Ustawa antylichwiarska, co zmieni w praktyce instytucji pożyczkowych?

Ustawa antylichwiarska to przyjęta potoczna nazwa ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie. Jej celem jest ograniczenie praktyk o charakterze lichwiarskim, uznawanych powszechnie za nieetyczne. Pożyczki lichwiarskie zazwyczaj będą cechowały się zawyżoną kwotą odsetek bądź innych opłat, a ich efektem jest nieuczciwe wzbogacenie pożyczkodawcy kosztem pożyczkobiorcy. Zdaniem projektodawcy, zjawisko lichwy nasiliło się szczególnie w dobie pandemii COVID-19.

W Polsce nie ma jednak jednej ustawy, która zawierałaby zbiór wszystkich praktyk mających na celu przeciwdziałanie lichwie. W praktyce zatem tzw. ustawa antylichwiarska będzie wprowadzeniem zmian w celu przeciwdziałania lichwie w 9 istniejących ustawach, tj.

• Kodeksie cywilnym

• Kodeksie karnym

• Kodeksie postępowania cywilnego

• Prawie bankowym

• Ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym

• Ustawie o SKOK-ach

• Ustawie o kredycie konsumenckim

• Ustawie o odwróconym kredycie hipotecznym

• ustawie o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami.

Ważne jest, że rozwiązania przyjęte w ramach ustawy antylichwiarskiej mogą mieć znaczący wpływ na bieżącą działalność instytucji pożyczkowych, ale finalny kształt przepisów ustawy nie jest jeszcze znany z uwagi na wczesny etap procesu legislacyjnego.

Jakie zmiany przyniesie ustawa antylichwiarska dla instytucji pożyczkowych?

Przede wszystkim wskazać należy, że nie każda instytucja pożyczkowa będzie musiała obawiać się wejścia w życie ustawy antylichwiarskiej. Większość tego rodzaju przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku nie udziela bowiem pożyczek o lichwiarskim oprocentowaniu. Niemniej jednak, z uwagi na liczne zmiany, każda instytucja pożyczkowa powinna sprawdzić, czy jej działalność w wyniku zmian przepisów prawa będzie legalna.

Projekt ustawy zawiera konkretne mechanizmy, których celem jest ograniczenie praktyk lichwiarskich. Planuje się wprowadzenie regulacji dotyczących:

• zmiana w limitach kosztów pozaodsetkowych dla kredytu konsumpcyjnego i pożyczek pieniężnych do 45% kwoty zobowiązania w przypadku kredytu konsumenckiego (podczas gdy obecnie koszty maksymalnie mogą wynieść 25 proc. pożyczonej kwoty plus 30 proc. za każdy rok kredytowania, jednak nie więcej niż 100 proc. kredytu). Zmienią się także koszty pozaodsetkowe innych pożyczek, które po planowanych zmianach nie będą mogły być wyższe niż 10% całkowitej kwoty w całym okresie spłaty. Obecna ustawa antylichwiarska natomiast dopuszcza pobieranie kosztów niezależnych od okresu kredytowania w wysokości 25% pożyczki. Zmiany będą dotyczyły także kosztów zależnych od okresu kredytowania, które zmniejszą się z dotychczasowych 30% do 10%,

• definicji legalnej kosztów pozaodsetkowych udzielenia świadczenia pieniężnego,

• stosowania zabezpieczeń spłaty pożyczek pieniężnych (planuje się, że firmy pożyczkowe nie będą mogły żądać zabezpieczenia pożyczki w postaci zastawu lub weksla znacząco przekraczającego wartość pożyczki);

• nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego nad instytucjami pożyczkowymi działającymi w tzw. rynku pozabankowym w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego i objęcie tych instytucji nadzorem KNF,

• wymogów minimalnych dot. formy prowadzonej działalności i minimalnego kapitału zakładowego. Przewiduje się, że wpis do rejestru instytucji pożyczkowych uzyskać będą mogły jedynie podmioty prowadzące działalność w formie spółki akcyjnej o kapitale zakładowym wynoszącym co najmniej 1 mln zł.

• Instytucje pożyczkowe nie będą miały możliwości finansować swojej działalności poprzez tzw. instrumenty dłużne (czyli np. obligacje).

• Zwiększenia wymogów w zakresie badania zdolności kredytowej konsumentów, poprzez zwiększenie katalogu środków pozwalających na weryfikację zdolności kredytowych konsumentów.

• Zmiany w zakresie wcześniejszej spłaty i rozliczenia umowy. Jeżeli konsument dokona wcześniejszej spłaty pożyczki, to wówczas podmiot udzielający zobowiązania nie może żądać kosztów pozaodsetkowych za czas, który pozostał do zakończenia okresu kredytowania

Przepisy prawne zasadniczo pozostawiają pole do podniesienia kapitału zakładowego w opisany sposób. Jednakże stanowiska orzecznicze na omawianym gruncie ukazują konsekwentne podejście. Konwersja wierzytelności oznacza jej zamianę na inne prawa majątkowe i nie jest wniesieniem wkładu w formie pieniężnej, albowiem tę można zrealizować tylko przez wpłatę pieniądza lub przy użyciu pieniądza bankowego. Tym samym, konwersja wierzytelności na udziały kwalifikuje się jako wkład niepieniężny (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, sygn. III SA/Wa 427/12). W określonych przypadkach, jeżeli aportem na pokrycie udziału w spółce ma być wkład niepieniężny, konieczne jest szczegółowe określenie przedmiotu tego aportu w umowie spółki (bądź uchwale zgromadzenia wspólników dotyczącej podwyższenia kapitału zakładowego). W tym aspekcie kluczową funkcję pełni precyzyjne określenie zarówno samego aportu, osobę wspólnika wnoszącego aport, jak i ilość oraz wartość nominalną objętych w zamian udziałów. Warto podkreślić, że decydującym elementem w tym obszarze jest to, że zgodnie z modyfikacją ustawy o kredycie konsumenckim, nie jest dopuszczalne zastosowanie konwersji wierzytelności w zakresie pokrycia nią wkładów w podwyższonym kapitale zakładowym.