Weksel – co to jest, jak zabezpiecza wierzytelność i jak można go wykorzystać?

Weksel – czym jest i do czego służy?

Jednym z najskuteczniejszych sposobów zabezpieczenia wierzytelności jest uzyskanie od dłużnika weksla. Weksel to wierzycielski papier wartościowy, chroniący interesy wierzyciela w możliwie najszerszy sposób. Zobowiązanie dłużnika do zapłaty kwoty wynikającej z weksla jest formalne, niezależne od przyczyny jego wystawienia (a więc np. jakiejś umowy, którą zabezpiecza), oparte na mocy podpisu pod nim złożonego. Także wystawca weksla powinien być świadomy jego najistotniejszych cech i dokładnie przeanalizować wiarygodność kontrahenta przed jego wystawieniem.

Rodzaje weksli i sposoby ich realizacji

Na mocy prawa wekslowego wyróżnia się dwa rodzaje weksli: trasowany i własny. Opisana wyżej istota zobowiązania dłużnika jest identyczna dla obu z nich, a zmianie ulega wyłącznie sposób jego realizacji.

Weksel trasowany

Weksel trasowany to papier wartościowy, w którego wykonaniu występują trzy podmioty: wystawca, remitent (odbiorca weksla) oraz trasat. Wystawca weksla to osoba, która sporządza dokument i go podpisuje. Najczęściej posiada w stosunku do odbiorcy jakieś inne zobowiązanie, które zostaje zabezpieczone właśnie wekslem. Odbiorca (remitent) to osoba, która w razie przedstawienia weksla do realizacji ma uprawnienie do otrzymania świadczenia.

Trasat to podmiot, który pełni bardzo istotną rolę jako główny dłużnik z weksla trasowanego. W momencie wystawienia weksla trasowanego, jego wystawca zawiera w jego treści (nieco upraszczając) wskazanie osoby, która ma spełnić świadczenie na rzecz uprawnionego. Zobowiązanie trasata do realizacji roszczenia uprawnionego jest przy tym zależne od jego akceptacji tego weksla. Wyraża się to poprzez adnotację na dokumencie, poświadczoną podpisem. W praktyce akceptacja najczęściej jest zależna od stosunków występujących między wystawcą a trasatem. W przypadku braku akceptacji przez trasata, to sam wystawca weksla odpowiada za jego zapłatę.

Weksel własny

Weksel własny to znacznie prostszy rodzaj tego papieru wartościowego. Zwany jest też wekslem suchym lub prostym. W stosunkach z niego wynikających biorą udział wyłącznie dwie strony – wystawca i odbiorca (remitent). Podmiotem zobowiązanym do zapłaty jest wystawca i to do niego odbiorca powinien bezpośrednio zwrócić się o realizację tego świadczenia.

Istotne jest, że co do zasady możliwe jest przenoszenie uprawnień z weksla przez tzw. indos. Oznacza to, że każdorazowo uprawniony z weksla może przenieść swe prawa na inną osobę przez odpowiednią wzmiankę na dokumencie, chyba że w treści weksla występuje klauzula „nie na zlecenie” lub „indos jest niedopuszczalny” bądź pokrewna.

Jak powinien wyglądać prawidłowo wystawiony weksel? Forma i treść weksla

Niezbędne elementy prawidłowo wystawionego weksla reguluje prawo wekslowe. Z tej samej regulacji wynika też bezpośrednio forma sporządzenia tego papieru wartościowego. Przykładowo weksel własny powinien być sporządzony w formie pisemnej. Jego elementami są (art. 101 Prawo wekslowe):

słowo „weksel”, przy czym musi być ono umieszczone w dokumencie w języku, w którym sporządzony został cały dokument;
przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, pochodzące od wystawcy;
oznaczenie terminu płatności;
oznaczenie miejsca płatności;
oznaczenie osoby remitenta;
oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
własnoręczny podpis wystawcy weksla (co jednocześnie czyni zadość wymogowi formy pisemnej).

Brak zawarcia w treści weksla wszystkich niezbędnych elementów powoduje, że niewydany dokument nie może być uważany za wierzycielski papier wartościowy, choć istnieją od tej zasady pewne wyjątki uwzględnione w ustawie. Należy do nich nieuwzględnienie w treści weksla:

terminu zapłaty – weksel w takiej sytuacji uważa się za płatny za okazaniem;
miejsca zapłaty i zamieszkania zobowiązanego z weksla – w takim przypadku za miejsce to przyjmuje się wymienione obok nazwiska zobowiązanego (zależnie od rodzaju – trasata lub wystawcy) miejsce;
miejsca wystawienia – za miejsce takie uważa się miejsce wskazane obok nazwiska wystawcy (a nie trasata!)

Dochodzenie wierzytelności z weksli na drodze przedsądowej i w sądzie

W przypadku braku konfliktu między stronami i nie kwestionowania obowiązku z weksli procedura zaspokojenia z weksla nie budzi po stronie uprawnionego konieczności żadnych dalszych działań. Inaczej dzieje się w przypadku, jeżeli zobowiązany z weksla odmawia jego realizacji. W takiej sytuacji najczęściej osoby, których dotyczy papier wartościowy, zmuszone będą prowadzić konflikt sądowy.

Weksel upoważnia uprawnionego z niego do skorzystania ze znacznie uproszczonej procedury dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. Najważniejszym usprawnieniem tego procesu jest możliwość skorzystania z postępowania nakazowego, a więc znacząco szybszego, aniżeli standardowe postępowanie procesowe. Do złożonego w tym trybie pozwu należy dołączyć wszystkie niezbędne załączniki, a więc odmowę przyjęcia weksla do zapłaty (protest), notyfikację i rachunek zwrotny.

Nakaz uzyskany w wyniku postępowania z weksla nie wymaga opatrzenia go w klauzulę wykonalności. Jest natychmiast wykonalny, a jego realizacja możliwa jest niezwłocznie po upływie dwutygodniowego terminu wyznaczonego przez sąd na zaspokojenie roszczenia wierzyciela.

W związku ze specyficzną procedurą rozpoznania sprawy przez sąd i ograniczonym prawem przedstawienia swoich racji przez pozwanego, od nakazu zapłaty z weksla przysługuje możliwość wniesienia zarzutów. Zarzuty przedstawiane są w formie pisma procesowego, które powinno spełnić wszystkie wymogi dlań określone ustawą. Przesłany do sądu dokument powinien określać zwięźle powody, z których wynika niezasadność nakazu zapłaty.

Wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty wiąże się z obowiązkiem uiszczenia stosunkowo wysokiej opłaty od tej czynności (trzy czwarte opłaty od pozwu), więc decyzja o ich przedstawieniu powinna być szczególnie przemyślana pod kątem możliwości aprobaty sądu dla przedstawianej argumentacji. Prawidłowe wniesienie zarzutów powoduje obligatoryjne wyznaczenie przez sąd rozprawy, na którą zostają wezwane strony. Sąd może do czasu wydania wyroku uchylić wykonalność nakazu zapłaty z weksla na wniosek strony, choć nie jest to obowiązkowym elementem postępowania.

Sąd nie zawiesi wykonalności nakazu zapłaty z weksla z “własnej inicjatywy”, a uczyni to dopiero po odpowiednim wniosku strony i wniesieniu zarzutów w sposób opisany powyżej (art. 492 § 3 KPC). Pozwany będzie musiał również wykazać, że utrzymanie w mocy wykonalności nakazu zapłaty spowoduje u niego niepowetowaną lub nieodwracalną szkodę. Choć przepis nie określa takich przesłanek jako wyłącznych do uchylenia wykonalności, w praktyce stosowanie tej instytucji przez sąd rzadko wykracza poza ramy tych przesłanek.

Kiedy możliwe jest wykorzystanie weksli

Wykorzystanie weksli możliwe jest w wielu sytuacjach, a wynikające z tego korzyści są wymierne. Oba rodzaje weksli mogą służyć do wypełnienia tych samych funkcji, przy czym w praktyce zauważalne są pewne różnice w częstotliwości ich stosowania, ze względu na sposób ich realizacji.

Płatność kredytowana – jedno z modelowych zastosowań weksla trasowanego, czyli odroczenie płatności. Poprzez zastrzeżenie terminu płatności strony ustalają dłuższy termin realizacji weksla, natomiast uprawniony posiada szeroką ochronę i gwarancję jego realizacji.

Zabezpieczenie roszczeń – czyli niemal książkowy przykład zastosowania celowo niewypełnionego weksla własnego lub trasowanego (tzw. weksel in blanco). W momencie zawarcia umowy strona, która w trakcie trwania stosunku może mieć nieokreślone jeszcze na tym etapie roszczenia, uzyskuje gwarancję w postaci weksla własnego. Treść takiego papieru wartościowego w przypadku powstania roszczeń zostaje wypełniona. Ten typ weksla jest najniebezpieczniejszy dla wystawcy.

