Upadłość konsumencka dla jednoosobowych przedsiębiorców. Co warto wiedzieć?

UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA – SŁOWEM WSTĘPU

Od początku zawirowań rynkowych związanych z pandemią koronawirusa wielu przedsiębiorców, szczególnie tych mniejszych, znalazło się w trudnej sytuacji finansowej. Niestety w niektórych przypadkach może skończyć się to koniecznością ogłoszenia upadłości przez tych przedsiębiorców. Czy przedsiębiorca w ogóle może ogłosić upadłość konsumencką? Na jakich zasadach?

Prawo upadłościowe definiuje postępowanie upadłościowe jako postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. Chociaż brzmi to groźnie, w istocie jest to instytucja, która może okazać się bardzo korzystna dla dłużnika (potocznie nazywanego bankrutem), co wyjaśnione zostanie w niniejszym artykule.

Czym jest upadłość?

Postępowanie upadłościowe wszczynane jest w sytuacji, gdy dłużnik staje się niewypłacalny (tj. stracił zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych). Zasadniczo, celem tego postępowania jest spłata jak największej części długu. Jeśli prowadzone jest wobec przedsiębiorcy, celem pobocznym jest także zachowanie przedsiębiorstwa upadłego. Jeżeli jednak postępowanie prowadzone jest wobec osób fizycznych, które nie są przedsiębiorcami, należy je prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Chociaż upadłość kojarzy się z przedsiębiorcami, pamiętać należy, że od kilku lat upadłość dostępna jest nie tylko dla przedsiębiorców. Możliwa jest także upadłość konsumenta, tj. osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej.

W przeciwieństwie do postępowania egzekucyjnego, postępowanie upadłościowe prowadzone jest jednocześnie wobec wszystkich wierzycieli, a nie tylko jednego. W postępowaniu tym nie uczestniczy komornik, nie dochodzi także do egzekucji. Skutkiem upadłości jest oddłużenie dłużnika w części, lub rzadziej – w całości. W szczególnych przypadkach możliwe jest nawet umorzenie jego zobowiązań. 

UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA – JAK BYŁO A JAK JEST TERAZ?

Nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe, która weszła w życie w dniu 24 marca 2020 r. de facto zrównuje sytuację osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą z tą dotyczącą osób fizycznych, które takiej działalności nie prowadzą. Ustawodawca uznał bowiem, że bezcelowe jest traktowanie przedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej w sposób bardziej restrykcyjny niż zwykłych konsumentów a zatem nie ma powodu by blokować im dostępu do ogłaszania upadłości na zasadach identycznych do tych, jakimi obarczeni są konsumenci.

A więc możliwe jest aktualnie ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez przedsiębiorcę. Niemniej dotyczy to jedynie tego prowadzącego działalność w formie jednoosobowej lub wspólnika spółki cywilnej. Spółki nadal pozostają w zasięgu upadłości przedsiębiorców, czyli mocno sformalizowanej procedury. Ponadto nie zapominajmy o tym, że by w ogóle mówić o upadłości przedsiębiorca musi najpierw utracić status przedsiębiorcy to jest wykreślić się z CEIDG.

Jak widać, czynny przedsiębiorca nie może ogłosić upadłości konsumenckiej – może tego jednak dokonać były przedsiębiorca. Sąd badać będzie jedynie, czy dana osoba fizyczna nie prowadzi już działalności gospodarczej oraz jej niewypłacalność. Co więcej, ogłaszając upadłość konsumencką, były przedsiębiorca nie musi posiadać majątku pozwalającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Może mieć także pojedynczego wierzyciela. 

Poniżej zmiany wprowadzone w marcu 2020 roku:

• Dawniej głównym celem postępowania upadłościowego względem osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą było możliwie maksymalne zaspokojenie jej wierzycieli. Najczęściej przynosiło to taki skutek, że upadli przedsiębiorcy kończyli postępowanie upadłościowe (to właściwe dla przedsiębiorców), mimo likwidacji ich majątku, z długami. Wymuszało to konieczność przeprowadzenia jeszcze dodatkowej upadłości – tym razem konsumenckiej, bo niezaspokojeni wierzyciele dalej domagali się spłat. Teraz przedsiębiorca może wybrać, czy składa wniosek o upadłość jako przedsiębiorca (musi wtenczas dysponować środkami na koszty postępowania i na częściowe chociaż zaspokojenie wierzycieli), czy od razu jako konsument.
• Wprowadzono możliwość ogłoszenia upadłości przez dłużnika nawet w sytuacji jego zawinienia w doprowadzeniu do niewypłacalności lub winy w pogłębieniu stanu takiej niewypłacalności. Uproszczono zatem uzyskiwanie statusu upadłego. Natomiast jeśli okaże się, że dłużnik samodzielnie i celowo doprowadził się do stanu niewypłacalności lub celowo zwiększył stopień swojej niewypłacalności, to sąd może odmówić oddłużenia w postanowieniu kończącym postępowanie, czyli umorzenia pozostałych po planie spłaty zobowiązań.
• Kolejnym novum jest umożliwienie osobom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą zachowania części środków z tych uzyskanych ze sprzedaży w postępowaniu upadłościowym mieszkania lub domu jednorodzinnego, celem umożliwienia im znalezienia innego lokalu.
• Zmianie uległy także formy oddłużania i są teraz tożsame z tymi przysługującymi konsumentowi. Choć wciąż istnieje możliwość klasycznego sporządzenia planu spłaty wierzycieli na wniosek dłużnika, ale teraz dodatkowo:
• istnieje możliwość całkowitego umorzenia zobowiązań i to bez ustalenia planu spłaty wierzycieli w sytuacji, gdy sytuacja osobista dłużnika będzie wskazywała, że jest on trwale niezdolny do dokonywania spłat w ramach planu spłaty wierzycieli;
• wprowadzono możliwość warunkowego umorzenia zobowiązań bez planu spłaty wierzycieli na okres 5 lat wtedy gdy niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach spłaty wierzycieli wyniknie z osobistej sytuacji dłużnika, która jednak nie będzie miała charakteru trwałego.
• Objęto planem spłaty maksymalnie okres 3 lat, a w przypadku umyślnych działań dłużnika prowadzących do jego niewypłacalności od minimum 3 do 7 lat.

Jako ostatnią należy wskazać możliwość ochrony części dochodów z masy upadłości na poziomie umożliwiającym pokrywanie kosztów niezbędnego utrzymania (zwykle jest to kwot minimalnego wynagrodzenia).

Etapy procedury upadłościowej

Pierwszym etapem procedury upadłościowej jest dla byłego przedsiębiorcy-konsumenta złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek ten powinien zawierać m. in. imię i nazwisko dłużnika, jego PESEL a jeżeli posługiwał się NIP przez okres 10 lat do dnia złożenia wniosku (w praktyce: najczęściej jako przedsiębiorca) – również NIP. Dłużnik powinien określić gdzie znajduje się jego majątek, opisać okoliczność uzasadniające złożenie wniosku, aktualny wykaz majątku z jego szacunkową wartością, spisać wierzycieli, swoje wierzytelności sporne, informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika. 

Wniosek o stwierdzenie upadłości konsumenckiej podlega opłacie w wysokości 30 zł. Jeżeli sąd nie oddali wniosku, wyda postanowienie, w którym ustanowiony zostanie syndyk masy upadłościowej. W postanowieniu tym wierzyciele wezwani zostaną do zgłaszania praw i roszczeń. Upadły zostanie zidentyfikowany – co istotne, podany zostanie jego NIP, którym posługiwał się jako przedsiębiorca oraz informacja, iż nie prowadzi on już działalności gospodarczej. 

Następne etapy związane są z działaniami syndyka: syndyk określa stan zobowiązań oraz stan masy upadłości. Określa także sposób likwidacji masy upadłości. Może on przyjąć formę planu spłaty, umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty oraz warunkowego umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Najmniej korzystna dla dłużnika jest sytuacja, w której syndyk odmówi umorzenia zobowiązań oraz ustalenia planu spłaty. Do sytuacji takiej dojść może, gdy niewypłacalność jest skutkiem umyślnego działania upadłego lub jego rażącego niedbalstwa. W takim wypadku upadły nie uzyska umorzenia zobowiązań.

Po ustaleniu formy spłaty, sąd wydaje postanowienie, w którym określi sposób podzielenia masy upadłości i ustali plan spłaty wierzycieli. Plan spłaty wskazuje jakie kwoty dłużnik musi płacić swoim wierzycielom – wynika z niego m. in. w jakim stopniu należności wierzycieli zostaną spłacone. Plan spłaty wierzycieli nie może zostać określony na czas dłuższy niż 3 lata. 

Reasumując, cały proces można podzielić na poniższe, następujące po sobie etapy:

• Po pierwsze należy podjąć decyzję o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
• Rozpoczyna to etap przygotowawczy, który trwa ok. 1-2 miesiące i polega na analizie sytuacji, zgromadzeniu wszystkich niezbędnych dokumentów poświadczających zadłużenie oraz kontaktami z wierzycielami.
• Dalej przygotowujemy kompletny i spójny wniosek o ogłoszenie upadłości oraz niezbędne załączniki, czyli m.in. listę wierzytelności, spis majątku dłużnika, uzasadnienie.
• Wniosek składamy do sądu, który przeprowadza kontrolę formalną i rozpoczyna trwające ok. 2 miesiące postępowanie.
• Sąd na posiedzeniu podejmuje decyzję o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej, która następnie się uprawomocnia. W tym momencie upadły zyskuje zawieszenie postępowań windykacyjnych, egzekucyjnych i sądowych o zapłatę oraz zaprzestanie naliczania odsetek od zobowiązań.
• Następnie następuje tzw. właściwe postępowanie upadłościowe.
• Sąd wyznacza syndyka masy upadłościowej w celu ustalenia składu i wartości masy upadłości, tj. majątku i dochodów upadłego konsumenta oraz listy wierzytelności.
• Gdy syndyk to ustali, rozpoczyna sprzedaż majątku należącego do upadłego i podział uzyskanych środków między wierzycieli.
• Oprócz powyższego Sąd wydaje postanowienie o ustaleniu Planu Spłaty Wierzycieli, co rozpoczyna trwający do 36 miesięcy okres ratalnych spłat wierzycieli.
• Wierzyciel dokonuje spłat zgodnie z planem.
• Jeśli pozostały jeszcze jakieś niewykonane w postępowaniu upadłościowym długi to sąd postanowieniem zarządza o ich umorzeniu.

Prawa i obowiązki syndyka

W czasie trwania postępowania upadłościowego majątek konsumenta staje się masą upadłościową. Zarząd nad tą masą sprawowany jest przez syndyka. Upadły traci zatem prawo do korzystania i rozporządzania swoim własnym majątkiem – niemal cały majątek wydawany jest syndykowi. Syndyk pokrywa koszty działania majątku, zabezpiecza go przed uszkodzeniem lub zniszczeniem, ponosi koszty jego utrzymania, dokonuje jego napraw i remontów. Czynności syndyka służą także przygotowaniu majątku do sprzedaży.

Obowiązki syndyka co do zasady są zatem podobne w upadłości przedsiębiorcy jak i konsumenckiej. Oczywiście, nie oznacza to, że były przedsiębiorca pozbawiony jest środków do życia – pozostawione zostaną mu pewne przedmioty, niezbędne do zachowania minimum egzystencji – są to ubrania, sprzęty domowe, mieszkanie, meble, a także akcesoria osobiste: bielizna, pościel, czy rzeczy niezbędne do pracy zarobkowej: laptop, samochód (np. dla taksówkarza czy przedstawiciela handlowego), instrumenty muzyczne (dla muzyka). 

Syndyk dokonuje także likwidacji majątku poprzez jego sprzedaż. Przede wszystkim, syndyk sporządza inwentarz oraz bilans (ew.  składa sprawozdanie). Likwidacja masy upadłościowej zachodzi poprzez dokonanie sprzedaży ruchomości oraz nieruchomości, realizację przysługujących upadłemu praw majątkowych oraz ściągnięcie wierzytelności od jego dłużników.  

Skutki ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Warto wskazać, iż upadłość konsumencka wiąże się także z szeregiem innych skutków, niż tylko oddłużenie. Po pierwsze, jej ogłoszenie wiąże się z podaniem stosownej informacji do publicznej wiadomości (najczęściej poprzez wywieszenie informacji w budynku sądowym). Informacja ta znajdzie się także w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości. Rejestr ten, prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości,pozwala dowiedzieć się czy dana osoba fizyczna ogłosiła upadłość oraz na jakim etapie znajduje się postępowanie upadłościowe. 

Kolejnym istotnym skutkiem ogłoszenia upadłości przez konsumenta jest zawieszenie z mocy prawa postępowań egzekucyjnych skierowanych przeciw niemu w momencie ogłoszenia upadłości. Co więcej, postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W przypadku ogłoszenia upadłości nie musimy się zatem martwić, iż komornik zajmie nasze wynagrodzenie za pracę. Powinniśmy także uwolnić się od firm windykacyjnych. 

Następny skutek ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest już mniej korzystny: sprowadza się do tego, iż przez pewien czas w praktyce niemożliwym będzie uzyskanie przez upadłego pożyczki ani kredytu bankowego. Banki długo bowiem uznawać będą, iż były przedsiębiorca nie posiada zdolności kredytowej. 

Najważniejszym jednak skutkiem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest to, iż w istocie prowadzi ona do likwidacji większości majątku dłużnika. Z uzyskanych w ten sposób środków spłacane są jego długi. Niekiedy możliwe jest umorzenie długów bez spłaty – dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy dłużnik w ogóle nie posiadał majątku. 

Interesujący jest wpływ ogłoszenia upadłości na odsetki – z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności, za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Odsetki powstałe po tej dacie nie mogą być dochodzone z masy upadłości. Wierzyciel może jednak domagać się ich zapłaty z mienia innego, niż masa upadłości. Niestety dla wierzyciela, pozew taki będzie prawdopodobnie mało skuteczny – może odnieść skutek tylko wtedy, gdy po postępowaniu upadłościowym pozostanie odpowiednia wartość majątku dłużnika, co nie zachodzi jednak zbyt często. 

Co istotne, nie wszystkie długi mogą zostać umorzone podczas postępowania upadłościowego: postępowaniem nie są objęte długi wynikające z alimentów, grzywny, renty i obowiązek naprawienia szkody za wywołanie rozstroju zdrowia, niezdolności do pracy lub śmierci, zobowiązania umyślnie nie ujawnione w trakcie postępowania a także pewne świadczenia wynikającego z postępowań karnych: nawiązki lub świadczenia pieniężne orzeczone przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie czu też zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego z prawomocnym orzeczeniem

Korzyści z upadłości konsumenckiej byłego przedsiębiorcy w porównaniu z upadłością przedsiębiorcy

Upadłość konsumencka różni się nieco od upadłości przedsiębiorcy. Różnica, korzystna dla konsumenta, pojawia się już na gruncie celów postępowania. Podczas gdy celem upadłości przedsiębiorcy jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu – oraz w miarę możliwości – zachowanie przedsiębiorstwa upadłego, tak celem upadłości konsumenckiej jest także oddłużenie upadłego.

Nieco polepsza to sytuację upadłego-konsumenta od upadłego-przedsiębiorcy. Co więcej, konsument nie ma obowiązku ogłaszania upadłości – jedynie takie prawo. Pozwala to na ogłoszenie jej w bardziej odpowiedniej dla niego chwili. Mieszkanie lub dom w czasie upadłości konsumenckiej, nie zostaną także przejęte przez syndyka – z urzędu uwzględnia się bowiem potrzeby mieszkaniowe konsumenta. Aktywny przedsiębiorca nie może niestety liczyć na takie preferencyjne traktowanie.

Ponadto, korzystny dla konsumenta jest także plan spłaty wierzycieli, który nie występuje u upadłego przedsiębiorcy. Jeżeli plan spłaty zostanie zrealizowany, sąd ma obowiązek umorzenia zobowiązań upadłego. Przedsiębiorca w czasie postępowania upadłościowego, uzyskać umorzenie zobowiązania może jedynie wtedy, gdy niewypłacalność nie powstała z jego winy.

Podsumowanie

Nie powinno zatem dziwić, iż liczba postępowań w sprawie upadłości konsumenckiej wzrosła od 2020 r. z ok. 8 000 do ok. 14 000 rocznie. Upadłość konsumencka (byłego) przedsiębiorcy stanowi szansę na oddłużenie, nowe otwarcie oraz wolność od komornika. To także komfort psychiczny oraz spokój dla dłużnika. Likwidacją masy upadłościowej zajmie się syndyk, a jednocześnie pozostawione nam zostaną środki pozwalające na w miarę swobodny byt nas i naszej rodziny.

W razie kłopotów finansowych, częstych w dobie pandemicznych, warto skontaktować się z doradcą restrukturyzacyjnym i przemyśleć możliwość ogłoszenia upadłości. 

FAQ