Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych posługuje się pojęciem praw autorskich na określenie więzi, jaka łączy twórcę ze stworzonym dziełem. Wyróżnia się prawa autorskie:

• osobiste, które definiują więź twórcy z utworem i oznaczają m.in. prawo do autorstwa utworu czy też nienaruszalności jego treści i formy;
• majątkowe, które odnoszą się do pól eksploatacji, czyli konkretnych sposobów wykorzystania utworu w obrocie.

Zgodnie z art. 17 ustawy o prawie autorskim, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawami autorskimi majątkowymi można dysponować poprzez ich przeniesienie albo zawarcie umowy licencji. W zależności od warunków ich udostępnienia może dojść do znacznego (w przypadku przeniesienia praw) lub nieznacznego (np. przy licencji niewyłącznej) ograniczenia uprawnień twórcy.

Warto pamiętać, że do czasu zawarcia umowy licencji lub przeniesienia praw, ogół możliwości w tym zakresie przysługuje wyłącznie twórcy (lub współtwórcom). Jakiekolwiek naruszenie tej sfery przez osobę trzecią aktualizuje ochronę ustawową i uprawnia osobę, która stworzyła utwór do wystąpienia z odpowiednim roszczeniem do sądu powszechnego, pod kątem przeniesienia majątkowych praw autorskich czy ogólnie przeniesienia praw autorskich pod rygorem nieważności i nienaruszalności treści.

Nieco inaczej wygląda kwestia nabycia praw autorskich, jeżeli utwór jest tworzony przez pracownika w ramach jego obowiązków pracowniczych. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim, jeżeli ustawa lub umowa nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik w wyniku wykonania obowiązków ze stosunku pracy stworzył utwór, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Kiedy można powiedzieć, że pracodawca przyjął utwór? W doktrynie wskazuje się, że – ze względu na brzmienie art. 12 ust. 2 ustawy o prawie autorskim – za przyjęcie uznaje się nawet działanie dorozumiane, np. opublikowanie opisów produktów stworzonych przez pracownika na stronie internetowej sklepu online. Konsekwencją regulacji jest jednak to, że wyraźne odmówienie akceptacji utworu, np. odesłanie stworzonych opisów do poprawy oznacza, że utwór nie został przyjęty, a co za tym idzie prawa autorskie majątkowe zostały przy pracowniku i nie mogą zostać wykorzystane przez pracodawcę.

Wątpliwości może budzić też zakres obowiązków pracowniczych. Aby nie doprowadzić do naruszenia praw autorskich przysługujących pracownikowi, warto przeanalizować:

• opis stanowiska;
• umowę o pracę wraz z ewentualnymi aneksami;
• kartę stanowiskową.

Istotne są same okoliczności powstania utworu, np. wykorzystanie w tym celu służbowego sprzętu, oprogramowania lub wykonanie zadania w czasie, kiedy pracownik powinien świadczyć obowiązki na rzecz pracodawcy.

Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że pracodawca ma 2 lata od przyjęcia utworu, aby go rozpowszechnić. Po tym czasie pracownik może wezwać pracodawcę do wykorzystania utworu, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin, w przeciwnym razie prawa autorskie majątkowe powrócą do twórcy. Jeżeli pracodawca po wskazanym czasie uzna, że chce wykorzystać utwór, konieczne będzie odrębne przeniesienie majątkowych praw autorskich.

Kluczowe elementy umowy o przeniesienie praw autorskich zostały wskazane przez ustawodawcę w rozdziale 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Określenie utworu i momentu przejścia praw

Każda umowa o przeniesienie praw powinna wskazywać konkretny utwór lub utwory objęte transferem. Zgodnie z art. 41 ust. 3 ustawy o prawie autorskim nie jest dopuszczalne objęcie umową wszystkich utworów (ogólnie lub danego rodzaju) twórcy, które powstaną w przyszłości. Zwłaszcza w sytuacji, kiedy strony regularnie współpracują ze sobą w zakresie twórczości, ważne jest dokładne opisanie którego utworu dotyczy dana umowa.

