Roszczenie negatoryjne – czym jest i czym różni się od windykacyjnego?

W związku z powyższym, właścicielowi rzeczy, który doświadcza naruszania jego własności, będzie przysługiwała możliwość wystąpienia z powództwem o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zakazanie dalszych naruszeń prawa własności. Osobą uprawnioną do wytoczenia powództwa na podstawie art. 222 § 2 KC, jest właściciel. To on będzie stroną legitymowaną w procesie. Czego jednak tak naprawdę może się domagać?

Po pierwsze, przysługuje mu roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Drugim elementem jest żądanie zaniechania naruszeń. Co do zasady roszczenia te będą wyprowadzane symultanicznie, ale nie są ze sobą ściśle związane – można dochodzić zarówno jednego, jak i drugiego łącznie (i tak najczęściej bywa), można też wnosić o zasądzenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem albo zaniechania naruszeń.

Co należy rozumieć przez przywrócenie stanu zgodnego z prawem? W rzeczywistości będzie to spowodowanie, by właściciel mógł korzystać ze swego prawa w taki sposób, jakby naruszenie nigdy nie wystąpiło. Wyobraźmy sobie sytuację, w której właściciel działki sąsiadującej z naszą, stworzył system melioracji w ogrodzie skutkujący tym, że podczas deszczu, woda leje się strumieniami do naszego ogródka. Jeżeli wnieślibyśmy wobec niego powództwo o przywrócenie stanu zgodnego z prawem, musiałby on przeorganizować swój system nawadniania w taki sposób, aby jego użytkowanie było neutralne dla naszego prawa własności. Roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem, należy jednak odróżnić od innego roszczenia (również znanego z kodeksu cywilnego), jakim jest roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, czyli tzw. roszczenia posesoryjnego. Jest to środek ochrony uregulowany w art. 344 KC, przysługujący nie tyle właścicielowi rzeczy, co jej posiadaczowi. 

Jeżeli w ramach roszczenia negatoryjnego dochodzimy zaprzestania naruszeń, mamy prawo oczekiwać, że osoba trzecia wstrzyma się z popełnianiem czynności, które zakłócają korzystanie z naszego prawa. Niech przykładem będzie w tym wypadku osoba, która notorycznie parkuje samochód na wykupionym przez nas miejscu parkingowym. Korzystając z roszczenia negatoryjnego mamy prawo oczekiwać, że zadośćczyniąc naszemu roszczeniu, przestanie pozostawiać swoje auto na naszym miejscu parkingowym. 

Co jest jednak bardzo istotne w kwestii roszczenia negatoryjnego to fakt, iż zgodnie z wykładnią art. 222 § 2 KC, roszczenie negatoryjne nie obejmuje swoim zakresem naprawienia szkody. Jeżeli właściciel rzeczy poniósł szkodę wskutek naruszania jego własności (na przykład, w kazusie dotyczącym zalewania ogrodu, woda zniszczyła mu meble ogrodowe i rabatkę) musi dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych wynikających z art. 415 KC: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Jeżeli natomiast wskutek naruszeń właściciel rzeczy poniósł krzywdę tj. stratę o podłożu niemajątkowym, a psychicznym lub moralnym, wówczas może dochodzić zadośćuczynienia na podstawie art. 445 KC. 

Czym roszczenie negatoryjne różni się od roszczenia windykacyjnego?

Roszczenia windykacyjne i negatoryjne, chociaż w kodeksie dzieli je jeden artykuł, tak naprawdę zasadniczo się różnią. Umiejętność rozróżnienia, kiedy możemy skorzystać z jednego lub drugiego, jest niezwykle ważna przez pryzmat szybkości realizacji praw i możliwości uzyskania zaspokojenia. Przede wszystkim należy jednak wskazać, że treścią roszczenia windykacyjnego jest odzyskanie faktycznego władztwa nad rzeczą. A zatem roszczenie windykacyjne zaktualizuje się w każdym przypadku, w którym inna osoba w bezprawny sposób zabrała naszą własność i zwleka z jej zwrotem. Stąd też już na pierwszy rzut oka widać, że roszczenia te znajdą zastosowanie w dwóch skrajnie różnych przypadkach. 

Po drugie, warto wskazać, że roszczenie windykacyjne kierowane jest bezpośrednio do nieuprawnionego posiadacza rzeczy, natomiast roszczenie negatoryjne do osoby trzeciej, która zakłóca korzystanie z przysługującego nam prawa. Idąc dalej, w obu tych przypadkach będzie można wytoczyć odrębne powództwa:

• powództwo o wydanie rzeczy – w przypadku roszczenia windykacyjnego, 

• powództwo o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zakazanie dalszych naruszeń prawa własności – w przypadku roszczenia windykacyjnego. 

Wspólną cechą obu tych typów roszczeń będzie jednak niemożliwość pozyskania na ich podstawie odszkodowania lub ewentualnego zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. 

Przedawnienie roszczenia negatoryjnego

Jeżeli przedmiotem naszego roszczenia będzie prawo do nieruchomości, uprawnienia z tytułu roszczenia negatoryjnego nie ulegną przedawnieniu. W innych przypadkach roszczczenie to przedawniać będzie się na zasadach ogólnych, przewidzianych w art. 118 KC: termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Podsumowanie

Chociaż sama nazwa roszczenie negatoryjne, brzmi dość zagadkowo, jest to instrument ochrony praw własności bardzo często wykorzystywany przez właścicieli, zwłaszcza w ramach stosunków sąsiedzkich. W ramach roszczenia negatoryjnego możemy domagać się, aby osoba, która narusza naszą własność, przywróciła stan zgodny z prawem i zaniechała naruszeń. Należy pamiętać, że roszczenie to aktualizuje się w innych przypadkach aniżeli roszczenie windykacyjne, które przysługuje właścicielom wobec osób, które bezprawnie pozbawiły ich władztwa nad rzeczą. Jeżeli przedmiotem roszczenia jest nieruchomość, wówczas roszczenie negatoryjne nie ulega przedawnieniu na zasadach ogólnych.