Wizerunek dziecka w reklamie – co musi o nim wiedzieć agencja reklamowa

Czy dziecko posiada szczególne uprawnienia?

Przede wszystkim wyjaśnić należy, iż dziecko posiada prawa, których nie możemy naruszyć. Prawa dziecka, tak zresztą jak prawa człowieka, wynikają bezpośrednio z przyrodzonej i niezbywalnej godności jednostki ludzkiej (art. 30 Konstytucji RP). Oprócz Konstytucji RP i Konwencji o prawach dziecka, o których będzie jeszcze mowa, ochronę praw dziecka przewiduje również art. 24 ust. 1 Karty Praw Podstawowych (Dz.Urz.UE C 326/391 z 2012 r.), zgodnie z którym „Dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra. Mogą one swobodnie wyrażać swoje poglądy. Poglądy te są brane pod uwagę w sprawach, które ich dotyczą, stosownie do ich wieku i stopnia dojrzałości”. Stosownie do art. 24 ust. 2 Karty Praw Podstawowych „we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka” (nadzorowany przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich opieką z udziałem dzieci pod kątem reklamowanych produktów/nabywania produktów od agencji reklamowej czy nieuczciwej konkurencji w świecie reklamy i wywierania presji na młodzi ludzie).

Wskazane akty prawne są oparte na założeniu, że dziecko jest samodzielnym podmiotem wymagającym szczególnej opieki i ochrony prawnej oraz że jako istota ludzka wymaga poszanowania jego godności osobowej, tożsamości i prywatności. Z zasady podmiotowości wynika zaś konieczność poszanowania autonomii dziecka.

Pojęcie wizerunku

Wizerunek jest jednym z dóbr osobistych człowieka, który jest chroniony zarówno na podstawie kodeksu cywilnego, jak i ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a także przepisów RODO. Wizerunkiem, najogólniej mówiąc, jest zespół fizycznych cech człowieka, które składają się na jego wygląd i pozwalają na jego identyfikację.

Wizerunek człowieka ulega ciągłym zmianom biologicznym, dlatego też zgoda na rozpowszechnianie wizerunku dziecka nie uzasadnia eksploatacji jego wyglądu z różnych momentów jego życia. Nie można stawiać znaku równości pomiędzy wizerunkiem osoby fizycznej i okolicznościami pozwalającymi na identyfikację pokrzywdzonego. Wizerunek jest dobrem o wyrazistych konturach. Jest nim wizualne ukazanie osoby, a więc zespołu charakterystycznych cech fizycznych osoby pozwalających na uzyskanie wyobrażenia o jej wyglądzie. Istotą wizerunku jest wizualne utrwalenie zespołu cech charakterystycznych osoby. Odróżnić od tego należy podanie innymi środkami pewnych elementów (danych, informacji) wystarczających do identyfikacji osoby (tzw. klucza) lub wskazanie pewnych cech pozwalających na wywołanie skojarzenia z określoną, znaną z tych cech, osobą.

Rozpowszechnianie wizerunku

Aby zdefiniować pojęcie rozpowszechniania, należy sięgnąć do definicji zawartej w art. 6 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: upapp; Dz.U. z 2019 r. poz. 1231 ze zm. t.j.). Chociaż przepis ten odnosi się wprost do utworów, to brak podstaw, aby odmiennie rozumieć rozpowszechnianie w kontekście wizerunku. Przepis ten stanowi, że utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. Można z tego wywnioskować, że rozpowszechnianiem wizerunku będzie jego publiczne udostępnianie w jakiejkolwiek formie. Z publicznym udostępnianiem będziemy zaś mieli do czynienia wówczas, gdy możliwość zapoznania się z podobizną ma bliżej niedookreślony, otwarty krąg osób.

Zasada wynikająca z art. 81 ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne, stanowi, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zezwolenie, rozumiane jako oświadczenie woli jest skuteczne wyłącznie, jeśli osoba je dokonująca posiada pełną zdolność do czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Polskie prawo cywilne jasno wyjaśnia jak kształtuje nabywanie takiej zdolność W Polsce osoba, która nie osiągnęła pełnoletności, tj. nie ukończyła 18 roku życia, jest określana mianem osoby małoletniej.

Kodeks cywilny wyróżnia dwie kategorie małoletnich – przed ukończeniem 13 roku życia i pomiędzy 13 a 18 rokiem życia. Poniżej 13 roku życia, małoletni nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych. Po ukończeniu tego wieku nabywają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, która uprawnia ich m.in. do bycia stroną umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Ponadto taki małoletni może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem. Do pozostałych czynności prawnych, potrzebna jest zgoda rodzica lub przedstawiciela ustawowego tegoż małoletniego. Do takich spraw zaliczają się rzecz jasna wszystkie kwestie związane z udzieleniem zgody na korzystanie z wizerunku młodej osoby.

Zgoda na upowszechnienie wizerunku

Udzielenie zgody na rozpowszechnianie wizerunku jest jednostronną czynnością prawną. Małoletni, który nie ukończył lat 13, nie ma zatem możliwości samodzielnego wyrażenia zgody na rozpowszechnianie swojego wizerunku (art. 12 i art. 14 § 1 k.c.). Powyższa zgoda może zostać udzielona w imieniu dziecka, które nie ukończyło 13 lat, przez jego rodziców, o ile pozostaje ono pod ich władzą rodzicielską.

Podkreślić trzeba, że uprawnienie rodziców do decydowania o rozpowszechnieniu wizerunku ich dziecka w wieku poniżej 13 lat wynika z faktu, że sprawują oni nad nim władzę rodzicielską, która, w myśl art. 95 § 3 k.r.o., powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Podejmując taką decyzję, rodzice dysponują cudzym dobrem osobistym, co nakłada na nich szczególny obowiązek dbałości o ochronę praw małoletniego, w tym zwłaszcza jego godności. Zgoda rodziców na rozpowszechnienie wizerunku dziecka sprzeczna z zasadami współżycia społecznego będzie nieważna (art. 58 § 2 k.c.).

Odmiennie przedstawia się sytuacja małoletniego, który ukończył lat 13, a co za tym idzie, posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 15 k.c.). Ponieważ udzielenie zgody na rozpowszechnianie wizerunku nie stanowi czynności zobowiązującej ani rozporządzającej, nie wymaga ono zgody przedstawiciela ustawowego (art. 17 k.c.). Przepisy pr. aut. ani innych ustaw nie przewidują konieczności wyrażenia przez przedstawiciela ustawowego osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych zgody na dokonanie przez nią jednostronnej czynności prawnej polegającej na udzieleniu zgody na rozpowszechnianie wizerunku. Z przepisów art. 17 k.c. i 19 k.c. wynika zatem, że po ukończeniu 13. roku życia małoletni może samodzielnie decydować o rozpowszechnianiu swojego wizerunku. Zgodnie jednak z art. 81 rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej a w przypadku osób niepełnoletnich – zgody ich rodziców lub opiekunów prawnych.

Zgoda rodziców

Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 98), jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Oznacza to, że każdy z rodziców może samodzielnie wyrazić zgodę na udostępnienie wizerunku małoletniego dziecka. W braku porozumienia między rodzicami, w sytuacji gdy chodzi o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, zgoda jednego z rodziców nie jest wystarczająca. Publikacja wizerunku dziecka w określonym miejscu czasie należy do istotnych spraw dziecka, zatem w przypadku sporu pomiędzy rodzicami, zgodnie z art. 97 § 2 k.r.o. rozstrzygnąć powinien sąd opiekuńczy.

Rozpowszechnianie wizerunku dziecka bez zgody rodziców

Warto pamiętać, że ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje pewne wyjątki, gdy nie jest wymagane zezwolenie rodzica na rozpowszechnianie wizerunku dziecka. Są one następujące:

– chodzi o wizerunek osoby powszechnie znanej, gdy wykonano go w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,

– chodzi o wizerunek osoby, stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

– przyjęcie zapłaty za udział w reklamie.

Przyjęcie zapłaty uważane jest za domniemaną zgodę na rozpowszechnianie wizerunku osoby portretowanej. Natomiast w przypadku wyraźnego zastrzeżenia osoby pozującej o braku zgody na rozpowszechnianie takiego zdjęcia, jego rozpowszechnianie jest bezprawne.

