|
19 marca 2023 | Ostatnio zmodyfikowano 17 grudnia, 2023 o 11:57 | Czas na przeczytanie: 8 minut
Pozostałe Artykuły
Ochrona grafiki na gruncie prawa autorskiego
Praca grafika stanowi przede wszystkim utwór w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ochrona przyznawana utworom plastycznym (graficznym) wynika z art. 1 ust. 2 Ustawy. Zgodnie zaś z treścią ust. 1 tego przepisu poprzez utwór należy rozumieć każdy przejaw twórczej działalności o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od:
- wartości;
- przeznaczenia;
- sposobu wyrażenia.
Dla stwierdzenia, że mamy do czynienia z utworem nie jest niezbędne ukończenie dzieła. Wystarczy możliwość jego ustalenia, czyli wyprowadzenia ze sfery myślowej twórcy i utrwalenia w taki sposób, aby było możliwe ukazanie go przynajmniej jednemu odbiorcy. Utwór nie musi mieć charakteru trwałego, natomiast wymaga się, aby był efektem indywidualnej twórczości. Nie może więc stanowić kopii już istniejącego dzieła.
Ochrona na gruncie prawnoautorskim ma charakter obiektywny, co oznacza, że występuje niezależnie od reżimów przewidzianych w innych przepisach. Nie wymaga również od grafika jakiejkolwiek aktywności, jak np. zgłoszenie utworu do Urzędu Patentowego.
Wyróżnia się autorskie prawa osobiste i majątkowe, przy czym ich zakres jest całkowicie odmienny. Co więcej, twórca ma pełną swobodę w rozporządzaniu prawami majątkowymi, ale nie ma możliwości przeniesienia na inną osobę autorskich praw osobistych (choć może zobowiązać się do ich niewykonywania).
Prawa autorskie przysługują co do zasady twórcy, dlatego wszyscy przedsiębiorcy korzystający z usług grafika powinni pamiętać, że zapłata za efekt wykonanych prac nie jest równoznaczna z przejściem praw na ich rzecz.
Autorskie prawa osobiste do grafiki
Zakres autorskich praw osobistych został wyrażony w art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Obejmują one prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do rozpowszechniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Przyjmuje się, że prawa osobiste chronią szczególną więź twórcy z utworem.
Autorskie prawa majątkowe do grafiki
Autorskie prawa majątkowe określają możliwość rozporządzania utworem na poszczególnych polach eksploatacji, czyli sposobach korzystania z utworu. Co do zasady prawa do wszystkich pól eksploatacji przysługują twórcy, który może udzielić innemu podmiotowi licencji albo przenieść na niego prawa autorskie majątkowe. W art. 50 ust. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustawodawca wymienił odrębne pola eksploatacji, do których zaliczył:
- wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- wprowadzenie utworu do obrotu, jego użyczenie, najem oryginału albo egzemplarzy;
- publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlanie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnienie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Nie jest to jednak lista wyczerpująca. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony w umowie przewidziały inne sposoby korzystania z utworu. Warto zadbać, aby były one każdorazowo dopasowywane indywidualnie do zakresu i modelu współpracy między grafikiem a zamawiającym.
Rozporządzanie prawami autorskimi wymaga umiejętnego skonstruowania umowy, która będzie w sposób niebudzący wątpliwości określała zakres i sposób dopuszczalnego korzystania z grafiki, a także wynagrodzenie z tego tytułu. Im więcej wątpliwości powstanie, tym bardziej wzrośnie ryzyko sporu sądowego.
Pól eksploatacji nie wolno domniemywać. Co więcej, zgodnie z art. 52 Ustawy o prawie autorskim wydanie rzeczy (np. przekazanie grafiki) nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych do utworu, chyba że umowa stanowi inaczej.
Należy jednak podkreślić, że w wielu grafikach twórcy używają czcionek (tzw. fontów) dostępnych w internecie. Część z nich dostępna jest na darmowej i w pełni dostępnej licencji, ale nie wszystkie. Aby nie narazić się na zarzut naruszenia praw autorskich twórcy fontu, przed zastosowaniem go trzeba zapoznać się z treścią licencji.
Jak wygląda ochrona praw autorskich do grafiki?
Zarówno w przypadku praw autorskich majątkowych, jak i osobistych ustawodawca dopuszcza możliwość ochrony interesu twórcy poprzez przyznanie mu katalogu roszczeń.
W przypadku autorskich praw osobistych roszczenia zostały wymienione w art. 78 Ustawy o prawie autorskim i obejmują żądanie zaniechania działania w przypadku zagrożenia istniejącemu prawu. Jeśli dojdzie już do naruszenia, twórca może domagać się:
- usunięcia skutków naruszenia (m.in. poprzez złożenie oświadczenia woli);
- zasądzenia przez sąd zadośćuczynienia;
- zobowiązania sprawcy przez sąd do zasądzenia odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.
Zakres roszczeń w razie naruszenia autorskich praw majątkowych na podstawie art. 79 Ustawy o prawie autorskim obejmuje żądanie:
- zaniechania naruszenia;
- usunięcia skutków naruszenia;
- naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę kwoty równej dwukrotności wynagrodzenia należnego uprawnionemu z tytułu udzielenia zgody na korzystanie z utworu;
- wydanie uzyskanych korzyści;
- podanie orzeczenia do publicznej wiadomości;
- zapłaty sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego;
- przyznania uprawnionemu wytworzonych przedmiotów oraz środków i materiałów i zaliczenie ich na poczet odszkodowania, a także przepadek lub zniszczenie.
Dobór właściwych żądań w petitum pozwu najlepiej pozostawić doświadczonym prawnikom, którzy potrafią ocenić szanse poszczególnych strategii procesowych.
Zarządzanie prawami autorskimi do grafiki
Grafik, któremu przysługują prawa autorskie do wykonanej pracy, może nimi rozporządzać na dwa sposoby – poprzez przeniesienie praw autorskich oraz udzielenie licencji na korzystanie z utworu.
Przeniesienie praw autorskich powoduje definitywne i bezterminowe przejście uprawnień w oznaczonym umową zakresie na inny podmiot. W praktyce oznacza to, że twórca traci prawa do zarządzania treścią w zamian za zapłatę przez nabywcę wynagrodzenia. Taka konstrukcja eliminuje udostępnianie grafiki innym uczestnikom rynku, ponieważ sam fakt przeniesienia i przyjęcia praw autorskich oznacza, że twórca traci nad nimi kontrolę – nie można przenieść praw do tego samego logotypu na dwie różne firmy.
Zupełnie inaczej funkcjonuje licencja. Jej istotą jest czasowa zgoda na wykorzystanie utworu na określonych polach eksploatacji, które należy dokładnie wymienić i opisać w umowie. W praktyce wyróżnia się m.in. licencje:
- wyłączne – twórca udostępnia utwór tylko jednemu podmiotowi (z wykluczeniem lub bez wykluczenia posługiwania się prawami autorskimi przez samego licencjodawcę);
- niewyłączne – udostępnienie utworu jednemu podmiotowi nie wyklucza zawarcia umowy licencji w tym samym zakresie również na rzecz innych kontrahentów.
Umowa licencji może przewidywać wynagrodzenie jednorazowe, ryczałtowe lub ich połączenie (baza powiększana każdorazowo np. o procent obrotów).
Projekty graficzne a portfolio artysty
Twórca, który przenosi pełnię praw majątkowych autorskich na inny podmiot zasadniczo zostaje pozbawiony możliwości umieszczania efektów swojej pracy w portfolio zwłaszcza, jeżeli sposób jego rozpowszechniania pokrywa się z zakresem wskazanych pól eksploatacji. Przede wszystkim dla osób początkujących może być to duże utrudnienie, ponieważ znacząco utrudnia kreację marki.
W toku negocjacji strony mogą jednak ustalić, że pomimo przekazania autorskich praw majątkowych twórca zachowuje prawo do zamieszczania stworzonych projektów w swoim portfolio udostępnianym w ściśle określony sposób (np. na stronie internetowej lub wraz z ofertą współpracy). Twórca, który decyduje się na przeniesienie autorskich praw majątkowych w bardzo szerokim zakresie pól eksploatacji powinien uwzględnić odpowiednio wyższa cenę za usługę, ponieważ w ten sposób godzi się na swego rodzaju klauzulę poufności.
W doktrynie można również spotkać się z koncepcją, zgodnie z którą treść portfolio stanowi przejaw więzi osobistej twórcy z autorem, a co za tym idzie, jest emanacją przysługujących mu osobistych praw autorskich, których wykonywanie trudniej jest „zablokować”.
Dodatkowy problem może pojawić się w sytuacji, kiedy twórca chce włączyć do portfolio np. wcześniej stworzony logotyp, który został przez nabywcę zarejestrowany jako znak towarowy. Takie działanie narusza nie tylko sferę praw autorskich, ale też sferę własności przemysłowej.
Warto pamiętać, że grafika tworzona przez artystów podlega ochronie jako utwór na gruncie obowiązujących przepisów prawnoautorskich. Korzystanie z dostępnych środków nie wymaga ze strony twórcy wcześniejszej rejestracji utworu. W przypadku sporu sądowego niezbędne będzie jednak zebranie odpowiednio przekonującego materiału dowodowego, który pozwoli skutecznie obronić stanowisko strony.
Pytania i odpowiedzi
Prawo autorskie nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o zakres plagiatu. Każdy utwór składa się z elementów twórczych (charakterystycznych dla portfolio danego artysty) oraz nietwórczych (typowych dla danego stylu). O tym, czy mamy do czynienia z plagiatem decyduje przede wszystkim przeniesienie do swojej pracy elementów twórczych. Pomocna w analizie może okazać się baza znaków towarowych TM View.
Zgodnie z art. 12 Ustawy o prawie autorskim, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca nabywa prawa autorskie majątkowe do utworu stworzonego w ramach obowiązków pracowniczych i zgodnego zamiaru stron. Rozpowszechnianie utworu powinno nastąpić w terminie 2 lat (chyba że strony ustaliły inny termin). Po upływie tego czasu twórca może wezwać pracodawcę do rozpowszechnienia pod rygorem zwrotnego przejścia praw autorskich.
Czasowe przeniesienie praw autorskich budzi w judykaturze kontrowersje (vide m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 28 stycznia 2014 r., sygn. XII C 2482/13). Zasadniczo jednak uznaje się za ważne umowy, które po upływie wskazanego w nich terminu lub nadejścia określonego zdarzenia powodują zwrotne przejście praw autorskich na twórcę.
Zaufali nam:
