Lista sankcyjna – uwagi ogólne
16 kwietnia 2022 r. weszła w życie ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (dalej jako: ustawa sankcyjna) stanowiąca podstawę prawną polskiej listy sankcyjnej.
Strukturę ustawy sankcyjnej można przedstawić w kilku głównych kategoriach. Wyróżnić przede wszystkim należy:
zasady stosowania polskiej listy sankcyjnej (w jakich sytuacjach dokonuje się wpisu i wykreśleń podmiotów sankcjonowanych);
kary krajowe przewidziane za nieprzestrzeganie sankcji europejskich (w tym poprzez udzielenie zamówienia publicznego);
katalog wykluczeń z odpowiedzialności prawnej;
zakaz importu węgla z Rosji oraz Białorusi.
Należy również rozróżnić listę sankcyjną „polską” od „europejskiej”, albowiem rozwiązania przewidziane w krajowej ustawie sankcyjnej stanowią jedynie uzupełnienie sankcji już nałożonych na szczeblu unijnym. Tym samym, sankcje unijne są wiążące dla Polski.
Dzieje się tak, ponieważ zasadą jest pierwszeństwo stosowania prawa unijnego nad krajowym. Nie jest to co prawda zasada wyrażona wprost w przepisach traktatów, lecz wynika ona z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dlatego też, zważając na obowiązek zapewnienia skutecznego stosowania prawa unijnego w Polsce oraz zakaz ustanawiania przepisów sprzecznych z prawem unijnym to krajowe rozwiązania mogą jedynie uzupełniać te, które zostały przyjęte na szczeblu unijnym i to w zasadzie jedynie na polach niebędących przedmiotem sankcji unijnych.
Konsekwencje wpisu na listę sankcyjną
Na listę sankcyjną wpisane są wszelkie podmioty, które wspierają atak Rosji na Ukrainę oraz podmioty będące bezpośrednio z nimi powiązane. Bez znaczenia jest charakter korelacji tych podmiotów ze sobą – może być on gospodarczy, organizacyjny, finansowy jak i osobisty. Powyższe dotyczy także pośredniego wspierania agresji. Wpis dokonywany jest przez Ministra spraw wewnętrznych i administracji.
Ustawa sankcyjna nakłada szereg środków ograniczających na podmiot znajdujący się na liście sankcyjnej. Wśród najistotniejszych konsekwencji wpisu na listę wskazać należy na:
zamrożenie wszelkich środków finansowych i zasobów gospodarczych stanowiących własność lub będących we władaniu podmiotów znajdujących się na liście;
zakaz bezpośredniego lub pośredniego udostępniania podmiotom sankcjonowanym środków finansowych i zasobów gospodarczych;
zakaz świadomego i umyślnego udziału w działaniach mających na celu obejście w sposób bezpośredni lub pośredni w/w zakazów;
wykluczenie podmiotu sankcjonowanego z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu prowadzonych na podstawie Prawa zamówień publicznych;
w przypadku osób fizycznych ustawa sankcyjna przewiduje wpis tej osoby do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jest niepożądany.
Co więcej, na podmioty gospodarcze lub osoby fizyczne znajdujące się już na liście sankcyjnej Unii Europejskiej można nałożyć tylko i wyłącznie takie sankcje działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które nie zostały zastosowane wobec nich na szczeblu unijnym.
Zasady stosowania sankcji
Ustawa sankcyjna przewiduje takie same zasady stosowania krajowych sankcji jak w przypadku sankcji nałożonych ze szczebla unijnego. Zasady te zostały określone w Rozporządzeniu Rady (UE) nr 765/2006 (dotyczącym Białorusi) i Rozporządzeniu Rady (UE) nr 269/2014 (dotyczącym Rosji). Wskazać przede wszystkim należy na:
brak odpowiedzialności podmiotów, które nie wiedziały i nie miały uzasadnionego powodu by przypuszczać, że ich działania mogą naruszać przepisy niniejszych rozporządzeń;
brak odpowiedzialności podmiotów, które dokonują zamrożenia środków finansowych i zasobów gospodarczych lub odmawiają ich udostępnienia w dobrej wierze i w oparciu o przekonanie, że działanie takie jest zgodne z ustawą;
brak zaspokajania roszczeń (o odszkodowanie, gwarancyjnych itp.) w związku z jakąkolwiek umową lub transakcją, których wykonanie zostało zakłócone bezpośrednio lub pośrednio przez sankcje, o ile to roszczenie zostało wniesione przez podmiot objęty sankcjami bądź jego pełnomocnika/pośrednika.
