać będzie na złożeniu niego oświadczenia o skorzystaniu z opcji i przyjęciu oferty, o której mowa powyżej oraz wskazywać będzie ilość udziałów w Spółce, co do których Jan Kowalski zamierza opcję wykonać oraz termin zawarcia umowy, na podstawie której nabycie udziałów ma nastąpić.
Warto w tym miejscu nadmienić także o innym zastosowaniu klauzuli aniżeli wskazane powyżej. Klauzula może wszak także przybrać charakter sankcyjny w stosunku do wspólników, służący wywieraniu presji na tych zwłaszcza mniejszościowych. W sytuacji, gdy wobec decyzji wspólników brakuje jednomyślności, a w umowie zastrzeżono klauzulę opcyjną call, wówczas wspólnicy większościowy chcący przeforsować swoje podejście mogą z takiej opcji skorzystać i wezwać go do sprzedaży bądź umorzenia udziałów. Tym samym, jego głosy stojące w opozycji przestaną blokować decyzję.
Opcja sprzedaży (put)
Opcja put, czyli tzw. opcja sprzedaży, jest w kontraście do opcji call, umową finansową między stronami, na podstawie której jedna ze stron nabywa uprawnienie do sprzedaży określonego aktywa po określonej z góry cenie (cena instrumentu bazowego przy opcja call) i w określonym czasie (przy wyborze opcji put). Stronę tę nazywamy posiadaczem opcji, natomiast stronę zobowiązaną do zakupu – wystawcą (nabywca opcji). Z natury rzeczy zatem, klauzula opcji put jest często zapisem forsowanym w umowach inwestycyjnych przez inwestorów. którzy obawiają się o zwrot z poczynionej inwestycji (cena wykonania opcji) i nie do końca wierzą w powodzenie przedsięwzięcia. Zastosowanie klauzuli opcyjnej sprzedaży pozwala im więc na sprzedaż swoich aktywów np. akcji w spółce, po wskazanej w umowie cenie i tym samym wycofania się z inwestycji praktycznie bez szkody.
Wracając do wcześniejszego przykładu z inwestorem Kowalskim, jako przykład zapisu stanowiącego klauzulę opcyjnej (call i put) sprzedaży można wskazać np zmian ceny instrumentu bazowego w przypadku zakupu opcji po z góry ustalonej cenie w opcji kupna danej opcji jako sprzedawca opcji put czy kupowanie opcji call:
Spółka składa niniejszym ofertę kupna od Jana Kowalskiego udziałów posiadanych przez Jana Kowalskiego w kapitale zakładowym Spółki w liczbie […], po cenie rynkowej. Oferta niniejsza wygasa z dniem […]. Wykonanie opcji przez Jana Kowalskiego polegać będzie na złożeniu niego oświadczenia o skorzystaniu z opcji i przyjęciu oferty, o której mowa powyżej oraz wskazywać będzie ilość udziałów w Spółce, co do których Jan Kowalski zamierza opcję wykonać oraz termin zawarcia umowy, na podstawie której zbycie udziałów ma nastąpić.
Opcje mieszane
Formą opcji łączącą wskazane powyżej typy jest opcja buy-sell. Jej wprowadzenie do kontraktu zobowiązuje strony do dwuetapowego działania. W pierwszej kolejności posiadaczowi opcji przysługuje uprawnienie domagania się, aby druga strona odkupiła od niego aktywa będące przedmiotem opcji. Jeśli wystawca opcji nie zrealizuje żądania, wówczas posiadaczowi opcji przysługuje uprawnienie do żądania, aby ten sprzedał mu określone aktywa.
Jest to mechanizm stosowany najczęściej przez inwestorów, chcących porzucić przedsięwzięcie. Jeśli na pierwszym etapie nie uda im się np. sprzedać udziałów, w drugim etapie mogą oni odkupić pakiet udziałów pozwalający im na rozwiązanie spółki.
Uchylanie się od realizacji opcji
Rozważając kwestie klauzul opcyjnych warto zastanowić się, co dzieje się w przypadku, gdy druga strona umowy będzie uchylała się od zrealizowania transakcji, o której mowa w klauzuli opcyjnej i nie zechce odkupić lub nabyć udziałów czy akcji? Wówczas będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą wobec posiadacza opcji. Częstym rozwiązaniem stosowanym na wypadek takich okoliczności jest także zastrzeżenie w umowie kary umownej na tę okoliczność. Jeszcze dalej idącą formą zabezpieczenia jest udzielenie uprawnionemu z opcji nieodwołalnego pełnomocnictwa do zawarcia umowy przyrzeczonej (np. umowy zbycia udziałów) bądź podjęcia innych czynności niezbędnych do sfinalizowania transakcji.
Zasada swobody umów, o której wcześniej już wspomniano, znajduje zastosowanie także w kwestii zabezpieczenia wykonania opcji. Pozwala jednak także na takie ukształtowanie klauzuli, które chronić interesy zobowiązanego z opcji, czyli jej wystawcy. Podstawowymi stosowanymi metodami są czasowe bądź kwotowe limity nabycia lub sprzedaży. Popularnym rozwiązaniem jest zastrzeżenie, że skorzystanie z opcji możliwe jest dopiero po określonym czasie funkcjonowania spółki. Często w ramach klauzul opcyjnych zastrzegana jest sztywna cena objętych nimi udziałów lub akcji.
Podsumowanie
Klauzule opcyjne to zapisy umowne pozwalające na zwiększenie atrakcyjności oferty inwestycyjnej. Opcje call pozwalają inwestorom zwiększyć swoje zaangażowanie w przedsięwzięcie wówczas, gdy zacznie się ono rozwijać i przynosić oczekiwane profity. Tymczasem opcje put, są narzędziem, które zabezpiecza ich interesy na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń, które skutkować będą zmniejszeniem zysku z inwestycji np. niezrealizowanie ważnego zlecenia, nie wygranie przetargu, odejście kluczowego pracownika. Warto mieć jednak na uwadze, że opcje mogą stanowić także narzędzie sankcyjne wobec wspólników i potencjalnie być formą opresji w dłuższej perspektywie. Dlatego też należy rozsądnie redagować każdy zapis w umowie i starać się przewidzieć wszelkie możliwe następstwa klauzul opcyjnych.Pytania i odpowiedzi
Nie. Wobec klauzul i umów opcyjnych stosowane są przepisy znane już cywilistyce, m.in. instytucja zawarcia umowy w trybie ofertowym, umowa zobowiązująca zawartą pod warunkiem i umowa przedwstępna.
Nie. Z klauzuli opcyjnej wynika prawo, nie zaś obowiązek, sprzedaży lub kupna aktywów.
Jest to tak naprawdę cena opcji – kwota pieniężna, jaką posiadacz może być zobligowany zapłacić na rzecz wystawcy za ustanowienie na jego rzecz opcji. Jej wysokość zależy od wielu czynników m.in. ceny instrumentu, czasu na jaki ustanowiona jest opcja oraz zmienności rynku.
Zaufali nam:
