Nowelizacja w systemie ściekowym – obowiązki gmin i właścicieli nieruchomości

Zmiany na tej płaszczyźnie były nieuniknione. Warto zaznaczyć, że Polska już od końca 2015 roku nie realizowała swoich zobowiązań wyznaczonych przez Unię Europejską w ramach dyrektywy 91/271/EWG z 21 maja 1991 roku (dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych).

Unia Europejska zdecydowała się podjąć bardziej radykalne kroki w tej sprawie. W lutym 2022 roku Komisja Europejska zawiadomiła o tym, że wystąpiła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem dotyczącym ukarania Polski za brak realizacji tak zwanej „dyrektywy ściekowej” dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Za to naszemu krajowi grożą surowe kary finansowe – wynoszące nawet… 6 miliardów euro!

Polska dostała „ostrzeżenie” w tej sprawie już o wiele wcześniej, ponieważ w maju 2020 roku. Wtedy to Komisja Europejska przedstawiła swoją analizę (na bazie artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej), według której aż 1183 polskie aglomeracje (na tamten czas) nie były odpowiednio wyposażone w system zbierania ścieków komunalnych (albo inne właściwe systemy zbierania) i wymagało modernizacji urządzeń wodociągowych czy r dotyczącej oczyszczania ścieków (na bazie ustawy prawo wodne) w zakresie obowiązków sprawozdawczych. Politycy w końcu zdecydowali się zmienić prawo, aby dostosować je do wytycznych ze strony Unii Europejskiej.

W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach zmieniła się definicja nieczystości ciekłych, która obejmuje obecnie ścieki gromadzone przejściowo w zbiornikach bezodpływowych (szambach), ale również te, które znajdują się w osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (wcześniej były one traktowane np. jako odpady, które trafiały do podmiotów posiadających zezwolenie na ich przetwarzanie).

Jednostki samorządu terytorialnego musiały do 9 lutego 2023 roku wprowadzić niezbędne zmiany w regulaminach dotyczących utrzymania czystości i porządku w gminach (przede wszystkim w aspekcie częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości). Konieczne było także znowelizowanie uchwał w sprawie górnych stawek opłat za pozbywanie się na nowo zdefiniowanych nieczystości ciekłych (wszystko dlatego, że teraz występują 2 podstawowe rodzaje nieczystości ciekłych, które różnią się między sobą objętością).

Jednostki samorządu terytorialnego, w ciągu jednego roku od wejścia nowelizacji w życie (czyli do 9 sierpnia 2023 roku), musiały zmienić uchwały definiujące wymagania w sprawie przedsiębiorców, którzy chcą ubiegać się o uzyskanie zezwolenia na działalność związaną z opróżnianiem szamb i/lub osadników w przydomowych oczyszczalniach ścieków (i transportem w obu tych przypadkach).

Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami Prawa wodnego, aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) co najmniej 2000 muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych (wcześniej przepis mówił, że ten obowiązek dotyczy aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000). Po to, aby dostosować się do artykułu 3 ust. 1 dyrektywy 91/271/EWG („Państwa Członkowskie zapewniają, aby wszystkie aglomeracje wyposażone były w system zbierania ścieków komunalnych (…) w odniesieniu do aglomeracji o RLM między 2000 a 15 000”).

Dla przypomnienia: przez aglomerację rozumieć należy teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków albo do końcowego punktu zrzutu tych ścieków (artykuł 86 ust. 3 pkt 1 prawa wodnego).

Z kolei RLM (skrót od równoważnej liczby mieszkańców) to ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyrażonych jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) w ilości 60 g tlenu na dobę (artykuł 86 ust. 3 pkt 2 prawa wodnego). Można to zatem określić jako liczbę wyrażającą wielokrotność ładunku zanieczyszczeń w ściekach w stosunku do jednostkowego ładunku zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych od jednego mieszkańca w ciągu 24 godzin.

Kto odpowiada za wyznaczanie aglomeracji? Zgodnie z przepisami, ten obowiązek ciąży na radzie gminy, w drodze uchwały będącej aktem prawa miejscowego. Co dzieje się, jeśli aglomeracja ma zaś obejmować tereny położone w dwóch lub więcej gminach? Wówczas właściwa do wyznaczenia aglomeracji jest rada gminy o największej równoważnej liczbie mieszkańców (RLM). Aby ustalić sposób funkcjonowania aglomeracji, konkretne gminy powinny uzyskać stosowne porozumienie (o tym, co powinno być w nim zawarte, szczegółowo informuje artykuł 87 ust. 3 prawa wodnego).

Do prawa wodnego został dodany artykuł 87a. W związku z nim gminy muszą zadbać o to, aby każda wyznaczona aglomeracja (na bazie artykułu 87) spełniała wskazane w nim wytyczne. W przeciwnym wypadku gmina naraża się na karę pieniężną (na podstawie artykułu 472b).

Jeśli dana gmina wyznaczyła aglomeracje przed 9 sierpnia 2022 roku, to może być ukarana za niespełnienie warunków (określonych w artykule 87a prawa wodnego) dopiero od 1 stycznia 2028 roku. To zatem oznacza, że ustawodawca dał gminom czas na realizację powyższych wymogów aż do 31 grudnia 2027 roku. Jeśli jednak gmina będzie chciała wyznaczyć aglomeracje teraz, po wejściu w życie nowych przepisów, to musi od razu zastosować się do wymogów zawartych w artykule 87a Prawa wodnego.

Kto zaś będzie weryfikował to, czy nowo wyznaczone aglomeracje spełniają wszystkie zasady (także te zdefiniowane w przepisach rozporządzenia określającego sposób wyznaczania obszarów i granic aglomeracji oraz rozporządzenia wydanego na podstawie artykułu 99 Prawa wodnego)? To zadanie Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”, a konkretniej właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej lub właściwego regionalnego dyrektora ochrony środowiska (w szczególnych sytuacjach, jeśli np. sprawa dotyczy obszarów objętych przynajmniej jedną formą ochrony przyrody).

Warto odnieść się tutaj do sposobów pozbywania się, wytwarzanych na nieruchomości, ścieków. Najbardziej wskazane (pod kątem unijnej dyrektywy 91/271/EWG) jest podłączenie nieruchomości do zbiorczej sieci kanalizacyjnej i odprowadzanie przy jej udziale ścieków do oczyszczalni ścieków.

Jeśli na określonym terenie istnieje sieć kanalizacyjna, to właściciel nieruchomości musi się do niej przyłączyć (o ile dana nieruchomość nie jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków, która spełnia wymagania określone w odrębnych przepisach).

Jeśli budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, to właściciel nieruchomości musi wyposażyć ją w zbiornik bezodpływowy na nieczystości ciekłe lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych (powinny one spełniać wymagania określone w odrębnych przepisach).

Nowe przepisy dopuszczają gromadzenie nieczystości ciekłych także w osadnikach przydomowych oczyszczalni ścieków. Zgodnie z tymi zasadami, właściciele nieruchomości są jednak zobligowani do zawierania umów (oraz do posiadania dowodów uiszczania opłat z tego tytułu) na opróżnianie swoich osadników z osadów (art. 6 u.c.p.g.). Jeśli tego nie zrobią, to tym zadaniem będzie musiała zająć się właściwa gmina.

W takiej sytuacji właściciel nieruchomości będzie musiał jej oczywiście zwrócić koszty wywozu nieczystości ciekłych, a dodatkowo grozi mu jeszcze wysoki mandat. Według przepisów, ma to być kontrolowane minimum raz na 2 lata, a osoby, które będą to utrudniały (lub udaremniały przeprowadzenie kontroli) muszą liczyć się z grzywną.

Jeśli zaś gmina nie dokona obligatoryjnych kontroli, to musi liczyć się z karą wynoszącą nawet 50 000 PLN.

Ze zmianami powinni zapoznać się też przedsiębiorcy

Zmiany zostały wprowadzone także w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dotyczą one zakresu i zasad procedowania przygotowywanych przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne wieloletnich planów inwestycyjnych (związanych m.in. z modernizacją i rozwojem urządzeń).

Co ważne, w tych dokumentach powinno być zawarte, jak zadania inwestycyjne będą realizować założenia Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Dodatkowo plany przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych będą kontrolowane przez przedstawicieli Państwowego Gospodarstwa Wodnego „Wody Polskie”.

Organ wykonawczy gminy będzie zobligowany (jeszcze przed przedłożeniem radzie gminy konkretnego planu do zatwierdzenia) do uzyskania recenzji ze strony właściwego dyrektora zarządu gospodarki wodnej. Co istotne, ta opinia ma dotyczyć nie tylko zgodności planu z Krajowym programem oczyszczania ścieków komunalnych, ale też tego, w jakim zakresie może on wpłynąć na wysokość taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków.

Ze zmianami muszą liczyć się także podmioty prowadzące działalność w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych albo osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych. Są one zobowiązane do sporządzania kwartalnych sprawozdań (w terminie do końca miesiąca następującego po kwartale, którego dotyczy dany dokument).

Wcześniej takie przedsiębiorstwa płaciły 100 PLN kary za każdy dzień opóźnienia (nie więcej jednak niż za 365 dni). Teraz kara za każdy dzień opóźnienia to 300 PLN (nie więcej jednak niż za 90 dni). W związku z tym maksymalna wysokość kary zmniejszyła się z 36 500 PLN do 27 000 PLN. Ta zmiana jest jednak niekorzystna, jeśli chodzi o krótsze opóźnienia w dostarczeniu niezbędnego sprawozdania.

Należy dodać, że przedsiębiorcy ubiegający się o uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie pozbywania się nieczystości ciekłych, muszą starać się o dokument pozwalający na opróżnianie zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (oraz na wykonywanie transportu nieczystości ciekłych w przypadku obu powyższych zagadnień). Czyli można zajmować się tylko pierwszym wariantem, tylko drugim albo obiema tymi usługami jednocześnie.

Plany Polski na kolejne lata są bardzo ambitne

W maju ubiegłego roku Rada Ministrów zdecydowała się przyjąć VI aktualizację Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych. Zakłada ona, że jeszcze do końca 2027 roku zostanie wybudowanych m.in. ponad 8 tysięcy km nowej sieci kanalizacyjnej i 60 nowych oczyszczalni ścieków.

W planach jest także zmodernizowanie ponad 3 tysięcy km już istniejącej sieci kanalizacyjnej i przeprowadzenie zaawansowanych działań modernizacyjnych dotyczących obiektów oczyszczalni.

Wszystko ma kosztować blisko 29 miliardów PLN. Około 13 miliardów PLN ma zostać przeznaczone na dostosowanie aglomeracji – ustanowionych w polskich gminach – do wytycznych unijnej dyrektywy 91/271/EWG.