Dla uniknięcia wątpliwości o jaki rodzaj umowy chodzi, przy oznaczaniu przedmiotu umowy warto umieścić oświadczenie twórcy o tym, że przysługują mu wyłączne prawa majątkowe do utworu, które przenosi bezzwrotnie na nabywcę.

W umowie należy zadbać o określenie, kiedy prawa autorskie przechodzą na nabywcę. W praktyce możliwe są dwa rozwiązania:

• z chwilą przekazania utworu – rozwiązanie korzystne dla zamawiającego;
• z chwilą zapłaty wynagrodzenia – rozwiązanie korzystne dla twórcy.

Określenie pól eksploatacji i zakresu terytorialnego

Przede wszystkim w umowie należy zadbać o wyczerpujące określenie pól eksploatacji. W ten sposób określa się sposób, w jaki może zostać wykorzystany utwór. Ustawodawca w art. 50 wskazał przykładowe pola eksploatacji, jak np.:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu;
• w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami na których utwór utrwalono – wprowadzenie do obrotu, użyczenie lub najem;
• w zakresie rozpowszechniania utworu w inny sposób – poprzez publiczne wykonanie, wystawianie lub wyświetlanie.

Z reguły nie chodzi o to, aby w umowie znalazły się wszystkie możliwe pola eksploatacji, ale tylko precyzyjnie dopasowane, z uwzględnieniem celu współpracy stron. Pola eksploatacji należy określić możliwie dokładnie, dzięki temu strony nie będą miały wątpliwości, co do dopuszczalnego zakresu wykorzystania praw autorskich wykonawcy. Przepisy wyraźnie wskazują, że umowa o przeniesienie praw obejmuje pola wyraźnie w niej wymienione. Co więcej może dotyczyć wyłącznie pól znanych w dniu jej zawarcia. Pól eksploatacji nie wolno domniemywać, a także przekazać praw co do pól mających powstać w przyszłości. Umowa może jednak przewidywać też bardzo szeroki zakres udostępnienia praw autorskich i obejmować nawet wszystkie istniejące pola eksploatacji, jeżeli tak jest wola stron.

Określając zakres przeniesienia praw strony mogą wskazać również, że obejmuje on prawo zezwalania na wykonanie zależnego prawa autorskiego, o którym mowa w art. 46 ustawy.

Zakres terytorialny przeniesienia praw określa obszar na którym zamawiający legalnie korzysta z praw autorskich. Może to być cały kraj lub niektóre województwa albo wybrane państwa zagraniczne.

Wynagrodzenie twórcy

Stosownie do art. 43 ust. 1 ustawy o prawie autorskim przepisy wprowadzają domniemanie odpłatności umowy za przeniesienie praw autorskich. Strony powinny określić wynagrodzenie w sposób możliwie precyzyjny i odpowiadający rzeczywisty zyskom oczekiwanym przez nabywcę. W przeciwnym razie osoba obejmująca prawa autorskie ryzykuje roszczenie o podwyższenie wynagrodzenia na gruncie art. 44 ustawy (tzw. klauzula bestsellerowa).

Ustalając wysokość wynagrodzenia należy wskazać, czy dotyczy ono wszystkich pól eksploatacji wymienionych w umowie czy jedynie niektórych spośród nich. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony przewidziały różne stawki dla różnych sposobów korzystania z utworu. Całkowite wynagrodzenie stanowi wtedy sumę poszczególnych składowych.

Zabezpieczenie interesów nabywcy

Typowym instrumentem zapewniającym bezpieczeństwo jest kara umowna zastrzeżona na rzecz nabywcy praw w sytuacji, kiedy okaże się, że zbywca nie był jednak uprawniony do rozporządzenia prawem. Klauzulę warto uzupełnić o możliwość dochodzenia odszkodowania uzupełniającego, przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary.

Co zrobić z prawami osobistymi twórcy?

Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i zawierając umowę o przeniesienie praw autorskich nabywca nigdy nie będzie mógł nimi dysponować. Strony mogą jednak umówić się, co do ich niewykonywania przez twórcę przez określony czas lub dożywotnio. Dzięki temu zamawiający uniknie np. konieczności każdorazowego oznaczania autorstwa utworu.