Jak funkcjonuje przedsiębiorstwo w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego?

W polskim systemie prawnym funkcjonują 4 rodzaje restrukturyzacji (firma w restrukturyzacji a postępowanie restrukturyzacyjne): postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne. Warto wskazać, że te postępowania znacznie różnią się w kluczowych aspektach, między innymi czasu trwania, zasad rozpoczęcia restrukturyzacji czy właśnie ograniczeń, które są nakładane na przedsiębiorstwo po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Do ograniczeń przewidzianych w przepisach prawo restrukturyzacyjne można wyróżnić w szczególności:

• utratę zarządu nad majątkiem przedsiębiorstwa,
• ograniczenie zarządu nad przedsiębiorstwem do czynności nieprzekraczających zakresu tzw. zwykłego zarządu,
• wymuszoną zmianę w nazwie przedsiębiorstwa (dodanie frazy „w restrukturyzacji”),
• wprowadzenie zewnętrznego zarządcy sądowego, który prowadzi sprawy przedsiębiorstwa (zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli),

Ponadto, zgodnie z prawem restrukturyzacyjnym, niektóre czynności (dokonane przez dłużnika czy zarządcę) mogą wymagać zgody tzw. rady wierzycieli (o ile została powołana). Może być to również istotne ograniczenie dla dłużnika. Do takich czynności należy przede wszystkim

• ograniczenie możliwości obciążenia składników masy układowej lub sanacyjnej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem (suma wierzytelności spornych uprawniających do postępowania sanacyjnego),
• przeniesienie własności rzeczy lub prawa na zabezpieczenie wierzytelności nieobjętej układem (umożliwia dłużnikowi zawarcie układu),
• obciążenie składników masy układowej lub sanacyjnej innymi prawami,
• zaciąganie kredytów lub pożyczek,
• zawarcie umowy dzierżawy przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części lub innej podobnej umowy (doradca restrukturyzacyjny),
• Zezwolenia rady wierzycieli pod rygorem nieważności wymaga również sprzedaż przez dłużnika nieruchomości lub innych składników majątku o wartości powyżej 500 000 zł (restrukturyzacja firmy).

Poniżej przedstawimy w zarysie, jak firmy mogą funkcjonować w trakcie poszczególnych typów restrukturyzacji.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa podczas postępowania o zatwierdzenie układu

Postępowanie o zatwierdzenie układu to najmniej sformalizowane ze wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych. Cechuje się tym, że może zostać rozpoczęte dość szybko, bez udziału sądu (poprzez obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego, które nadzorca układu umieszcza w Krajowym Rejestrze Zadłużonych). Sam udział sądu w tym typie restrukturyzacji jest minimalny- ogranicza się jedynie do końcowego zatwierdzenia układu.

Podczas trwania postępowania o zatwierdzenie układu przedsiębiorca w zasadzie nie powinien odczuć ograniczeń w funkcjonowaniu swojego biznesu. Przede wszystkim nie traci on zarządu nad przedsiębiorstwem, może podejmować czynności zwykłego zarządu, a do firmy przedsiębiorstwa (nazwy) nie zostaje dodany przedrostek „w restrukturyzacji”. „Na zewnątrz” zatem przedsiębiorstwo funkcjonuje tak jak dotychczas- a przyszli kontrahenci mogą w zasadzie nawet nie dowiedzieć się o złej sytuacji finansowej podmiotu.

Przedsiębiorca w tego typu postępowaniu jest ograniczony jedynie w czynnościach przekraczających zakres tzw. zwykłego zarządu. Do skutecznego dokonania takich czynności wymagana jest zgoda nadzorcy układu wydana w formie pisemnej. Jeżeli jednak przedsiębiorca nie zamierza się wyzbywać czy ukrywać majątku, a decyzje w zakresie czynności przekraczających zwykły zarząd są podejmowane racjonalnie, to w wielu przypadkach przedsiębiorca będzie miał możliwość uzyskania ww. zgody nadzorcy układu.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa podczas przyspieszonego postępowania układowego (PPU)

Przyspieszone postępowanie układowe to postępowanie cechujące się większym formalizmem aniżeli postępowanie o zatwierdzenie układu. Przejawem tego jest choćby fakt, że rozpoczęcie przyspieszonego postępowania układowego wymaga stosownego postanowienia sądu, a nadzorca sądowy wyznaczony jest przez sąd, a nie wybierany przez restrukturyzowanego. Szerzej kwestię specyfiki przyspieszonego postępowania układowego opisujemy także w tym tekście.

Co do zasady dłużnik dalej ma możliwość zarządzania swoim majątkiem, o ile nie ta możliwość nie została ograniczona przez sąd restrukturyzacyjny. W niektórych przypadkach natomiast zarząd nad majątkiem może być dłużnikowi odebrany, dotyczy to zwłaszcza gdy dłużnik działa w celu pokrzywdzenia wierzycieli czy nie wykonuje poleceń nadzorcy lub sądu. W pozostałym zakresie można wskazać, że podczas przyspieszonego postępowania układowego przedsiębiorstwo dłużnika doznaje podobnych ograniczeń co w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu. tj. dłużnik może dokonywać wyłącznie czynności nieprzekraczających zakresu zwykłego zarządu, a do czynności przekraczających ten zakres konieczna jest zgoda odpowiedniego organu. Oprócz nadzorcy sądowego, w przypadku PPU zgodę na taką czynność może wyrazić także rada wierzycieli, o ile została powołana.

W przypadku przyspieszonego postępowania układowego występuje jednak konieczność dodania określenia „w restrukturyzacji” do firmy przedsiębiorcy. Oznacza to, że wzmiankę o złej sytuacji finansowej przedsiębiorcy zobaczy każdy podmiot przeglądający aktualne wpisy w CEIDG lub KRS. Może to być istotne ograniczenie w kontekście poszukiwania nowych kontrahentów.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa podczas postępowania układowego (PU)

Postępowanie układowe w swojej specyfice i regulacji jest postępowaniem zbliżonym do wyżej opisywanego PPU, a jego główną zaletą jest możliwość wszczęcia tego typu restrukturyzacji w przypadku dużego udziału wierzytelności spornych w saldzie zadłużenia. Szerzej kwestię postępowania układowego opisujemy także w tym artykule.

W kontekście praktycznego funkcjonowania przedsiębiorstwa należy wskazać, że zasady działania są takie same jak w przypadku przyspieszonego postępowania układowego. Przedsiębiorca co do zasady nie traci zarządu nad swoim majątkiem i może normalnie prowadzić przedsiębiorstwo. Ograniczenia dotyczą głównie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu- do ich dokonania wymagana jest bezwzględnie zgoda nadzorcy bądź rady wierzycieli. Do firmy przedsiębiorstwa dodaje się także wzmiankę: „w restrukturyzacji”.

Z praktycznego punktu widzenia należy jednak wskazać, że postępowanie układowe może trwać znacznie dłużej od powyżej omawianych typów restrukturyzacji. Pomimo tego, że ograniczenia są w zasadzie tożsame co w przypadku PPU, mogą trwać znacznie dłużej- przedsiębiorcy powinni to mieć na uwadze.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa podczas sanacji

Sanacja jest postępowaniem, które umożliwia dłużnikowi przeprowadzenie działań sanacyjnych oraz zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Działaniami sanacyjnymi są czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją. W praktyce działaniami sanacyjnymi może być np. sprzedaż części przedsiębiorstwa czy redukcja zatrudnienia.

Sanacja jest jedynym postępowaniem, gdzie dłużnik traci całkowicie zarząd nad swoim majątkiem, a w jego miejsce wchodzi wyznaczony przez sąd zarządca. W praktyce oznacza to, że dłużnik nie może zawierać nowych kontraktów, rozporządzać majątkiem spółki czy zaciągać nowych zobowiązań. Jest to bardzo dotkliwe, ponieważ w zasadzie przedsiębiorca (czy zarząd w przypadku spółki) nie ma wpływu na działania zarządcy, a czynności dokonywane są na jego rachunek. Zarządca bowiem dokonuje czynności w imieniu własnym, ale na rachunek restrukturyzowanego przedsiębiorcy.

Podobnie jak w omawianych powyżej postępowaniach- do firmy przedsiębiorstwa dodaje się wzmiankę „w restrukturyzacji”

Wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego powoduje określone ograniczenia w bieżącym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, zależne od wybranego rodzaju postępowania. Warto jednak uogólnić, że restrukturyzacja jest znacznie mniej dotkliwym rozwiązaniem dla biznesu- warto zatem rozważyć rozpoczęcie takiej procedury w przypadku zagrożenia niewypłacalnością (a także i w przypadku samej niewypłacalności). Najlepszą bowiem rekompensatą za przejściowe ograniczenia w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa jest uniknięcie upadłości i przywrócenie normalnej działalności firmy poprzez zawarcie układu.