Płatność wekslowa – w określonych z mocy prawa przypadkach, weksel stanowi dopuszczalny środek płatniczy w miejsce pieniądza. Zaspokojenie wierzytelności może nastąpić przy jego wykorzystaniu.

Weksel in blanco – istotne kwestie

Wspomniany już w zastosowaniach weksla weksel in blanco, wydaje się najprostszy w zastosowaniu, w związku z pierwotnym brakiem jego wypełnienia. W rzeczywistości możliwe i konieczne jest wprowadzenie szeregu modyfikacji do jego wykorzystania.

Deklaracja wekslowa

Istotnym elementem dotyczącym weksla in blanco jest tzw. deklaracja wekslowa. Aby zapobiec nadużyciom, praktyka wykształciła zwyczaj podpisywania dokumentu określającego warunki wypełnienia weksla przez osobę uprawnioną, ale warunki mogą być też zawarte bezpośrednio w umowie, która wekslem jest zabezpieczona. Ich naruszenie będzie powodować trudności z dochodzeniem na drodze sądowej i upoważnia zobowiązanego z weksla do podniesienia zarzutu. Istnienie deklaracji nie jest przesłanką ważności weksla in blanco, a jej rola sprowadza się do kwestii dowodowych w postępowaniu nakazowym.

Poręczenie za weksel

Bardzo istotnym, z punktu widzenia praktyki, rozwiązaniem jest dodatkowe poręczenie za jego spłatę. Papier wartościowy, który ułatwia wierzycielowi uzyskanie zaspokojenia, dodatkowo zabezpieczony gwarancją innej osoby, to idealny instrument dla wierzyciela. Konstrukcja taka wykorzystywana jest powszechnie przez banki do uzyskiwania gwarancji spłaty kredytów.

Odpowiedzialność członków zarządu za spłatę weksla przez spółkę

Ostatnim tematem wymagającym poruszenia w kontekście weksli jest sytuacja podpisywania ich przez członków zarządu reprezentujących spółkę. Błędne złożenie podpisu przez członka organu może powodować jego uznanie za osobę zobowiązaną z weksla. Co odróżnia podpis złożony we własnym imieniu, od tego złożonego jako członek organu?

Składając oświadczenie jako reprezentant spółki, nad swoim podpisem należy umieścić dane pozwalające na zidentyfikowanie podmiotu, w którego imieniu podpisywane jest oświadczenie. Tylko to pozwoli wywołać skutek w sferze obligacji spółki, a nie własnej.

Poza opisanym wyżej przykładem złożenia oświadczenia poprzez proste podpisanie weksla przez członka zarządu bez żadnej adnotacji, odpowiedzialność reprezentanta spółki odbywa się na zasadach ogólnych. Weksle z mocy samego prawa nie uzasadniają żadnego dodatkowego obowiązku spłaty przez podpisującego je członka organu, ale możliwe jest poręczenie przez taką osobę za ich spłatę, co często jest wymagane przez kontrahentów i instytucje finansowe. Takie poręczenie pozwala na znacznie mocniejsze zabezpieczenie umowy łączącej strony.

FAQ

O ile weksel przyspiesza dochodzenie należności?

Czas trwania sądowego procesu windykacyjnego (w tym tego uwzględniającego weksel) jest różny w zależności od kilku czynników. Niezależnie jednak od powyższego, weksel może znacznie przyspieszyć postępowanie dowodowe. Jeżeli procedura zabezpieczenia wierzytelności wekslem została prawidłowo wykonana, weksel może przyspieszyć windykację nawet o kilka miesięcy.

Czy mogę sporządzić pozew bez deklaracji wekslowej?

Tak jak wspominaliśmy w tekście, deklaracja wekslowa jest bardzo ważną częścią weksla in blanco. Niemniej jednak, w niektórych sytuacjach możliwe będzie sporządzenie pozwu uwzględniającego weksel bez deklaracji wekslowej. Warto jednak skorzystać w takiej sytuacji z pomocy i analizy kancelarii prawnej specjalizującej się w windykacji należności.

Czy mogę weksel przygotować sam?

Przygotowanie weksla samodzielnie, bez pomocy radcy prawnego czy adwokata jest teoretycznie możliwe, przepisy bowiem nie wprowadzają tutaj tzw. wymogu adwokacko-radcowskiego. Sporządzenie skutecznego prawnie weksla nie jest jednak proste i aby realnie mógł on przyspieszyć odzyskiwanie należności, rekomenduje się skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej.

MAM PYTANIA | JESTEM ZAINTERESOWANY / A OFERTĄ

Zaufali nam: