Umowa z aktorem filmowym. Aspekty prawne

Jak każda umowa, również ta zawierana w branży filmowej powinna identyfikować strony – producenta (zwykle będzie nim spółka reprezentowana przez prezesa zarządu lub prokurenta) oraz aktora (osobę fizyczną). Obie strony mogą działać przez swoich pełnomocników. Projekt oznaczany jest roboczym tytułem, czasem trwania.

W prawie anglosaskim obok zwykłej umowy o angaż w filmie wyróżnia się tzw. model release contracts, czyli umowy, których przedmiotem jest użyczenie wyglądu lub głosu na potrzeby produkcji. Ten drugi rodzaj umów jest szczególnie popularny w animowanych produkcjach 3D. W przypadku typowej umowy jej przedmiotem jest udział aktora w przedsięwzięciu zmierzającym do stworzenia filmu.

Główna treść umowy często jest poprzedzona sekcją „Oświadczenia i zapewnienia” (ang. representation and warranties). Mogą w niej znaleźć się informacje dotyczące np.:

• budżetu filmowego;
• stanu zdrowia aktora;
• określonych umiejętności osoby odgrywającej rolę (np. jazda konna);
• upadłości lub restrukturyzacji producenta.

Oświadczenia i zapewnienia to przejaw dobrych obyczajów handlowych, które nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w ewentualnych sankcjach za ich niedotrzymanie. W polskim prawie nie wypracowano jednolitego stanowiska jak traktować tego rodzaju zastrzeżenia, dlatego z ostrożności procesowej warto zastrzec dla nich karę umowną lub prawo do odstąpienia od umowy bez wypowiedzenia.

Wysokość wynagrodzenia aktora za wykonaną pracę może być wyliczana na różne sposoby. Jednym z nich jest regularna gaża wypłacana za każdy miesiąc trwania umowy. Takie rozwiązanie może okazać się korzystne dla producenta, jeśli projekt uda się skończyć wcześniej. Inne modele wynagrodzenia mogą obejmować ustalenie całego wynagrodzenia z góry i jego wypłatę w kolejnych transzach.

Umowa powinna precyzyjnie określać nie tylko wynagrodzenie bazowe, ale również sumy należne za udział w nadprogramowych sesjach (np. powyżej określonej liczby powtórzeń sceny) oraz za nadgodziny. Odrębną kwestią jest ustalenie wynagrodzenia za udział w kampaniach reklamowych i promocyjnych, spotkaniach autorskich i wywiadach. Jeżeli aktor planuje brać w nich udział, należy przewidzieć w umowie wynagrodzenie z tego tytułu oraz możliwość wzięcia dni wolnych (np. z tytułu choroby) i wstępny grafik wydarzeń.

Wynagrodzenia można określić w formie płatnych z góry (ang. front-end payment) lub z dołu (ang. back-end payment). Przed podpisaniem umowy warto dokładnie ją przeczytać, aby między stronami nie było wątpliwości co do terminów zapłaty wynagrodzenia.

Należy podkreślić, że umowa może przewidywać dodatkowe wynagrodzenie aktora z tytułu emisji filmu lub serialu. Są to tzw. tantiemy. W polskim prawie kwestię tantiem aktorskich reguluje w art. 70 ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W związku z faktem, że produkcja filmowa to proces, który niekiedy rozciąga się na kilka lat, wynegocjowane wynagrodzenie powinno być uwzględnione o klauzulę waloryzacyjną uwzględniającą wskaźnik inflacji.

Klauzula Pay or Play

W umowach aktorskich niekiedy pojawia się klauzula określana jako pay or play. To zobowiązanie producenta do zapłaty wynegocjowanej stawki bez względu na to, czy praca aktora rzeczywiście zostanie wykorzystana w filmie, a nawet, czy sama produkcja zostanie ukończona. Tego rodzaju klauzula obligacyjna często jest ograniczona poprzez odpowiednio zdefiniowane pojęcie siły wyższej. Może ona obejmować np. niezdolność do wykonywania roli z powodu choroby lub wypadku albo innego rodzaju nieprzewidziane zdarzenia

Klauzula pay or play chroni nie tylko artystę, ale również producenta, który w razie zapłaty umówionej kwoty może w dowolnej chwili zrezygnować z usług aktora bez narażania się na powództwo odszkodowawcze.

Alternatywą dla omawianej klauzuli jest jej inna wersja – pay and play. Przewiduje ona obowiązek po stronie aktora do partycypacji w projekcie filmowym, a z drugiej strony obowiązek producenta do wykorzystania pracy aktorskiej.

Klauzula merchandisingu

Produkcja filmowa bardzo często idzie w parze z szeroko zakrojonymi kampaniami reklamowymi. Wiąże się to z wykorzystaniem wizerunku aktora na bannerach reklamowych, standach w supermarketach lub na koszulkach, kubkach i innych gadżetach. Strony powinny porozumieć się co do dopuszczalnego zakresu i miejsc publikacji takiej reklamy, a także ustalić, czy na wizerunku aktora zostaną umieszczone napisy, a jeśli tak – jakiej treści.

Dobrze skonstruowana klauzula merchandisingu powinna umożliwiać realizację założeń kampanii reklamowej. W wielu przypadkach wykorzystanie wizerunku aktora również wiąże się z koniecznością zapłaty dodatkowego wynagrodzenia.

Postanowienia merchandisingowe mogą być rozbudowane o zastrzeżenie określane jako klauzula największego uprzywilejowania (ang. most favoured nation clause). Sprowadza się ona do ustalenia poziomu dochodów z merchandisingu na określonym poziomie, wspólnym dla wszystkich krajów, w których realizowane są kampanie reklamowe.

Wykorzystanie wizerunku aktora

Jeśli producent filmowy planuje wykorzystać wizerunek aktora w związku z promocją filmu lub w ramach realizacji kampanii marketingowej, strony powinny uzgodnić ze sobą:

• dopuszczalny sposób wykorzystania wizerunku (pola eksploatacji);
• okres, na jaki aktor przekazuje prawo do wizerunku;
• wynagrodzenie i sposób jego wyliczania (np. ryczałtowy, od kampanii lub eventu).

Warto uzupełnić również umowę o możliwość przedłużenia kampanii wizerunkowej bez konieczności sporządzania dodatkowej umowy. Dzięki temu współpraca między stronami będzie przebiegała sprawniej.

Jeśli praca aktora zakłada sekwencje pełne dynamicznej akcji, w umowie powinny znaleźć się dwa mechanizmy – możliwość zastąpienia artysty przez dublerów, ale także ubezpieczenie, które przewiduje wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej w razie wypadku.

Jeśli producent nie chce zgodzić się na takie zastrzeżenie, twórca powinien ubezpieczyć się na własną rękę. Okazanie ważnej polisy może być też warunkiem dopuszczenia do udziału w produkcji. Producent ma prawo określić minimalną sumę ubezpieczenia oraz maksymalny zakres wyłączeń ochrony ubezpieczeniowej.

Wielu producentów przewiduje w umowach z aktorami klauzulę wyłączności, która rozciąga się nawet na czas po zakończeniu pracy ekipy filmowej. W najszerszym możliwym znaczeniu sprawia ona, że twórca przez czas obowiązywania kontraktu nie może współpracować przy innych produkcjach, filmach, serialach, czy telewizyjnych show.

Takie postanowienia ograniczają prawa twórcy, dlatego warto negocjować wyłączenia spod zakazu występowania np. poprzez skrócenie tego okresu albo zastrzeżenie go wyłącznie a potrzeby udziału w produkcjach zbieżnych tematycznie.

Stawką w biznesie filmowym może być wielomilionowe wynagrodzenie i powszechna rozpoznawalność zarówno producenta, jak i aktora. Dlatego negocjując warunki umowy, należy znaleźć rozwiązania, które okażą się satysfakcjonujące dla obu stron.