Weryfikacja listy sankcyjnej jako nowy obowiązek dla przedsiębiorców
Przed agresją Rosji na Ukrainę obowiązek weryfikacji kontrahentów pod kątem ich występowania na listach sankcyjnych (ONZ, OFAC, UE) spoczywał jedynie na podmiotach zobowiązanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu z dnia 1 marca 2018 r. (dalej jako: ustawa AML).
Wejście w życie ustawy sankcyjnej spowodowało, że powyższy obowiązek kontroli kontrahentów nie spoczywa już tylko i wyłącznie na podmiotach zobowiązanych ustawą AML a na wszystkich przedsiębiorcach w Polsce.
Zgodnie z powyższym, na mocy ustawy sankcyjnej polscy przedsiębiorcy zostali zobligowani do weryfikacji we własnym zakresie czy któryś z jego kontrahentów znajduje się na liście sankcyjnej lub czy i jakie powiązania mają jego kontrahenci z podmiotami sankcjonowanymi.
Zważając na to, że w obecnych czasach coraz częściej przedsiębiorcy prowadzą relacje biznesowe z wielonarodowymi podmiotami posiadającymi złożoną strukturę właścicielską okazać się może, że zweryfikowanie potencjalnych powiązań kontrahenta z podmiotami sankcjonowanymi wymagać będzie przeprowadzenia dogłębnej i szczegółowej weryfikacji. Tym samym, czasami nie wystarczy zajrzeć wyłącznie na listę sankcyjną, do KRS (Krajowy Rejestr Sądowy) czy do CRBR (Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych).
W konsekwencji powyższy obowiązek może pochłonąć znaczną ilość czasu jak i wygenerować dodatkowe koszta, ponieważ nie wszystkie informacje potrzebne do przeprowadzenia takiej weryfikacji są dostępne publicznie lub są wolne od opłat. Co więcej, wspomniana weryfikacja nie dotyczy tylko i wyłącznie przyszłych potencjalnych kontrahentów. Przedsiębiorca jest zobowiązany do zweryfikowania również swoich obecnych partnerów biznesowych.
Gdzie szukać podmiotów wpisanych na listę sankcyjną
Informacji o podmiotach znajdujących się na krajowej liście sankcyjnej należy szukać pod stronach rządowych. W przypadku unijnej listy sankcyjnej wykaz podmiotów sankcjonowanych znajduje się w:
Rozporządzeniu Rady (UE) Nr 269/2014 z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających oraz;
Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 765/2006 z dnia 18 maja 2006 r. dotyczące środków ograniczających w związku z sytuacją na Białorusi i udziałem Białorusi w agresji Rosji wobec Ukrainy.
Obowiązki polskich przedsiębiorców związane z podmiotami występującymi na liście sankcyjnej
Ustawa sankcyjna przewiduje dla polskich przedsiębiorców, oprócz wymogu kontroli kontrahentów, również szereg dodatkowych obowiązków. Najistotniejszymi z nich są:
nakaz przestrzegania sektorowych zakazów dotyczących obrotu gospodarczego z Rosją i Białorusią wynikających z wyżej wspomnianych rozporządzeń;
nakaz zamrożenia oraz nieudostępniania środków finansowych, funduszy lub zasobów gospodarczych podmiotom wpisanych na listę sankcyjną;
nakaz niezwłocznego przekazywania właściwym organom (KAS lub MSWiA) informacji ułatwiających przestrzeganie zapisów ustawy sankcyjnej.
