Przedsiębiorcy będą musieli opracowywać strategię ochrony praw człowieka?

Dyrektywa nie może być skierowana do podmiotu innego niż państwa członkowskie. Z tego względu, konieczne będzie jej zaimplementowanie w prawie krajowym. W tym względzie PE zaproponował państwom członkowskim dwuletni termin. Obowiązki nałożone na przedsiębiorców wynikać będą zatem ostatecznie z ustawy, jednak projekt dyrektywy pozwala na wstępne określenie ich zakresu.

Przede wszystkim, państwa członkowskie stworzyć mają przepisy zapewniające, iż przedsiębiorcy wprowadzą efektywne standardy należytej staranności w związku z ochroną praw człowieka, środowiska oraz zasadami dobrego zarządzania w ich operacjach oraz relacjach biznesowych – tj. odpowiednio ukształtują swoje biznesy i wprowadzą nowe uregulowania wewnętrzne.

Wewnętrzne regulacje przedsiębiorców miałyby prowadzić do zapewnienia, że ich łańcuchy dostaw, czy też relacje biznesowe z podwykonawcami nie są związane np. z pracą przymusową, pracą dzieci, deforestacją, zanieczyszczeniami, zawłaszczaniem ziemi czy korupcją.

Przedsiębiorcy mieliby obowiązek podjęcia wszelkich starań (w ramach swoich możliwości) w celu zidentyfikowania i oceny potencjalnego albo faktycznego naruszenia praw człowieka, zanieczyszczania środowiska albo naruszania standardów dobrego zarządzania. Identyfikacja i ocena miałyby być oparte na analizie ryzyka, przy wzięciu pod uwagę prawdopodobieństwa, skali oraz powagi naruszenia.

Jeśli przedsiębiorca stwierdzi, iż takie ryzyko w jego relacjach biznesowych nie zachodzi, powinien opublikować oświadczenie, zawierające ocenę ryzyka, z uwzględnieniem danych, informacji oraz metodologii, które doprowadziły go do takiej konkluzji. Jeżeli obszary ryzyka zostaną zidentyfikowane, przedsiębiorca powinien opracować własną strategię zachowania należytej staranności. Zawierać powinna:

• Potencjalne lub faktyczne zagrożenia dla praw człowieka, środowiska albo zasad dobrego zarządzania, które mogą powstać w ramach jego operacji i kontaktów biznesowych. Określać ma także ich skalę, prawdopodobieństwo i powagę, a także istotne dane, informacje i metodologię, która doprowadziła do takich konkluzji.
• Zmapowanie łańcucha wartości, wraz z publicznym określeniem istotnych informacji związanych z danym łańcuchem wartości, w tym np. nazw, lokalizacji producentów czy typów produktów i usług, a także innych ważnych informacji dotyczących podmiotów powiązanych, dostawców i partnerów biznesowych w ramach łańcucha.
• Przyjęcie oraz wskazanie polityki i środków mających na celu zapobieganie, zwalczanie albo złagodzenie potencjalnego albo faktycznego naruszenia praw człowieka, zanieczyszczania środowiska albo naruszenia zasad dobrego zarządzania;
• Strategię priorytetyzacji – jeżeli przedsiębiorca nie jest w stanie zwalczać wszystkich negatywnych skutków jednocześnie.

Ze strategią należytej staranności powinna być zgodna także strategia biznesowa przedsiębiorstwa oraz jego relacje biznesowe. Ma się to przejawiać na drodze umów ramowych, klauzul umownych, przyjęcia kodeksu postępowania lub w drodze certyfikowanych i niezależnych audytów. Więcej, przedsiębiorcy powinni weryfikować to, czy ich podwykonawcy i dostawcy również wywiązują się ze swoich obowiązków w zakresie określonym dyrektywą.

Z punktu widzenia unijnych przedsiębiorców oznacza to, że również ich kontrahent będzie mógł kontrolować to, czy zachowują należytą staranność i jego działania nie naruszają praw człowieka, nie zanieczyszczają środowiska i nie są niezgodne z zasadami dobrego zarządzania. Może to mieć wpływ nie tylko na wizerunek danego przedsiębiorstwa ale też nawet doprowadzić do tego, że kontrahent zrezygnuje z dalszej współpracy. Oznacza to także, że badaniu będą podlegać działania podejmowane przez kontrahentów spoza UE w ramach ich działalności gospodarczej: w razie stwierdzenia, że taki kontrahent narusza prawa człowieka albo zanieczyszcza środowisko, to unijny podmiot może bowiem ponieść negatywne konsekwencje.

W przypadku uchwalenia dyrektywy, przedsiębiorcy mieliby obowiązek publikowania swojej strategii należytej staranności albo oświadczenia zawierającego ocenę ryzyka. Przekazywać je mieliby także reprezentantom pracowników, związkom zawodowym, kontrahentom, a także (na żądanie) odpowiednim organom państw członkowskich. Strategia miałaby podlegać corocznemu przeglądowi oraz aktualizacji. Konieczne jest zatem odpowiednie ukształtowanie swoich relacji biznesowych oraz przygotowanie odpowiedniej dokumentacji wewnętrznej.

Pewne wskazówki co do tego, co miałyby zawierać te dokumenty zawierają wytyczne OECD dot. należytej staranności oraz standardów zarządzania (dostępne na stronie OECD: http://mneguidelines.oecd.org/OECD-Due-Diligence-Guidance-for-Responsible-Business-Conduct.pdf), które były pewną inspiracją dla projektu dyrektywy. W wytycznych tych zawarto opis procesu badania należytej staranności oraz wskazano na przykładowe sfery, które powinny zostać badane i na które powinno się zwracać uwagę:

W wytycznych OECD obszary zagrożeń podzielono na 6 kategorii:

• kwestie jawności (np. brak poinformowania publiki lub pracowników na temat potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa i zdrowia związanych z działalnością gospodarczą);
• prawa człowieka (np. praca przymusowa, dyskryminacja płacowa jakiejś grupy, molestowanie seksualne, dyskryminacja ze względu na płeć, ograniczanie dostępu do wody pitnej);
• relacje pracownicze i przemysłowe (np. utrudnianie członkostwa w związkach zawodowych, praca dzieci, wypłacanie wynagrodzeń niewystarczających do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia rodzin, dyskryminacja pracowników ze względu na religię, rasę, przynależność etniczną itp.);
• środowisko (np. przyczynianie się do wycinki lasów, zanieczyszczenia wody, degradacji gleby, niebezpieczne poziomy zanieczyszczeń w produktach);
• korupcja (np. przekupywanie urzędników, przyznawanie lub otrzymywanie prezentów bez odpowiedniej rejestracji, sprzedaż produktów na rzecz rządów po zaniżonych cenach w celu uzyskania kontraktu);
• interesy konsumenckie (np. brak udzielenia odpowiednich informacji o produkcie, naruszenia standardów prawnych dot. jakości produktów).

Ponadto, w dokumencie OECD znaleźć można także wskaźniki skali i zakresu zagrożeń, a także proponowane czynności naprawcze. Opisano w nim także sposób dokonywania priorytetyzacji. Dokument ten może stanowić ważne źródło pozwalające na lepsze poznanie obowiązków przedsiębiorców w zakresie dochowywania należytej staranności.

Co więcej, przedsiębiorcy mieliby obowiązek sporządzenia mechanizmu skarg jako mechanizmu wczesnego ostrzegania, oceny ryzyka oraz systemu mediacji. Kanały zgłaszania zastrzeżeń zapewniać miałyby anonimowość lub poufność.