Obniżenie kapitału zakładowego w spółce akcyjnej – podstawowe informacje i procedura

Kodeks spółek handlowych zawiera przepisy umożliwiające przeprowadzenie obniżenia kapitału zakładowego spółki akcyjnej na kilka sposobów.

Zmniejszenie wartości nominalnej akcji

Pierwszym sposobem na obniżenie kapitału zakładowego jest zmniejszenie wartości nominalnej akcji. Należy jednak pamiętać, że w spółce akcyjnej wszystkie akcje muszą mieć dokładnie tę samą wartość nominalną. Dlatego też w spółce akcyjnej nie można obniżyć wartości nominalnej tylko jednej lub kilku akcji i jednocześnie należy pamiętać o dolnym limicie wartości akcji wyznaczonym ustawą tj. o 1 groszu.

Połączenie akcji

Połączenie akcji jest procesem, w którym z kilku akcji o mniejszej wartości nominalnej, tworzy się jedną akcję o wartości mniejszej niż suma łączonych akcji, np. za 5 akcji o wartości 2 zł wydaje się jedną akcję o wartości 5 zł. W następstwie połączenia akcji, akcje powinny być zatem umorzone. Jeżeli nie dojdzie do umorzenia, połączenie akcji spowoduje konieczność zmiany statutu, gdyż wartość nominalna jednej akcji wzrośnie.

Podział akcji przez wydzielenie

Z podziałem przez wydzielenie będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy zawiązywana jest nowa spółka, na którą ma zostać przeniesiona część majątku spółki istniejącej. Wówczas owo wydzielenie następuje z kapitału zakładowego dzielonej spółki.

Umorzenie akcji

Wydaje się, że w praktyce najczęściej obniżenie kapitału następuje jednak w wyniku umorzenia akcji. Występuje ono w trzech wariantach: umorzenia automatycznego, o którym zostało już wspomniane wcześniej (kiedy dochodzi do ziszczenia się zdarzenia powodującego zgodnie ze statutem umorzenie akcji, w przypadku spółki akcyjnej art. 359 § 6 KSH), umorzenia dobrowolnego lub umorzenia przymusowego. Z umorzeniem dobrowolnym będziemy mieć do czynienia zawsze wówczas, gdy następuje ono za zgodą akcjonariusza w drodze nabycia akcji przez spółkę.

Umorzenie dobrowolne nie może być dokonane częściej niż raz w roku obrotowym Z kolei umorzenie przymusowe to sytuacja, w której akcje umarzane są bez zgody akcjonariusza. Przesłanki i tryb takiego umorzenia określa statut. Umorzenie przymusowe następuje za wynagrodzeniem, które nie może być niższe od wartości przypadających na akcję aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy.

Zgodnie z art. 359 KSH akcje mogą być umorzone w przypadku, gdy statut tak stanowi. Uchwała walnego zgromadzenia w przedmiocie umorzenia akcji powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego akcjonariuszowi akcji umorzonych bądź uzasadnienie umorzenia akcji bez wynagrodzenia oraz sposób obniżenia kapitału zakładowego.

Umorzenie akcji oraz zmniejszenie wartości nominalnej akcji

Kapitał zakładowy można także obniżyć w wyniku połączenia dwóch metod, tj. umarzając część akcji, a części akcji obniżając wartość nominalną. Należy jednak pamiętać o tym, iż niemożliwe jest umorzenie wszystkich akcji – to stanowiłoby przyczynę rozwiązania spółki. Jak słusznie wskazuje w Komentarzu do art. 455 KSH, Andrzej Kidyba (A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 455), może się zdarzyć, że – jeżeli akcje są umarzane – akcjonariusz utraci część albo też wszystkie swoje prawa w spółce. Jeżeli w wyniku obniżenia kapitału zakładowego miałoby dojść do uszczuplenia praw przyznanych akcjonariuszowi osobiście, powinien on wyrazić na to zgodę.

Procedura konwokacyjna w spółce akcyjnej

Podobnie jak w przypadku spółki z o.o., przed dokonaniem obniżenia kapitału zakładowego w spółce akcyjnej należy przeprowadzić procedurę konwokacyjną. Ma ona na celu ochronę wierzycieli. Spółka ma zatem obowiązek zawiadomić wierzycieli o obniżeniu i dać im szansę na zabezpieczenie albo zaspokojenie swoich roszczeń w stosunku do spółki przez trzy kolejne miesiące od ogłoszenia. Spółka zaspokaja w pierwszej kolejności roszczenia wymagalne, zgłoszone w terminie.

Wierzyciele mogą jednak żądać także zabezpieczenia roszczeń niewymagalnych, powstałych przed dniem ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego i zgłoszonych w terminie, jeżeli uprawdopodobnią, że obniżenie zagraża zaspokojeniu tych roszczeń oraz że nie otrzymali od spółki zabezpieczenia. Z kolei roszczenia przysługujące akcjonariuszom z tytułu obniżenia kapitału zakładowego mogą być zaspokojone przez spółkę najwcześniej po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wpisu obniżenia kapitału zakładowego do rejestru. Zabezpieczenie następuje przez złożenie stosownej sumy pieniężnej do depozytu sądowego, a z ważnych powodów także w inny sposób.

Podobnie jednak jak w przypadku spółki z o. o., art. 457 KSH przewiduje wyjątki od prowadzenia procedury konwokacyjnej. Dzieje się tak wówczas, gdy:

• pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się akcjonariuszom wniesionych przez nich wkładów na akcje ani też nie zostają oni zwolnieni od wniesienia wkładów na kapitał zakładowy, a równocześnie z jego obniżeniem następuje podwyższenie kapitału zakładowego co najmniej do pierwotnej wysokości w drodze nowej emisji, której akcje zostaną w całości opłacone, albo
• obniżenie kapitału zakładowego ma na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesienie określonych kwot do kapitału rezerwowego,
• w przypadku jeżeli zarząd nie zbywa akcji własnych spółki w terminie i dokona ich niezwłocznego umorzenia bez zwoływania walnego zgromadzenia.

A także na podstawie art. 360 KSH, wtedy gdy:

• spółka umarza akcje własne nabyte nieodpłatnie w celu ich umorzenia (a więc nie wtedy, gdy mamy do czynienia z umorzeniem automatycznym i przymusowym, gdyż zawsze przeprowadza się je za wynagrodzeniem; nie dotyczy to również umorzenia dobrowolnego za wynagrodzeniem);
• jeżeli wynagrodzenie akcjonariuszy akcji umorzonych ma być wypłacone wyłącznie z kwoty dywidendy przeznaczonej do podziału,
• gdy umorzenie następuje bez jakichkolwiek świadczeń na rzecz akcjonariuszy, z wyjątkiem przyznania im świadectw użytkowych.