Kluczowym ograniczeniem wynikającym z ustawy sankcyjnej jest zakaz importu do Polski węgla pochodzenia Rosyjskiego lub Białoruskiego oraz zakaz tranzytu węgla tego pochodzenia przez terytorium Polski. Zakaz ten dotyczy również transakcji dokonywanych przez państwa trzecie, w których polski przedsiębiorca nie jest stroną.
Importerzy węgla przepisami ustawy sankcyjnej zostali zobligowani do rzetelnego dokumentowania pochodzenia oraz wskazywania daty wprowadzenia lub przemieszczenia na terytorium Polski importowanego węgla, a także do okazywania właściwej dokumentacji na żądanie właściwych organów kontrolnych.
Zgodnie z ustawą sankcyjną każda transakcja związana z obrotem węgla musi zostać opatrzona oświadczeniem sprzedawcy wskazującym na kraj pochodzenia oraz datę importu do Polski lub datę nabycia z polskiej kopalni przedmiotowego węgla. Strony transakcji są również zobowiązane do przetrzymywania oświadczeń i ich kopii przez okres 5 lat od daty dokonania transakcji.
Sankcje przewidziane dla przedsiębiorców kontrahujących z podmiotami z listy sankcyjnej
Wobec podmiotów nieprzestrzegających zasad określonych w ustawie sankcyjnej ustawodawca przewidział dotkliwe kary administracyjne oraz odpowiedzialność karną. Działanie sprzeczne z ustawą lub naruszenie sankcji unijnych może wiązać się z karą finansową nakładaną przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej w wysokości do 20 mln zł bądź odpowiedzialnością karną w postaci kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata i nie dłuższy niż 15 lat.
Podsumowanie
Zważając na powyższe można stwierdzić, że weryfikacja kontrahenta pod kątem jego występowania na liście sankcyjnej bądź jego powiązań z tymi podmiotami wcale nie należy do zadań prostych. Co więcej, nieumiejętne czy lakoniczne sprawdzenie kontrahenta może skutkować bardzo dotkliwymi karami dla przedsiębiorcy.
Tym samym, warto przemyśleć skorzystanie z pomocy profesjonalnej kancelarii prawnej, która nie tylko zweryfikuje kontrahentów za przedsiębiorcę, ale również oceni czy dany kontrakt nie podlega przedmiotowym zakazom wynikającym z ustawy sankcyjnej. Takie działanie oszczędzi przedsiębiorcy czas a przed wszystkim uchroni go od ewentualnych wysokich kar.
Podsumowując, lista sankcyjna ma na celu zniwelowanie nawet nieświadomego wspierania gospodarczego agresji Rosji na Ukrainę. Prawdą jest, że rzetelne stosowanie ustawy sankcyjnej wymaga dużego poświęcenia ze strony przedsiębiorcy przy weryfikacji kontrahentów i ich rzeczywistych beneficjentów. Niemniej jednak, działania zgodne z ustawą nie tylko ograniczają ryzyko biznesowe, ale świadczą również o wysokiej moralności przedsiębiorcy co może bezpośrednio wpływać na zwiększenie renomy firmy.
Pytania i odpowiedzi
Adresat decyzji niezgadzający się z jej treścią ma prawo żądać ponownego rozpatrzenia sprawy. W tym celu adresat w ciągu 30 dni od dnia otrzymania decyzji musi wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Niestety nie, przyjmijmy takie założenie: polski przedsiębiorca pozostaje w relacjach biznesowych z kontrahentem X, który siedzibę ma w Berlinie. Natomiast po dokładnej analizie okazuje się, że kontrahent X to tylko spółka-córka firmy Y zarejestrowanej w Moskwie. Tym samym, polski przedsiębiorca naraża się na odpowiedzialność prawną z tytułu nieprzestrzegania przepisów ustawy sankcyjnej.
Zaufali nam: