Zbycie udziałów w spółce

Na czym polega zbycie udziałów w spółce z o.o.?

Zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością polega na przeniesieniu własności udziałów przez zbywcę na nabywcę w drodze zawartej umowy. Tego rodzaju transakcje określa się też jako share deal. Z reguły będzie to umowa sprzedaży, ale przepisy kodeksu spółek handlowych nie precyzują, na czym dokładnie musi polegać zbycie udziałów, dlatego dopuszcza się również możliwość przeniesienia ich własności np. w drodze:

• umowy darowizny;
• umowy zamiany.

Zgodnie z art. 180 k.s.h. dla ważności tej czynności prawnej wymaga się dochowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku spółek zawartych przez system S24 oświadczenia zbywcy i nabywcy są opatrywane kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym.

Udziały mogą być nabyte:

• po cenie nominalnej;
• po cenie wyższej niż cena nominalna;
• po cenie niższej niż cena nominalna.

O cenie transakcji decydują strony umowy. Należy jednak pamiętać, że kupujący nabywając udziały nie staje się współwłaścicielem przedsiębiorstwa spółki z o.o. Nabywa jednak wiązkę praw i obowiązków związanych z uczestnictwem (o ile nie wystąpiły ograniczenia sprzedaży udziałów na zbycie udziału). O ile obowiązki wspólnika ograniczają się w zasadzie do wniesienia wkładu na pokrycie udziału (pozostałe obowiązki muszą być wskazane wprost w umowie spółki), uprawnień związanych z udziałem jest znaczenie więcej i obejmują one m.in.:

• prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników oraz oddawania głosu;
• prawo do dywidendy;
• prawo do zaskarżania uchwał;
• możliwość domagania się wyłączenia wspólnika.

Jak wygląda procedura zbycia udziałów w spółce i czy można ją zmienić?

Procedura zbycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością została opisana w art. 182 k.s.h. Warto zwrócić uwagę, że ustawa dopuszcza możliwość jej modyfikacji, choć zmiana ta nie może prowadzić do zakazu zbywania udziału. Jeśli wspólnicy wskażą jedynie w umowie, że zbycie udziałów jest uzależnione od zgody spółki, bez dalszego doprecyzowania, zastosowanie znajduje art. 182§3 do §5 k.s.h. co oznacza, że:

• zgody na zbycie udziałów udziela zarząd w formie pisemnej, a w przypadku odmowy – sąd rejestrowy pod warunkiem, że występują ważne powody wskazujące na zasadność zbycia udziału (można wymienić je w umowie spółki);
• w sytuacji, gdy na zbycie zgodę wyraża sąd, może on wyznaczyć spółce termin na wskazanie innego nabywcy, niż wytypowany przez sprzedającego. Strony ustalają między sobą cenę nabycia udziałów i termin jej zapłaty. W przypadku braku porozumienia ustala je sąd, który może zażądać sporządzenia opinii przez biegłego;
• jeżeli nabywca wskazany przez spółkę nie uiści umówionej ceny we wskazanym terminie, sprzedający może swobodnie rozporządzać udziałem lub jego częścią, chyba że odmówił przyjęcia oferowanej kwoty.

Oczywiście umowa spółki może wprowadzać dalsze lub inne ograniczenia w zbyciu udziałów, dlatego należy zapoznać się z jej treścią przed podjęciem decyzji o ich upłynnieniu. Rozwiązania stosowane w praktyce obejmują przede wszystkim prawo pierwokupu lub pierwszeństwa w nabyciu udziałów albo wprowadzenie zakazu nabycia udziałów przez osoby niespełniające kryteriów określonych w umowie spółki (np. w zakresie wykształcenia lub doświadczenia zawodowego). W ten sposób wspólnicy sprawują kontrolę nad składem osobowym podmiotu.

Jeżeli u podstaw współpracy osób tworzących leży umowa inwestycyjna, również ona może wprowadzać ograniczenia w zakresie rozporządzania udziałami. Przykładem rozwiązania limitującego sprzedaż udziałów jest np. klauzula lock-up, obligująca do niezbywania udziałów przez określony okres. Inną klauzulą jest tag-along, która upoważnia przyłączenie się przez wspólnika mniejszościowego do transakcji wspólnika większościowego. Wspólnik mniejszościowy może zbyć udziały na tych samych warunkach, co większościowy.

Zawiadomienie zarządu o zbyciu udziałów

O przejściu udziałów strony umowy zawiadamiają zarząd spółki w trybie art. 187 k.s.h., przedstawiając dowód przejścia udziału (np. umowę sprzedaży). Bez tego zawiadomienia przejście praw jest wprawdzie skuteczne, ale nabywcy nie uważa się za legitymowanego z udziału, więc nie może on wykonywać swoich praw. Po aktualizacji obowiązku zarząd wprowadza niezbędne zmiany w księdze udziałów. Zarząd spółki zgłasza informację w:

• Krajowym Rejestrze Sądowym, przesyłając za pośrednictwem Portalu Rejestrów Sądowych wraz z zaktualizowaną listą wspólników (dla osób mających minimum 10% kapitału zakładowego);
• Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych, jeżeli wspólnikowi przysługuje więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów.

Zmiana do KRS powinna zostać dokonana w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia zarządu, zaś do CRBR w terminie 14 dni.

Sprzedaż udziałów na rzecz obcokrajowca oraz inne ograniczenia w zbywaniu udziałów

Ograniczenia w zakresie sprzedaży udziałów niekiedy wynikają nie tylko z umowy spółki, ale również z przepisów szczególnych. Aktem prawnym, który w takiej sytuacji może znaleźć zastosowanie, jest ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Zgodnie z art. 3e ust. 1 tej ustawy nabycie lub objęcie przez cudzoziemca udziałów lub akcji w spółce handlowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także każda inna czynność dotycząca udziałów lub akcji wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli w ich wyniku spółka będąca właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanie się spółką kontrolowaną.

Za spółkę kontrolowaną uznaje się podmiot, w którym cudzoziemiec dysponuje bezpośrednio lub pośrednio więcej niż 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu lub ich pozycja może zostać uznana za dominującą na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych.

Ograniczenia w zbyciu udziałów w spółce pojawiają się również w przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej należącej do spółki. Każdorazowo należy też ustalić, czy sprzedaż udziałów nie doprowadzi do powstania obowiązku zgłoszenia koncentracji na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Określenie pozycji kupującego oraz sprzedającego w transakcji typu share deal jest bardzo ważne, ponieważ naruszenie obowiązujących przepisów może prowadzić do nieważności całej umowy. Z tego względu analizę umowy spółki warto zlecić kancelarii prawnej z doświadczeniem w obsłudze spółek.

Jakie elementy powinna zawierać umowa sprzedaży udziałów?

Sama konstrukcja umowy zbycia udziałów w drodze sprzedaży nie jest przesadnie skomplikowana. Do jej typowych elementów należy zaliczyć:

• oznaczenie stron umowy – stronami umowy sprzedaży udziałów jest sprzedający (osoba, której przysługuje dany udział lub udziały) oraz kupujący (podmiot nabywający udziały w drodze umowy), szczególną ostrożność należy zachować w przypadku, kiedy nabywcą jest inna spółka – konieczne jest prawidłowe określenie reprezentacji nabywcy;
• określenie liczby i wartości nominalnej sprzedawanych udziałów, a w przypadku ich uprzywilejowania lub powiązania z obowiązkiem świadczeń niepieniężnych – wskazanie tego faktu – umowa powinna określać ile udziałów i o jakiej wartości nabywca kupujący; w przypadku powiązania udziału ze świadczeniem niepieniężnym należy wskazać jego rodzaj, wymiar w jakim świadczenie ma być realizowane oraz wynagrodzenie z tego tytułu. Dzięki temu strony umowy unikną wątpliwości co do dodatkowych obowiązków i praw powiązanych z uczestnictwem w spółce;
• określenie terminu i sposobu zapłaty ceny – strony umowy powinny określić w jakim czasie od zawarcia umowy zostanie zapłacone wynagrodzenie; formą zapłaty z reguły będzie przelew na rachunek bankowy;
• wzmiankę o tym, czy spółka, w której zbywane są udziały, jest właścicielem nieruchomości rolnej – ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego przewiduje daleko idące ograniczenia w przypadku zbywania nieruchomości rolnych, a także udziałów przez spółki będące właścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości rolnej;
• moment przejścia udziałów na nabywcę – do przejścia udziałów może dojść w momencie podpisania umowy, jak i w dacie późniejszej. Może mieć to znaczenie z punktu widzenia prawa do dywidendy. Prawo do zysku spółce co do zasady przysługuje wspólnikowi, który dysponuje udziałami w dniu podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy. Strony mogą jednak umówić się w tym zakresie inaczej i ustalić np. podział dywidendy między siebie.

Opodatkowanie zbycia udziałów w spółce z o.o.

Zbycie udziałów w spółce z o.o. jest czynnością prawną podlegającą opodatkowaniu na kilku różnych płaszczyznach.

Opodatkowanie sprzedaży udziałów a PCC

Nabywca płaci PCC uregulowany w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Stawka podatku wynosi 1% wartości rynkowej udziałów (art. 7 ust. 1 pkt 1 lit b ustawy o PCC). Podatek od czynności cywilnoprawnych należy rozliczyć na formularzu PCC-3 w terminie 14 dni od dnia zawarcia transakcji, odprowadzając należny podatek na rachunek urzędu skarbowego (a nie na mikrorachunek podatkowy!). Jedyny wyjątek od składania deklaracji dotyczy sytuacji, kiedy umowa sprzedaży udziałów została zawarta w formie aktu notarialnego. Ustawa nie przewiduje wprawdzie takiego obowiązku, ale wspólnicy mogą chcieć w ten sposób wzmocnić stopień sformalizowania kontraktu. Wtedy to notariusz pobiera PCC i dokonuje jego wpłaty.

Opodatkowanie sprzedaży udziałów a podatek dochodowy

Zbycie udziałów w spółce z o.o. podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Po stronie sprzedającego powstaje obowiązek zapłaty podatku dochodowego PIT lub CIT w zależności od tego, czy jest on osobą fizyczną, czy prawną. W przypadku PIT obowiązuje skala podatkowa, czyli stawka 12% oraz 32% dla nadwyżki dochodu ponad 120 tysięcy w skali roku, a w przypadku CIT – 19%. Podatek nalicza się od dochodu, czyli różnicy między przychodem a kosztami jego uzyskania. Za koszty uważa się wydatki poniesione przez sprzedającego w związku z transakcją. Przychodem jest cena wskazana w umowie sprzedaży.

Jeżeli podatnik sprzedaje udziały za taką samą kwotę, za jaką sam je nabył dochód, a co za tym idzie obowiązek zapłaty podatku nie powstanie. Nadal jednak konieczne jest złożenie rocznego zeznania, ponieważ trzeba wykazać przychody i koszty ich uzyskania.

Warto pamiętać, że w sytuacji, kiedy suma wartości dochodów pochodzących ze sprzedaży udziałów oraz innych dochodów objętych daniną solidarnościową przekracza 1 milion złotych, od nadwyżki ponad tę kwotę niezbędne jest uiszczenie dodatkowego podatku dochodowego według stawki 4%. Spod opodatkowania daniną solidarnościowa są jednak zwolnione przychody podatnika, który rozlicza się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych (np. wspólnik spółki z o.o. dokonujący sprzedaży udziałów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej; vide: interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z dnia 14 kwietnia 2023 r., sygn. 0115-KDIT1.4011.21.2023.2.JG).

Opodatkowanie sprzedaży udziałów a VAT

Na gruncie ustawy o VAT sprzedaż udziałów dokonywaną w ramach prowadzonej działalności gospodarczej uważa się za odpłatne świadczenie usług, jest jednak zwolniona z opodatkowania. W sytuacji, kiedy rozporządzenie udziałami następuje z majątku prywatnego, transakcja nie podlega pod ustawę o VAT.

Czy można zbyć udziały uprzywilejowane?

Udziały uprzywilejowane (np. co do dywidendy lub liczby głosów na zgromadzeniu wspólników) mogą stać się przedmiotem obrotu tak samo, jak udziały zwykłe. Warto jednak pamiętać, że uprzywilejowanie wiąże się z konkretnym udziałem, a nie osobą wspólnika co oznacza, że transakcja doprowadzi do przejścia przywileju na nabywcę wraz z własnością udziału.

Udziały w spółce a obowiązek świadczeń niepieniężnych wspólnika na rzecz spółki

Analogicznie jak w przypadku udziałów uprzywilejowanych, także obowiązek świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki jest związany z konkretnymi udziałami, a nie wspólnikiem. W przypadku zbycia udziałów obciążonych obowiązkiem, dochodzi do jego przejścia na nabywcę, który staje się jednocześnie wierzycielem (w zakresie wynagrodzenia za świadczenie) oraz dłużnikiem (w zakresie samego świadczenia) wobec spółki.

Aby uniknąć wątpliwości, które udziały są obciążone obowiązkiem świadczeń niepieniężnych, warto wyraźnie oznaczyć je w umowie spółki. Strony mogą także uzgodnić, że wraz z zawarciem umowy zbycia dojdzie do wygaśnięcia obowiązku obciążającego udziały będące przedmiotem transakcji. Taka modyfikacja wymaga jednak zmiany umowy spółki. Skorzystanie z możliwości zniesienia obowiązku może okazać się konieczne w sytuacji, kiedy nabywca nie dysponuje określonymi kwalifikacjami do realizacji świadczenia, np. polegającego na świadczeniu pomocy prawnej lub obsługi księgowej. Po zawarciu umowy zbycia, zbywany udział uprzywilejowany przekształca się w udział „zwykły”.

Odpowiedzialność przy sprzedaży udziałów

Osoby decydujące się na sprzedaż udziałów w spółce z o.o. często zastanawiają się, czy taką transakcję można traktować jako sposób na uniknięcie odpowiedzialności związanej z obowiązkiem świadczeń niepieniężnych.

Materię odpowiedzialności przy zbyciu udziałów reguluje art. 186 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem w razie zbycia udziałów nabywca odpowiada wobec spółki solidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenie należne spółce ze zbytego udziału. Roszczenia z tego tytułu ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od momentu, kiedy spółka dowiedziała się o zbyciu udziału (a nie od momentu podpisania umowy).

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. – ile kosztuje?

Transakcja sprzedaży udziałów wiąże się z koniecznością poniesienia określonych kosztów:

• wydatki związane z obsługą notarialną – poświadczenie podpisów, odpisy umowy – zwykle będzie to kwota kilkudziesięciu złotych;
• wydatki na rzeczoznawcę związane z wyceną wartości udziału;
• obowiązek zapłaty podatku – PCC przez kupującego oraz PIT albo CIT przez sprzedawcę.

Do wydatków można także doliczyć (opcjonalny) koszt obsługi prawnej obejmującej zredagowanie umowy, analizę stanu faktycznego, czy negocjacje z drugą stroną umowy.

Po stronie spółki powstaje także obowiązek pokrycia kosztów postępowania rejestrowego w związku ze zgłoszeniem aktualnej listy wspólników do KRS, podpisanej przez wszystkich członków zarządu. W zależności od tego czy zmiana osobowa w spółce wiąże się z koniecznością zmiany wpisu spółki w KRS czy też nie, opłaty będą różne:

• aktualizacja listy wspólników to koszt 40 zł;
• zmiana wpisu kosztuje 350 zł (dla spółek rejestrowanych przez PRS) albo 300 zł (dla spółek zakładanych przez S24).

Wycena spółki na potrzeby sprzedaży udziałów w spółce z o.o.

Na potrzeby transakcji sprzedaży udziałów należy przeprowadzić ich wycenę. Jest to niezbędne nie tylko z punktu widzenia określenia wynagrodzenia, ale także podatku PCC. W praktyce biegli stosują różne metody wyceny, w tym metodę:

• majątkową – polega na wycenie wartości spółki (a więc i udziałów) w oparciu o aktywa;
• dochodową – opiera się na przewidywanych przepływach pieniężnych;
• porównawczą – bazuje na zestawieniu ze sobą dwóch lub więcej podmiotów o zbliżonej kondycji ekonomicznej i działających w zbliżonym sektorze.

Każda z metod wyceny jest obarczona pewnym ryzykiem błędu, dlatego warto rozważyć zastosowanie więcej niż jednego podejścia.

Jak sprawdzić spółkę z o.o. przed zakupem?

Zakup udziałów w spółce warto poprzedzić analizą jej sytuacji prawnej i gospodarczej. Dzięki temu kupujący może uniknąć ryzyka związanego z członkostwem w podmiocie o niestabilnej kondycji. Niestety lektura wpisu w KRS nie wystarczy. O czym jeszcze warto pamiętać?

Przede wszystkim warto zwrócić się do spółki o przedstawienie zaświadczenia o niezaleganiu z podatkami. Dobrym pomysłem będzie przeanalizowanie ostatniego sprawozdania finansowego (a na pewno sprawdzenie, czy podmiot składa je regularnie!). Nabywca może też upewnić się, czy osoba prawna nie figuruje w rejestrach KRD lub BIK.

Choć w polskim obrocie gospodarczym nie jest to jeszcze regułą, strony mogą uzupełnić umowę o sekcję “Oświadczenia i Zapewnienia” (ang. Representation and Warranties). W tym miejscu powinny znaleźć się deklaracje sprzedającego dotyczące “czystości” spółki – tego, że nie jest ona stroną umowy pożyczki lub kredytu, a także nie posiada nieuregulowanych zobowiązań.

Nabywca powinien dokładnie przeczytać umowę spółki, zwracając szczególną uwagę na kwestię:

• dopłat;
• wyłączenia indywidualnej kontroli wspólników;
• warunki powoływania zarządu.

Warto też zapoznać się umowami zawartymi przez spółkę, zarządzanymi prawami własności intelektualnej oraz wyrokami sądowymi wydanymi zarówno na spółkę, jak i przeciwko niej. Kompleksowe badanie due diligence najlepiej powierzyć profesjonalistom.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: