Wprowadzenie do warunków kontraktowych FIDIC

Zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jest to tzw. zasada swobody umów. Na jej podstawie, kolokwialnie rzecz ujmując, strony mogą „dogadać się” właściwie dowolnie co do postanowień umowy, o ile nie jest to sprzeczne z charakterystycznymi cechami danego typu umowy.

Zasada swobody umów dotyczy wszelkiego typu kontraktów, w tym także umów zawieranych między inwestorem a wykonawcą w procesie inwestycyjnym. Z uwagi jednak na skomplikowanie przedmiotu takiej umowy, Międzynarodowa Federacja Inżynierów i Konsultantów (której polskim odłamem jest Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców) w celu usystematyzowania i uproszczenia konstruowania takich umów, przygotowała specjalne wzorce pozwalające na implementację określonych postanowień do treści umów. Wzorce te pozwalają na prawidłowe sformułowanie i wdrożenie do postanowień umowy zapisów dotyczących zakresu prac, ich charakteru, a także sposobu oraz terminu wykonania prac. Wspomniane wzorce zostały przygotowane w sposób uniwersalny, co oznacza, że nie bazują na ustawodawstwie żadnego konkretnego państwa oraz uwzględniają wytyczne takich instytucji jak Bank Światowy, czy EBOR (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju) i prawo zamówień publicznych oraz inne przepisy prawa bezwzględnie obowiązującego, jak i warunkach kontraktowych FIDIC (chronionych przez procedury FIDIC i same zamówienie publiczne, z uwagi na specyficzny przedmiot zamówienia w ramach prawo budowlane przy zawieraniu umów realizacji przedsięwzięć opartych o zasadę swobody zawierania umów, zachowując przy tym kolejność pierwszeństwa dokumentów i robót budowlanych nadzorowanych przez międzynarodową federację inżynierów konsultantów).

Jak trafnie ujął to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 września 2017 roku (sygn. IV CSK 578/16), Warunki kontraktowe FIDIC (…) opisują (…) przebieg inwestycji budowlanych opartych na wzajemnych obowiązkach i relacjach zamawiającego jako inwestora, wykonawcy jako realizującego budowę oraz inżyniera kontraktu jako administratora przedsięwzięcia. W przypadku przyjęcia dla realizacji kontraktu warunków FIDIC oraz warunków szczegółowych, to stają się one integralną częścią umowy, a ich postanowienia stają się wiążące dla zamawiającego/inwestora oraz wykonawcy. Tym samym dla oceny czy zamówienie zostało wykonane w sposób prawidłowy należy stosować – w zakresie braku sprzeczności z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa krajowego – klauzule warunków kontraktowych FIDIC.

Wzorce FIDIC publikowane są przez wspomnianą już Międzynarodową Federację Inżynierów i Konsultantów. Organizacja wydaje cyklicznie tzw. Warunki ogólne. Dystrybucją warunków na polski rynek zajmuje się Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców. Do najbardziej znanych edycji Warunków, zwanych potocznie Tęczowym Księgami, należą:

– Czerwona Książka – Warunki Kontraktowe dla Budowy – dla Robót Inżynieryjno-budowlanych Projektowanych przez Zamawiającego (Conditions of Contract for Building and Engineering Works Designed by the Employer);

– Żółta Książka – Warunki Kontraktowe dla Urządzeń oraz Projektowania i Budowy – dla Urządzeń Elektrycznych i Mechanicznych oraz Robot Inżynieryjnych i Budowlanych Projektowanych przez Wykonawcę (Conditions of Contract for Plant and Design-Build for Electrical and Mechanical Works Designed by the Contractor);

– Srebrna Książka – Warunki Kontraktu na Realizację EPC tzw. pod klucz (Conditions of Contract for EPC/Turkney Projects);

– Zielona Książka – Krótka forma Umowy (Short Form of Contract);

– Biała Książka – Wzór umowy o usługach Klient/Konsultant (Client/Consultant Model Services Agreement).

Powyższe Warunki ogólne są następczo, w ramach Warunków szczególnych konstruowanych przez konkretny podmiot zamawiający, dostosowywane do specyfiki działalności i branży.

Warunki kontraktowe FIDIC nie znajdują podstawy w przepisach prawa. Tym samym należy zaznaczyć, że warunki kontraktowe FIDIC nie zastępują przepisów ani Kodeksu cywilnego ani Prawa budowlanego, ani żadnej innej powszechnie obowiązującej ustawy. Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 19 marca 2015 roku (sygn. IV CSK 4443/14) podkreślił, że Warunki FIDIC w żadnym wypadku nie mogą być traktowane jako mające walor norm prawa międzynarodowego. Nie mogą także konstruować zapisów umownych w sposób sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa krajowego i wspólnotowego.

Nadto, w ww. wyroku, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę także na sposób, w jaki należy dokonywać wykładni umowy, jeżeli została ona zawarta przy pomocy wytycznych FIDIC. Sąd uznał, iż, wykładnia zamieszczonych w nich [warunkach FIDIC] postanowień, włączonych do treści wiążącej strony umowy, jest dokonywana zgodnie z regułami wykładni oświadczeń woli (umów) określonymi w art. 56 oraz 65 § 1 i 2 k.c. A zatem umowa zawarta przy użyciu warunków FIDIC będzie wywołała nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Nadto wykładnia takich umów bazować będzie na okolicznościach, w których umowa została zawarta oraz faktycznym zamiarze stron.

Wzorce FIDIC stosuje się coraz częściej i chętniej – zwłaszcza w przypadku dużych inwestycji. Ich implementacja ułatwia bowiem zawieranie umów na rynkach zagranicznych. Także w Polsce wzorce FIDIC zyskują na popularności, głównie z uwagi na uniwersalny charakter i powszechne stosowanie.