W przypadku dziecka praktycznie zawsze będzie potrzebna zgoda obojga rodziców / opiekunów prawnych. W 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał (wyrok z 4 lipca 2018 r. V Aca 484/17), że w przypadku braku zgody ojca na publikację wizerunku dzieci, zapłata dokonana do rąk matki bądź przyjęcie przez nią innego świadczenia stanowiącego substytut zapłaty za pozowanie podczas sesji, owej bezprawności nie uchyla.

Jeżeli więc wizerunek dziecka został rozpowszechniony przez jakikolwiek podmiot bez zgody rodziców, a nie zachodziły przesłanki wyżej wymienione, wówczas możemy mówić o naruszeniu przepisów prawa. W takiej sytuacji rodzice mogą podjąć odpowiednie kroki, celem ochrony praw swojego dziecka.

Wycofanie zgody na publikację wizerunku

Jak wynika z art. 7,3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. U. UE. L. z 2016 r. Nr 119, str. 1 z późn. zm.), dalej jako RODO: osoba, której dane dotyczą, ma prawo w dowolnym momencie wycofać zgodę. Wycofanie zgody nie wpływa na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej wycofaniem. Osoba, której dane dotyczą, jest o tym informowana, zanim wyrazi zgodę. Wycofanie zgody musi być równie łatwe jak jej wyrażenie.

Cofnięcie zgody na publikację wizerunku uniemożliwia dalsze jego rozpowszechnianie, ale może ono odnieść skutek wyłącznie na przyszłość; nie ma jednak wpływu na dotychczasowe publikacje dokonane zgodnie z udzieloną zgodą.

Karta ochrony dzieci w reklamie

Karta ochrony dzieci w reklamie jest załącznikiem nr 3 do kodeksu etyki reklamy, który jest zbiorem dobrych praktyk i zasad postępowania m.in. dla agencji reklamowych. Zgodnie z treścią rozdziału 3 karty, sygnatariusze Kodeksu zobowiązują się przestrzegać na wszystkich etapach tworzenia i rozpowszechniania przekazów reklamowych następujących zasad:

– użycie wizerunku dziecka w spotach reklamujących produkty lub usługi pozostające bez związku z życiem codziennym i aktywnościami dzieci powinno być ograniczane poprzez wnikliwą analizę zasadności

– dzieci biorące udział w reklamie powinny być ukazywane w przyjaznym dla nich środowisku społecznym, zwłaszcza rodzinnym i rówieśniczym

– wizerunek dziecka w reklamie nie może być traktowany instrumentalnie do zachwalania produktów i sugerowania innym dzieciom bądź rodzicom ich zakupu.

Sygnatariusze Karty dołożą najwyższej staranności, aby w przekazach reklamowych bohaterowie dziecięcy nie pojawiali się w kontekście:

– akceptacji dla piętnowania społecznego jednostki i prześladowania przez grupę jako wzorca socjalizacji,

– treści problematycznych wychowawczo (skojarzenia z konsumpcją alkoholu, odwołania do życia seksualnego i inne),

– skrajnej fetyszyzacji produktu jako jedynego remedium na problemy i potrzeby życiowe dziecka

– naśladowania zachowania dorosłych, które jest niewłaściwe z punktu widzenia potrzeb rozwojowych dzieci.

Pytania i odpowiedzi

Co się dzieje w przypadku wycofania zgody na publikację wizerunku dziecka w przypadku, gdy wiąże się to z realną stratą osoby upowszechniającej ten wizerunek?

Zasadą pozostaje, że wycofanie zgody nie wpływa na zgodność z prawem przetwarzania, którego dokonano na podstawie zgody przed jej wycofaniem. Warto zabezpieczyć się przed stratami finansowymi zamieszczając odpowiednie klauzule w umowach. W tej kwestii warto skonsultować się z profesjonalnym prawnikiem.

Czy zgoda na publikację wizerunku dziecka może być wyrażona w formie ustnej?

Zgoda na wykorzystanie wizerunku dziecka może być udzielona w formie ustnej, bezpieczniej jest jednak wybrać formę pisemną. Zgoda wyrażona pisemnie jest istotnym materiałem dowodowym w przypadku ewentualnego sporu sądowego.

MAM PYTANIA | JESTEM ZAINTERESOWANY / A OFERTĄ

Zaufali nam: