Pozew o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału – jak się bronić i jak wygląda postępowanie sądowe w tym zakresie?

Istotą postępowań spornych o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału jest fakt unieważniania przez sąd umowy kredytowej denominowanej (np. we frankach szwajcarskich, CHF). Skoro umowa zostaje przez sąd uznana za bezwzględnie nieważną, to skutek sięga wstecz i należy uznać, że danego kontraktu nigdy w obrocie nie było. Co za tym idzie, obie strony powinny sobie zwrócić świadczenia, które należy uznać za nienależne.

W ubiegłych latach w przeważającej większości spraw kredytobiorcy dążyli właśnie do tego, aby unieważnić umowę. Dzięki temu po ich stronie powstawało roszczenie o zwrot nadpłaconego kapitału.

Z kolei banki wyszły z założenia, że skoro umowa jest nieważna od samego początku, ale jednocześnie kredytobiorca od samego początku korzystał z przekazanych mu środków (kapitału kredytu) (np. do nabycia domu), to instytucja finansowa powinna z tego tytułu otrzymać rekompensatę, ponieważ bez jej pomocy inwestycja byłaby niemożliwa. Tą rekompensatą ma być wynagrodzenie wskazane w pozwie, tj. za bezumowne korzystanie z kapitału. W oparciu o takie rozumowanie najczęściej banki pozywają frankowiczów, w oparciu o postanowienia zawartej umowy kredytu hipotecznego, mimo trwających spraw w sprawie nieuczciwych warunków tych umów i mimo niekorzystnych dla nich orzeczeń Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli chodzi o roszczenie banku o zwrot świadczeń pieniężnych jakie przewiduje umowa kredytu zawarta z klientem, niezależnie od rodzaju roszczeń czy zapłaty odsetek ustawowych w ramach zwrot przekazanego kapitału kredytu frankowego jak i zwrot kapitału w przypadku uznania roszczenia banku.

Na marginesie, w kontekście masowego unieważniania umów warto zwrócić uwagę na niedawne orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2023 r., sygn. II NSNc 89/23, w którym wskazano, że sam fakt obecności w umowie kredytowej klauzul abuzywnych nie musi automatycznie pociągać za sobą nieważności całej umowy. Zdaniem Sądu Najwyższego o nieważności można mówić jedynie wtedy, gdy po eliminacji klauzul niedozwolonych z umowy kredytowej stosunek prawny uległ deformacji na tyle daleko idącej, że dochodzenie wzajemnych roszczeń przez strony jest niemożliwe.

Aby uniknąć sytuacji, w której bank straci możliwość dochodzenia należności od klienta, coraz więcej instytucji wysyła zawezwania do próby ugodowej. Nie do końca chodzi im jednak o wypracowanie polubownego rozwiązania. W świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. III CZP 6/21 (nawiasem mówiąc uznaną przez przedstawicieli doktryny z sprzeczną z prawem UE) uznaje się, że początek biegu terminu przedawnienia rozpoczyna się wraz z momentem złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o braku chęci związania się wadliwą umową.

Z uwagi na fakt, że banki, tak jak innych przedsiębiorców, obowiązuje 3-letni termin przedawnienia, zawezwanie do próby ugodowej ma na celu przerwanie go i utrzymanie możliwości zgłoszenia swoich roszczeń przez bank względem konsumenta.

Niezależnie od sprzeczności z polskimi przepisami w sprawach frankowych kredytobiorcy zwykle wskazują na sprzeczność umowy kredytowej z postanowieniami dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich.

W kontekście przepisów wspólnotowych zwraca się uwagę na sprzeczność roszczenia o bezumowne korzystanie z kapitału z art. 6 i 7 dyrektywy. Stosownie do jej art. 6 ust. 1 Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Korzystna dla kredytobiorców interpretacja znalazła swoje odzwierciedlenie w licznych orzeczeniach sądów krajowych. Można wskazać, chociażby na wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 lutego 2020 r., sygn. I ACa 635/19 czy Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 19 maja 2021 r., sygn. I C 609/20. Analogiczne stanowisko zajął Prezes UOKiK w głośnej sprawie Państwa Dziubak toczącej się przed TSUE pod sygnaturą C-260/18 (wyrok z dnia 3 października 2019 r.).

W kontekście sprzeczności roszczeń banku z dyrektywą 93/13/EWG warto też wspomnień na wydaną niedawno opinię Rzecznika Generalnego TSUE w sprawie C-520/21, Arkadiusz Szcześniak vs. Bank M. S.A. W opinii tej wskazano jednoznacznie, że fakt uznania umowy kredytowej za nieważną ze skutkiem ex tunc uniemożliwia bankowi dochodzenie jakichkolwiek roszczeń od kredytobiorcy poza żądaniem zwrotu kapitału i ewentualnych odsetek liczonych od dnia doręczenia wezwania do zapłaty. Akceptacja możliwości dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału promowałaby w dalszym ciągu sprzeczne z prawem działania banków, które mogłyby nawet celowo oferować kredytobiorcom umowy niezgodne z przepisami, godząc się na ich późniejsze unieważnienie przez sąd, ale licząc jednocześnie na wypłatę rekompensaty.

Przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby, że bank, który zaprojektował umowę w sposób od początku sprzeczny z prawem ma prawo do czerpania korzyści z takiego działania. Jednocześnie Rzecznik Generalny TSUE zwrócił uwagę, że uznanie umowy za nieważną nie pozbawia roszczeń o ochronę kredytobiorców, którzy mogą dochodzić roszczeń przed sądem powszechnym.

Linia orzecznicza, zarówno sądownictwa europejskiego, jak i polskich sądów powszechnych jest na tyle konsekwentna, że obecnie kredytobiorcy raczej nie muszą obawiać się wezwań do zapłaty, ani też pozwów kierowanych do nich przez bank. W obowiązujących przepisach brakuje też norm, które pozwoliłyby sformułować uzasadnione żądanie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

W razie wątpliwości zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. Specjaliści od sporów kredytowych z bankami opracują indywidualną taktykę procesową i poprowadzą sprawę zarówno na etapie przedsądowym, jak i sądowym.