Jakie obszary penalizuje kodeks karnoskarbowy?
Kodeks karnoskarbowy (k.k.s.) reguluje przypadki uchybienia przez podatnika normom szeroko rozumianego prawa finansowego. W części szczególnej k.k.s. można odnaleźć czyny zabronione dotyczące:
- prawa podatkowego (np. niezłożenie deklaracji VAT przez przedsiębiorcę);
- prawa celnego (np. wprowadzenie w błąd organu kontroli celnej i narażenie należności celnej na uszczuplenie);
- prawa dewizowego (np. wyłudzenie zezwolenia dewizowego);
- gier hazardowych (np. urządzenie lub prowadzenie gier hazardowych bez koncesji lub wbrew jej warunkom).
Planując optymalizację podatkową przedsiębiorstwa, podatnik powinien rozważyć kontakt z kancelarią prawną specjalizującą się w prawie podatkowym. To gwarancja zapewnienia zgodności realizowanych strategii z obowiązującymi przepisami. Czasami nawet działania podatnika podejmowane w dobrej wierze mogą prowadzić w oczach organu do popełnienia czynu zabronionego przez normy kodeksu karnego skarbowego, a o błędne wypełnienie deklaracji lub przeoczenie terminu do jej złożenia wcale nie jest trudno.
Kiedy podatnik popełnia wykroczenie, a kiedy przestępstwo skarbowe?
Prawo karnoskarbowe wyróżnia wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe. Ich rozróżnienie jest bardzo ważne, ponieważ ustawa przewiduje zupełnie inny katalog kar dla każdej z tych grup czynów zabronionych. Warto zaznaczyć, że ustawodawca kieruje się zasadą odpowiedzialności indywidualnej. Oznacza to, że na gruncie kodeksu karnego skarbowego odpowiadają wyłącznie osoby fizyczne, ale nie spółki.
Przepisy karnoskarbowe stosuje się do podatnika, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także na polskim statku morskim lub powietrznym, chyba że kodeks stanowi inaczej.
Odpowiedzialność karnoskarbową zasadniczo można przypisać wyłącznie sprawcy, który w chwili popełnienia czynu ukończył 17 lat, choć ma ona charakter ograniczony (sprowadzające się do środków wychowawczych, leczniczych lub poprawnych skierowanych do nieletnich). Pełna odpowiedzialność karnoskarbowa jest przeznaczona wyłącznie dla osób pełnoletnich.
Aby móc przypisać odpowiedzialność karnoskarbową na mocy ustawy, sąd musi stwierdzić istnienie następujących warunków:
- popełniony czyn wyróżnia się społeczną szkodliwością wyższą niż znikoma;
- sprawcy można przypisać winę;
- sprawca swoim zachowaniem wypełnia znamiona czynu zabronionegó
- czyn zabroniony został popełniony umyślnie lub nieumyślnie, jeżeli ustawa dopuszcza taką możliwość;
- popełniony czyn zabroniony jest karalny według ustawy w momencie jego popełnienia.
Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego determinuje zachowanie sprawcy lub wystąpienie skutku (albo zamierzonego skutku). Prawo karnoskarbowe, podobnie jak prawo karne posługuje się również dwoma zasadami, które oddają paremie – lex severior retro non agit oraz lex mitior retro agit. Innymi słowy jeżeli w czasie procedowania przepisy uległy zmianie, należy zastosować te normy, które okażą się dla sprawcy mniej dotkliwe, choćby były starsze.
Kryterium, które pozwala odróżnić wykroczenie od przestępstwa skarbowego, jest sankcja przewidziana w ustawie. Zgodnie z art. 47 §1 k.k.s. karą za wykroczenie skarbowe jest grzywna określona kwotowo. Niezależnie od kary zasadniczej sąd może zastosować środki karne, w tym:
- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności;
- przepadek przedmiotów;
- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów.
Kara grzywny zasadniczo jest wymierzana w wysokości od jednej dziesiątej do nawet dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, chyba że co innego wynika z przepisu szczególnego lub rodzaju toczącego się postępowania (np. postępowanie mandatowe ogranicza sankcję do maksymalnie pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia).
Z kolei przestępstwem skarbowym jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą:
- kary grzywny w stawkach dziennych (od 10 do 720 stawek);
- kary ograniczenia wolności;
- kary pozbawienia wolności (od 5 dni do 5 lat).
W przypadku przestępstw skarbowych katalog środków karnych jest znacznie szerszy, niż w przypadku wykroczeń i obejmuje:
- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności;
- przepadek przedmiotów;
- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów;
- przepadek korzyści majątkowej;
- ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej;
- zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu;
- podanie wyroku do publicznej wiadomości;
- pozbawienie praw publicznych;
- środki związane z poddaniem sprawcy próbie.
Obok kar zasadniczych i środków karnych przepisy przewidują środki zabezpieczające (np. pobyt w zakładzie psychiatrycznym).
W wielu przypadkach wymierzenie kary za przestępstwo finansowe nie skończy się jedynie na sankcji finansowej. Nałożenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej może stanowić ogromne utrudnienie dla płynności finansowej sprawcy.
Zgodnie z art. 53 §3 k.k.s. a contrario przestępstwem skarbowym będzie też czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu jest równa lub przekracza pięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia.
Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu, który wypełnia znamiona więcej niż jednego czynu zabronionego, karę wymierza się na podstawie wszystkich przepisów z uwzględnieniem zakresu najsurowszej sankcji. Nie stoi to jednak na przeszkodzie wymierzeniu innych środków na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Konkretyzacja wysokości kary następuje dopiero w momencie wydania wyroku sądowego, ponieważ wysokość sankcji karnoskarbowych jest relatywizowana do minimalnego wynagrodzenia, które zmienia się co roku.
Kiedy przestępstw skarbowe jest umyślne, a kiedy nieumyślne?
O umyślności lub nieumyślności zachowania sprawcy decyduje przede wszystkim jego zamiar, czyli stosunek do czynu i naruszanego dobra chronionego prawem. O umyślności można mówić, kiedy sprawca chce dany czyn popełnić i zmierza do tego albo wprawdzie nie zmierza, ale godzi się na to.
Z kolei o nieumyślności przesądza brak dążenia do popełnienia przestępstwa przy jednoczesnym niedochowaniu należytej staranności przez sprawcę, który przewidywał daną sytuację lub miał taką możliwość.
Odstąpienie od wymierzenia kary
Kodeks karny skarbowy przewiduje kilka możliwości odstąpienia od ukarania sprawcy w razie popełnienia wykroczenia lub przestępstwa skarbowego.
Współpraca podatnika z organem ścigania
Przede wszystkim kary nie wymierza się sprawcy, który po popełnieniu czynu zabronionego nawiązał współpracę z organem ścigania, ujawniając istotne okoliczności czynu oraz osoby współdziałające w jego popełnieniu (instytucja zbliżona do małego świadka koronnego znanego z kodeksu postępowania karnego).
Warunkiem skorzystania z tego rozwiązania jest uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej w terminie wyznaczonym przez organ ścigania. Jeżeli przestępstwo nie polega na uszczupleniu należności, a orzeczenie przepadku jest obowiązkowe sprawca powinien złożyć przedmioty dobrowolnie, a jeżeli jest to niemożliwe – uiścić ich równowartość pieniężną. Nie dotyczy to przedmiotów, których wytwarzaniem posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie (np. narkotyki).
Zawiadomienie o chęci współpracy jest bezskuteczne, jeżeli organ dysponował już udokumentowaną wiadomością o popełnieniu czynu zabronionego albo złożono je już po wszczęciu przez organ czynności służbowej (np. przeszukania).
Instytucji nie stosuje się, kiedy zawiadamiający:
- pełnił rolę kierowniczą w popełnieniu czynu zabronionegó
- polecił innej osobie popełnienie czynu zabronionego wykorzystując uzależnienie jej od siebie;
- zorganizował grupę mający na celu popełnianie przestępstw skarbowych;
- namawiał inną osobę do popełnienia wykroczenia lub przestępstwa skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnoskarbowego.
Złożenie korekty lub oczywisty błąd podatnika
Organ odstępuje od nałożenia kary w sytuacji, gdy podatnik po złożeniu błędnie wypełnionej deklaracji lub księgi przedstawi korektę albo złożone dokumenty zawierają oczywiste błędy, np. w adresie.
Warunkiem ulgi jest uiszczenie brakującej należności publicznoprawnej niezwłocznie, nie później niż w terminie określonym przez organ. Sam fakt omyłki w deklaracji nie musi wiązać się więc z sankcją.
Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
Kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość dobrowolnego poddaniu się odpowiedzialności przez podatnika. Ten mechanizm pozwala na znaczące przyspieszenie postępowania (pod warunkiem, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości), a dla podatnika oznacza niższy wymiar kary – wyłącznie grzywnę oraz ewentualny przepadek przedmiotów w granicach oznaczonych przez sprawcę. Co więcej wyrok nie jest wpisywany do Krajowego Rejestru Karnego, co nie utrudnia np. późniejszego udziału w przetargach publicznych.
Ustawa przewiduje następujące warunki dla dobrowolnego poddania się odpowiedzialności:
- sprawca uiścił całą uszczuploną należność publicznoprawną, a także kwotę odpowiadającą najniższemu wymiarowi grzywny za dane przestępstwó
- sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów przynajmniej w minimalnym zakresie lub uiścił ich równowartość;
- sprawca uiścił przynajmniej zryczałtowaną kwotę kosztów postępowania;
- przestępstwo jest zagrożone wyłącznie karą grzywny (a nie ograniczenia lub pozbawienia wolności);
- w sprawie nie zgłoszono przepadku lub wycofano ją do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu;
- przestępstwo skarbowe nie zostało popełnione w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary (nawet jeśli jest zagrożone wyłącznie grzywną).
Odstąpienie od wymierzenia kary
Ustawa pozwala również na odstąpienie od wymierzenia kary (ale nie środka karnego) względem sprawcy, który dopuścił się przestępstwa skarbowego zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat. Warunkiem odstąpienia jest niespełnianie przez sprawcę przesłanek uzasadniających nadzwyczajne obostrzenie kary.
Nadzwyczajne obostrzenie kary za przestępstwo skarbowe
Sytuację podatnika dodatkowo komplikuje fakt, że sąd może zastosować względem niego nadzwyczajne obostrzenie kary, czyli wymierzyć sankcję powyżej ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony.
Zgodnie z art. 28 §2 k.k.s. kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 1080 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 10 lat kary pozbawienia wolności.
Kiedy można posłużyć się tą instytucją? Przykładowe sytuacje obejmują następujące przypadki, kiedy sprawca:
- działał umyślnie i spowodował uszczuplenie dużej wartości;
- uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu;
- popełnia przestępstwa w zbiegu;
- działał w warunkach recydywy;
- popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo z użyciem przemocy lub groźby jej użycia;
- doprowadza inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego nadużywając stosunku zależności lub wykorzystując krytyczne położenie tej osoby.
Jak określa się uszczuplenie należności państwowej i samorządowej?
Pojęcie należności państwowej i samorządowej zostały określone w art. 53 § 26 k.k.s. Jako należność państwową określa się podatek stanowiący:
- dochód budżetu państwa;
- należność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji;
- należność celną.
Z kolei należnością samorządową jest podatek stanowiący dochód j.s.t. lub należność z tytułu rozliczenia udzielonej datacji lub subwencji.
Postępowanie przygotowawcze i postępowanie sądowe karnoskarbowe
Postępowanie przygotowawcze i postępowanie sądowe karnoskarbowe
Kodeks karny skarbowy przewiduje szeroki katalog podmiotów, które mogą prowadzić postępowanie karnoskarbowe zarówno w sprawach wykroczeń, jak i przestępstw skarbowych. Na podstawie art. 118 k.k.s. Zalicza się do nich:
- naczelnika urzędu skarbowegó
- naczelnika urzędu celno-skarbowegó
- Szefa Krajowej Administracji Skarbowej;
- Straż Graniczną;
- Policję;
- Żandarmerię Wojskową.
Kodeks karny skarbowy przewiduje, że w określonych przypadkach postępowanie przygotowawcze może prowadzić ABW oraz CBA. Organy dzieli się na finansowe i niefinansowe i w zależności od kategorii inaczej określa się organ nadrzędny.
Oskarżycielem publicznym według k.k.s. jest nie tylko prokurator, ale też działający obok niego organ, który wnosi i popiera akt oskarżenia. Przymiot strony w przypadku przestępstwa skarbowego przysługuje również:
- oskarżonemu;
- interwenientowi;
- podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności zbiorowej.
Należy jednak podkreślić, że – z niewielkim wyjątkiem w postaci postępowania mandatowego – uprawnione do stwierdzania winy i nakładania ustawowych sankcji są wyłącznie sądy powszechne. Jeżeli dojdzie do etapu postępowania sądowego warto skorzystać ze wsparcia prawników z szerokim doświadczeniem w prowadzeniu sporów sądowych.
Oskarżony w trakcie postępowania może korzystać z pomocy jednego obrońcy, którym może być również radca prawny.
Popełnienie przestępstwa karnoskarbowego często wiąże się z bardzo wysokimi karami finansowymi, a także szeregiem sankcji towarzyszących. Oprócz obowiązku wyrównania uszczuplonej należności podatnicy są obligowani do zapłaty odsetek. W rezultacie w przypadku prężnie rozwijających się firm kary mogą wynieść nawet kilka milionów złotych. Prowadząc podatkowy due diligence i korzystając z bieżącej pomocy profesjonalistów, przedsiębiorca zapewnia sobie bezpieczeństwo i zgodność działalności z prawem.
Pytania i odpowiedzi
Zgodnie z art. 44 §1 k.k.s. karalność ustaje z upływem 5 lub 10 lat w zależności od sankcji przewidzianej za dany czyn zabroniony. Krótsze przedawnienie karalności jest zarezerwowane dla przestępstw zagrożonych karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3.
Interpretacja indywidualna jest wydawana na wniosek podatnika i zawiera odpowiedź dotyczącą stosowania przepisów prawa podatkowego w konkretnych okolicznościach (np. stosowania ulg lub przekształcenia podmiotowego). Praktyka pokazuje jednak, że organy ścigania mogą wszcząć i prowadzić postępowanie nawet w sytuacji, kiedy podatnik działa w zgodzie z interpretacją. Powodem może być np. inne rozumienie pojęć nieostrych (np. straty zawinionej i niezawinionej). Może się więc okazać, że w niektórych sytuacjach uniknięcie postępowania będzie po prostu niemożliwe.
W obecnym stanie prawnym jest ich bardzo niewiele. Będzie to paserstwo akcyzowe (art. 65 §2 k.k.s.) oraz paserstwo celne (art. 91 §2 k.k.s.).
Zaufali nam: