|
27 września 2022 | Ostatnio zmodyfikowano 17 grudnia, 2023 o 14:42 | Czas na przeczytanie: 17 minut
Pozostałe Artykuły
Jakie przepisy zostały zmienione poprzez zaimplementowanie dyrektyw unijnych?
Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego zmian w związku implementacją przepisów unijnych oznacza nowelizację:
- ustawy o prawach konsumenta;
- kodeksu wykroczeń;
- prawa telekomunikacyjnego (zakaz niezamówionego marketingu bezpośredniego);
- ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
- ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (m.in. nowy rodzaj działania wprowadzającego w błąd, poszerzenie listy nieuczciwych praktyk rynkowych;
- ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług.
Konsekwencje wdrożenia dyrektywy cyfrowej i dyrektywy towarowej
Dostosowanie polskiej ustawy do dwóch aktów prawnych Unii Europejskiej ma na celu podniesienie standardów ochrony konsumenta poprzez precyzyjniejsze uregulowanie uprawnień konsumenta z tytułu zawartej umowy sprzedaży, w tym dotyczącej usług cyfrowych. Przepisów ustawy nie stosuje się do umów o dostarczenie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, jeżeli konsument nie jest zobowiązany do świadczeń innych niż dostarczenie danych osobowych, a dane te są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu wykonania umowy lub obowiązku ustawowego.
Zmiana reżimu ochrony konsumenta
Do tej pory ustawodawca w ustawie o prawach konsumenta posługiwał się pojęciami wady fizycznej (niezgodnością rzeczy z umową) i wady prawnej. Nowelizacja ustawy wprowadza rozdział 5a zatytułowany umowy zobowiązujące do przeniesienia własności towaru na konsumenta, który przewiduje:
- utrzymanie odpowiedzialności sprzedawcy za wady prawne w dotychczasowym kształcie;
- zamianę niezgodności rzeczy z umową na niezgodność towaru z umową.
Zgodnie z art. 43b ust. 1 towar jest zgodny z umową, jeżeli w zgodzie z nią pozostają w szczególności:
- opis, rodzaj, ilość, jakość kompletność i funkcjonalność towaru, a w przypadku treści cyfrowych ich kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
- przydatność do szczególnego celu, do którego towar jest potrzebny konsumentowi, jeśli powiadomił on przedsiębiorcę o tym celu najpóźniej w chwili zawarcia umowy, a przedsiębiorca ten cel zaakceptował.
Ponadto do stwierdzenia zgodności towaru z umową niezbędne jest, aby towar:
- nadawał się do celów, do których zwykle używa się towarów danego rodzaju (z uwzględnieniem przepisów prawa, norm technicznych oraz dobrych praktyk);
- występował w umówionej ilości i cechował się trwałością oraz bezpieczeństwem, a w przypadku towarów z elementami cyfrowymi – kompatybilnością oraz funkcjonalnością, jakich konsument może zasadnie oczekiwać, uwzględniając publiczne zapewnienia przedsiębiorcy lub inne osoby działające w jego imieniu;
- jest dostarczany z akcesoriami i instrukcjami, których konsument się spodziewać po zakupie (np. przewody, mocowania);
- jest takiej samej jakości jak próbka lub wzór udostępniony konsumentowi przed zawarciem umowy.
Przedsiębiorca może zwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że konkretna cecha towarów odbiega od przesłanek zgodności i że konsument został wyraźnie poinformowany o tym fakcie najpóźniej w chwili zawarcia umowy. Odpowiedzialność nie wygasa jednak wtedy, gdy niezgodność z umową powstała wskutek montażu towaru przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność (np. sprzęt AGD) albo jeśli niezgodność wynika z błędów w instrukcji użytkownika (art. 43b ust. 5 ustawy o prawach konsumenta).
Odpowiedzialność trwa minimum 2 lata, chyba że przedsiębiorca przewidział dłuższy termin. Jeżeli niezgodność ujawniła się w tym czasie, stosuje się domniemanie, że występowała w chwili wydania towaru. Zgodnie z art. 7a ust. 1 w sytuacji, kiedy konsument złożył reklamację, przedsiębiorca jest zobowiązany do udzielenia na nią odpowiedzi w terminie 14 dni, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych. W sytuacji kiedy przedsiębiorca udziela na towar gwarancji, jej warunki nie mogą być mniej korzystne niż ustawowe.
Uprawnienia konsumenta w związku z niezgodnością towaru z umową
Zgodnie z art. 43d pierwotne roszczenie konsumenta opiewa na naprawę lub wymianę towaru. Przedsiębiorca odbiera od niego towar na swój koszt i również na swój koszt dokonuje niezbędnej naprawy lub wymiany w rozsądnym czasie. Dopiero kiedy przedsiębiorca:
- odmówił naprawy lub wymiany towaru, lub nie doprowadził do jego zgodności z umową;
- niezgodność występuje pomimo prób jej usunięcia;
- wada towaru jest zbyt istotna, aby można oczekiwać jego naprawy;
- z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wynika, że nie doprowadzi on do stanu zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych kosztów dla konsumenta –
– klient może domagać się obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy.
Uprawnienie do odstąpienia od umowy nie przysługuje, jeśli niezgodność towaru z umową nie jest istotna. Ustawodawca wprowadza jednak domniemanie istotności stanu niezgodności, które przedsiębiorca będzie musiał obalić, aby ochronić się przed żądaniem. Zwrot środków powinien nastąpić w terminie 14 dni od dnia złożenia żądania obniżenia ceny lub oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Jeżeli na towar została udzielona gwarancja, jej warunki nie mogą być mniej korzystne niż uprawnienia konsumenta wynikające z ustawy. Sposób zwrotu powinien być taki sam, jak użyty przez konsumenta, chyba że wyraził on zgodę na inną metodę zwrotu, która nie wiąże się dla niego z żadnymi dodatkowymi kosztami.
Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej
Obok rozdziału 5a ustawy ustawodawca wprowadził rozdział 5b zatytułowany „Umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej”, który implementuje postanowienia dyrektywy cyfrowej.
Przepisy nakładają na przedsiębiorcę obowiązek dostarczenia usługi cyfrowej niezwłocznie po zawarciu umowy, chyba że strony ustaliły inne warunki w umowie. Niedochowanie ustalonego terminu uprawnia konsumenta do wezwania przedsiębiorcy do spełnienia świadczenia, a następnie do odstąpienia od umowy. Konsument nie musi wzywać przedsiębiorcy, jeśli:
- z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wynika, że treść lub usługa nie zostanie dostarczona w przewidzianym terminie;
- strony uzgodniły lub z okoliczności sprawy wynika, że dostarczenie treści lub usługi cyfrowej w określonym terminie było istotne dla konsumenta.
Przepisów o odstąpieniu od umowy nie stosuje się, kiedy treść cyfrowa miała być dostarczona na materialnym nośniku (np. płycie DVD).
Podobnie jak w przypadku towarów również treści i usługi cyfrowe muszą być zgodne z umową. Pojęcie zgodności zostało zdefiniowane w bardzo podobny sposób w obu przypadkach, przy czym w przypadku treści i usług cyfrowych zgodność musi występować nie ze wzorem lub próbką, ale próbną wersją oprogramowania.
Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie sprzedaży usług cyfrowych
Nowe przepisy nakładają na przedsiębiorcę obowiązek informowania odbiorcy o aktualizacjach oprogramowania i zabezpieczeniach, które są niezbędne, aby utrzymać zgodność danej usługi z umową oraz konsekwencjach ich niezainstalowania. Informacje muszą być przekazywane:
- przez cały czas trwania umowy, jeśli usługa jest świadczona w sposób ciągły;
- przez czas zasadnie oczekiwany przez konsumenta, jeśli usługa jest świadczona jednorazowo lub częściami.
To od konsumenta zależy jednak, czy zainstaluje update’y. Jeśli nie zrobi tego ze swojej winy, nie może powołać się na późniejsze problemy w korzystaniu z aplikacji, które z tego wynikają. Aplikacja zawsze powinna być też dostarczana w najnowszej, publicznie dostępnej wersji, chyba że strony ustalą inaczej. Oznacza to, że co do zasady konsument nie ma dostępu do wersji beta oprogramowania, a także starszych odsłon software’u.
Należy zaznaczyć, że nowelizacja przewiduje obowiązek współpracy konsumenta z przedsiębiorcą w zakresie dostarczania treści cyfrowych (np. poprzez pobranie odpowiednich wtyczek) oraz zapewnienia kompatybilności systemu operacyjnego. Jeśli więc przedsiębiorca przed zawarciem umowy wyraźnie podał, jakie wymagania sprzętowe są niezbędne, aby korzystać z aplikacji, nie będzie ponosił odpowiedzialności za jej nieprawidłowe działanie.
Uprawnienia konsumenta w przypadku usług i treści cyfrowych
W zakresie korzystania z usług i treści cyfrowych przepisy przewidują uprawnienie konsumenta do żądania przywrócenia ich zgodności z umową (art. 43m ustawy o prawach konsumenta). Uprawnienie do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy aktualizują się dopiero, gdy:
- doprowadzenie do zgodności z umową jest niemożliwe albo nadmiernie kosztowne;
- przedsiębiorca pomimo starań nie doprowadził do przywrócenia zgodności z umową treści lub usług;
- brak zgodności z umową jest istotny;
- przedsiębiorca oświadczył, że jest w stanie doprowadzić do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych obciążeń dla konsumenta.
Jako ciekawostkę warto wskazać, że przepisy uprawniają przedsiębiorcę do wprowadzenia zmian w funkcjonalności aplikacji w ramach prac zmierzających do przywrócenia zgodności z umową. Konsument musi być jednak o takiej zmianie poinformowany, a uprawnienie dotyczy wyłącznie usługi lub treści dostarczanej w sposób ciągły (np. usługi chmurowe, platformy VOD), ale już niejednorazowy (np. kupione oprogramowanie).
Jeżeli zmiana negatywnie wpływa na dostęp do treści lub korzystanie z nich konsument ma prawo odstąpić od umowy w terminie 30 dni (art. 43q ustawy o prawach konsumenta).
Dostosowanie dokumentacji i regulaminów sklepów do nowych regulacji warto skonsultować z kancelarią prawną, która zadba o dopełnienie wszystkich formalności. Ograniczenia w zawieraniu umów dotyczących usług finansowych
Znowelizowana ustawa o prawach konsumenta wprowadza również szereg zmian w zakresie świadczenia usług finansowych. Przede wszystkim nowych przepisów nie stosuje się do usług finansowych (np. czynności bankowych) poza sytuacją, kiedy są one zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa.
Co więcej zgodnie z art. 7ab umowy o usługi finansowe zawarte podczas pokazu lub wycieczki są nieważne, chyba że dotyczą umów zawieranych podczas pokazów organizowanych w miejscu zamieszkania lub zwykłego pobytu na wyraźne życzenie konsumenta.
Zmiany w zakresie prawa odstąpienia od umowy
Nowe przepisy modyfikują część zasad regulujących odstąpienie od umowy. Termin ulega wydłużeniu do 30 dni jeżeli konsument zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa podczas nie umówionej wizyty przedsiębiorcy w miejscu zamieszkania albo zwykłego pobytu konsumenta albo wycieczki.
Jeżeli przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy termin na skorzystanie z prawa ulega wydłużeniu do 12 miesięcy. Przekazanie informacji przed wygaśnięciem prawa przywraca ustawowy – odpowiednio 14- lub 30-dniowy termin liczony od dnia poinformowania konsumenta.
Od dnia skorzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej przedsiębiorca może wykorzystywać wyłącznie dane osobowe konsumenta oraz wybrane treści, w tym te, które zostały wytworzone przez konsumenta wspólnie z innymi konsumentami, którzy nadal mogą z nich korzystać. Jednocześnie konsument jest zobowiązany do zaprzestania korzystania z usługi i udostępniania jej osobom trzecim.
Stworzone treści cyfrowe konsument może odzyskać od przedsiębiorcy nieodpłatnie, bez dodatkowych przeszkód, w powszechnie używanym formacie i z zachowaniem rozsądnego terminu.
Z wyłączeniem przypadków niezapowiedzianej wizyty przedsiębiorcy w miejscu zamieszkania konsumenta albo wycieczki, konsumentowi nie przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, m.in. jeśli:
- został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia usług lub treści cyfrowych na nośniku niematerialnym, że po jego spełnieniu utraci prawo do odstąpienia;
- usługa została już w pełni wykonana, a mimo to konsument zażądał, aby przedsiębiorca przyjechał do niego w celu dokonania naprawy;
- cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym;
- przedmiotem umowy jest rzecz nieprefabrykowana, wytworzona w celu spełnienia indywidualnych potrzeb;
- przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczona w opakowanie, które zostało otwarte, a zwrot rzeczy jest niemożliwy ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych.
Stosowanie do art. 28 ustawy o prawach konsumenta w zakresie prawa do odstąpienia od umowy w przypadku kiedy obejmuje wiele towarów dostarczanych osobno, partiami lub w częściach, bieg terminu rozpoczyna się od objęcia w posiadanie ostatniej partii lub części. Jeśli towar jest dostarczany regularnie i przez czas oznaczony, termin liczony jest od objęcia w posiadanie pierwszego z towarów.
Skutki wdrożenia dyrektywy Omnibus
Dyrektywa Omnibus dotyczy przede wszystkim branży e-commerce, dlatego jest istotna przede wszystkim dla właścicieli sklepów internetowych. Jakie najważniejsze zmiany warto wymienić?
Zmiany dla sprzedawców online i nie tylko
Dyrektywa Omnibus wprowadziła szereg zmian w ramach Dyrektywy 2005/29/WE, dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym. Przede wszystkim, zdefiniowała ważne z punktu widzenia praktyki e-commerce pojęcia „produktu”, „plasowania” oraz „internetowej platformy handlowej”, a także szerzej uregulowała kwestie takie jak zautomatyzowane podejmowanie decyzji, informowanie o indywidualnym dostosowaniu ceny czy dostarczanie treści cyfrowych oraz oczywiście prowadzić ma do lepszego egzekwowania już istniejących przepisów, w tym w szczególności tych umieszczonych do teraz w ramach dyrektyw parlamentu europejskiego i rady.
Dyrektywa Omnibus stanowi, że za działania wprowadzające w błąd, w ramach nieuczciwej praktyki handlowej, należy uznać również każdy rodzaj wprowadzenia towaru na rynek w jednym państwie członkowskim jako identycznego z towarem wprowadzonym na rynki w innych państwach członkowskich, w sytuacji gdy towar ten w sposób istotny różni się składem lub właściwościami. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy przemawiają za tym uzasadnione i obiektywne czynniki. Przepisy unijne nakładają zatem na przedsiębiorców, działających w ramach całej wspólnoty, obowiązek transparentnego obrotu i uczciwości wobec wszystkich konsumentów.
Regulacje opiniowania produktów
Coraz więcej internautów podczas zakupów w sieci kieruje się opiniami zamieszczanymi w serwisie przez innych użytkowników. Aby zapobiec tworzeniu fałszywych komentarzy, ustawodawca wprowadził różnego rodzaju mechanizmy ochronne, w tym:
- obowiązek wskazania przez przedsiębiorcę sposobu weryfikacji, czy zamieszczane opinie rzeczywiście pochodzą od konsumentów;
- zakaz twierdzenia przez przedsiębiorcę, czy rzeczywiście opinie zostały zamieszczone przez konsumentów, jeżeli nie podjął on w celu weryfikacji tego faktu uzasadnionych i proporcjonalnych działań;
- zakaz zamieszczania lub zlecania zamieszczenia innej osobie opinii nieprawdziwych albo zniekształcanie opinii i rekomendacji konsumentów.
Obowiązek informacyjny a internetowe platformy handlowe
Ustawa o prawach konsumenta posługuje się pojęciem internetowej platformy handlowej. Jest to usługa korzystająca z oprogramowania, w tym ze strony internetowej, jej części lub aplikacji, obsługiwanego przez przedsiębiorcę lub w jego imieniu, która umożliwia:
- zawieranie umów na odległość między konsumentami a przedsiębiorcami;
- zawieranie umów na odległość między stronami, z których żadna nie jest przedsiębiorcą.
W praktyce będzie to każdy sklep internetowy, ale też różnego rodzaju platformy aukcyjne i sprzedażowe, jak np. Allegro lub OLX.
Z kolei dostawcą internetowej platformy internetowej jest przedsiębiorca, który:
obsługuje internetową platformę handlową; dostarcza konsumentom lub przedsiębiorcom internetową platformę handlową lub umożliwia korzystanie z takiej platformy.
Przedsiębiorcy, którzy świadczą usługi z wykorzystaniem platformy handlowej mają obowiązek najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania go umową poinformować go o:
- ogólnych informacjach dotyczących kryteriów plasowania ofert prezentowanych konsumentowi w wyniku wyszukiwania;
- tym, czy osoba trzecia, która oferuje towary, usługi lub treści cyfrowe jest przedsiębiorcą;
- niestosowaniu przepisów zwiększających ochronę konsumentów, jeżeli drugą stroną umowy nie jest przedsiębiorca;
- podziale obowiązków związanych umową między dostawcę internetowej platformy handlowej a osobę trzecią oferującą towary, usługi lub treści cyfrowe.
Poszerzenie obowiązku informacyjnego oznacza dla przedsiębiorców konieczność dostosowania komunikatów, a niekiedy całego interface’u sklepu internetowego do nowych wymagań prawnych.
Poszerzony obowiązek informacyjny
Ustawa o prawach konsumenta w art. 12 nakłada na przedsiębiorcę zawierającego z konsumentem umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa obowiązek udostępnienia:
- adresu przedsiębiorstwa;
- poczty elektronicznej;
- numeru telefonu.
Ważne, aby konsument mógł kontaktować się z firmą szybko i efektywnie, wykorzystując te dane. Każdy kontakt konsumenta z przedsiębiorcą powinien być realizowany z wykorzystaniem kanału, który gwarantuje zachowanie korespondencji i spełnia wymogi trwałego nośnika.
Jeżeli właściwości techniczne środka użytego do porozumiewania się na odległość limitują rozmiar możliwych do przekazania informacji lub czas na ich przedstawienie, przedsiębiorca ma obowiązek przekazania konsumentowi informacje na temat co najmniej:
- głównych cech świadczenia;
- oznaczenia przedsiębiorcy;
- łącznej ceny lub wynagrodzenia;
- prawa odstąpienia od umowy;
- czasu trwania umowy;
- przesłanek wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony.
Promocje pod lupą Unii
Jedną z głośniejszych zmian, o których mowa w kontekście Dyrektywy Omnibus, jest wprowadzenie zapisu, zgodnie z którym zabroniono przedsiębiorcom sztucznego podnoszenia cen produktów przed planowaną wyprzedażą. Do niedawna była to powszechna praktyka, polegająca na nieuczciwym podbiciu ceny, a następnie jej obniżeniu do poziomu początkowego i ogłoszenie, że obniżona w ten sposób cena stanowi promocję. Komisja uznała, że takie działania stanowią przejaw nieuczciwych praktyk stosowanych przez przedsiębiorców względem konsumentów. W konsekwencji narzuciła na przedsiębiorców obowiązek informowania konsumentów o najniższej cenie, jaką dany sprzedawca stosował przez minimum 30 dni do dnia wprowadzenia obniżki.
W tym kontekście należy wskazać na art. 4 ustawy o informowaniu o cenach towarów i usług. Zgodnie z tym przepisem sprzedawca ma obowiązek podać informacje o najniższej cenie z okresu 30 dni poprzedzających obniżkę, a jeżeli okres od wprowadzenia towaru do dnia obniżki jest krótszy niż 30 dni, o najniższej cenie w tym okresie.
Konieczność informowania klientów o fakcie obniżenia ceny dotyczy tak samo sprzedaży stacjonarnej, jak i wirtualnej. Jedynym wyjątkiem są produkty posiadające krótki termin przydatności do spożycia – obok informacji o obniżonej cenie uwidacznia się informację o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki z zastrzeżeniem, że 30-dniowy termin nie znajduje zastosowania.
Kary jako środek odstraszający
Jednym z celów wprowadzenia do obrotu Dyrektywy Omnibus jest nałożenie na państwa członkowskie wymogu określenia skutecznych, proporcjonalnych, a jednocześnie odstraszających sankcji za naruszenia przepisów krajowych chroniących konsumentów. Dyrektywa wskazuje, że ustawodawca – ustalając wymiar kary dla łamiącego przepisy przedsiębiorcy – winien brać pod uwagę szereg czynników, m.in.:
- charakter, wagę, skalę i czas trwania naruszenia;
- działania podjęte przez przedsiębiorcę w celu złagodzenia lub naprawienia szkody poniesionej przez konsumentów;
- korzyści majątkowe uzyskane lub straty uniknięte przez przedsiębiorcę wskutek naruszenia.
Co istotne jednak Omnibus stanowi, że państwa członkowskie nie powinny przyjmować bardziej rygorystycznych przepisów mających służyć ochronie konsumentów, niż jest to absolutnie konieczne z uwagi na ich uzasadnione interesy.
Warto zwrócić uwagę chociażby na art. 6 ust. 2 ustawy o informowaniu ocenach który przewiduje karę do 40 tysięcy złotych w przypadku naruszenia przepisów dotyczących informowaniu konsumentów o obniżce 3-krotnie w ciągu 12 miesięcy.
Wszystkie z opisanych zmian mają na celu wzmocnienie skuteczności ochrony konsumentów oraz zapewnienie działania efektywnych mechanizmów obronnych. Nie ulega wątpliwości, że wdrożenie nowych rozwiązań pociągnie za sobą konieczność wprowadzenia istotnych zmian w strukturze IT wielu sklepów internetowych, ich regulaminach i polityce sprzedażowej.
Pytania i odpowiedzi
Nie, w związku z uchyleniem art. 38a przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi nie są dłużej traktowani jak konsumenci, jeśli zawierana umowa nie ma związku z przedmiotem ich działalności.
Nie, ale powoduje trudności z ustaleniem zakresu gwarancji ze względu na brak dostępu do dokumentu.
Są to urządzenia, które swoją funkcjonalność uzależniają nie tylko od postaci fizycznej, ale również zainstalowanego oprogramowania, np. kamera samochodowa, zegarek sportowy.
W takim przypadku obowiązkiem przedsiębiorcy będzie wykazanie najniższej ceny, którą dotychczas – do momentu promocji – posiadał dany produkt.
Nie, przedsiębiorcy będą mogli sprzedawać towary o różnych właściwościach w różnych krajach członkowskim. Kluczowy będzie jednak w tym przypadku obowiązek informacyjny – zadaniem przedsiębiorcy będzie poinformowanie konsumentów, że produkt w danym kraju wykazuje inne właściwości niż jego odpowiednik za granicą.
Zaufali nam:
Omnibus supermarket says:
Dziękuję za artykuł. Ja zastanawiam się jednak czy Omnibus w obecnej sytuacji nie sprawia, że jest jeszcze więcej problemów niż było. Detaliści szukają możliwości jak ominąć dyrektywę?