Likwidacja fundacji i stowarzyszenia krok po kroku

Funkcjonowanie stowarzyszeń reguluje ustawa prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z jej art. 2 ust. 1 stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, które opiera się na pracy własnej członków i samo określa swoje cele, programy oraz struktury. Możliwość członkostwa w stowarzyszeniu jest uzależniona od kilku przesłanek:

• pełnoprawnymi członkami mogą być obywatele polscy, którzy mają pełną zdolność do czynności prawnych i nie są pozbawieni praw publicznych;

• małoletni między 16 a 18 rokiem życia, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzyszeń oraz korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, ale nie mogą stanowić większości w zarządzie;

• małoletni poniżej 16. roku życia mogą należeć do stowarzyszenia za zgodą swoich przedstawicieli ustawowych jako uczestnicy bierni (bez czynnego i biernego prawa wyborczego oraz prawa do udziału w głosowaniu). Jedynym wyjątkiem są stowarzyszenia, które zrzeszają wyłącznie osoby poniżej 16. roku życia. Wtedy są one traktowane jak osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych.

Polski ustawodawca na równi z obywatelami polskimi traktuje również cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Osoby bez polskiego obywatelstwa, które nie mieszkają w Rzeczypospolitej, mogą wstępować do stowarzyszeń jedynie wtedy, gdy ich statut przewiduje taką możliwość. Dopuszcza się także tworzenie stowarzyszeń międzynarodowych.

Jakie rodzaje stowarzyszeń funkcjonują w obrocie?

Wyróżnia się dwa rodzaje stowarzyszeń – zwykłe (uproszczone, nieposiadające osobowości prawnej) oraz rejestrowe (posiadające osobowość prawną). Choć zasadniczo ich cel działania jest podobny, nieco inaczej wygląda regulacja poszczególnych aspektów funkcjonowania podmiotu.

• Do założenia stowarzyszenia zwykłego wystarczy 3 członków (nie mogą być to osoby prawne); aby założyć stowarzyszenie rejestrowe, wymaganych jest 7 członków (osoby prawne mogą być członkami wspierającymi);

• Stowarzyszenie zwykłe jest wpisywane do rejestru stowarzyszeń właściwego starosty i nie może tworzyć oddziałów terenowych; rejestrowe musi zostać zgłoszone do właściwego miejscowo KRS i może tworzyć oddziały terenowe;

• Władze stowarzyszenia zwykłego to przedstawiciel lub zarząd (opcjonalnie organ nadzoru); w stowarzyszeniach rejestrowych najwyższą władzą jest walne zebranie, zarząd oraz komisja rewizyjna;

• oba rodzaje stowarzyszeń podlegają nadzorowi starosty;

• zarówno stowarzyszenie zwykłe, jak i rejestrowe musi realizować obowiązki sprawozdawcze i księgowe; może też zatrudniać pracowników.

Warto wskazać, że choć podstawowym źródłem dochodu każdego stowarzyszenia są członkowskie może ono ubiegać o przyznanie statusu OPP, a także przyjmować:

• dotacje;

• darowizny;

• zbiórki publiczne.

Stowarzyszenia rejestrowe dodatkowo mogą prowadzić działalność gospodarczą. Dochód z niej musi być jednak przeznaczony na realizację celów statutowych.

Co powinien zawierać statut stowarzyszenia?

Minimalna treść statutu stowarzyszenia została określona w art. 10 ustawy. Obligatoryjnymi elementami są:

• nazwa stowarzyszenia, odróżniająca je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;

• teren działania i siedziba stowarzyszenia;

• cele stowarzyszenia i ich sposoby realizacji;

• sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;

• władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;

• możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności związane z pełnioną funkcją;

• sposób reprezentowania stowarzyszenia;

• sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;

• zasady dokonywania zmian statutu;

• sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

Jeśli członkowie stowarzyszenia chcą z wyprzedzeniem ustalić kwestie związane z podziałem majątku NGO, wyznaczyć likwidatora oraz doprecyzować zakres jego obowiązków warto umieścić stosowne zapisy właśnie w statucie. Aby nie pominąć istotnych zagadnień podczas jego sporządzania, warto skonsultować akt założycielski stowarzyszenia z prawnikami doświadczonymi w obsłudze NGO.

Czym jest fundacja?

Tworzenie, działalność i likwidację fundacji reguluje ustawa o fundacjach. W przeciwieństwie do stowarzyszeń fundacje nie mogą być tworzone w dowolnym celu, ale zgodnie z art. 1 ustawy muszą realizować cele społeczne lub gospodarczo użyteczne zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej. W szczególności przedmiot działania fundacji może dotyczyć takich zagadnień jak:

• ochrona zdrowia;

• rozwój gospodarki i nauki;

• oświata i wychowanie;

• kultura i sztuka;

• opieka i pomoc społeczna;

• ochrona środowiska;

• opieka nad zabytkami.

Członkostwo w fundacji jest możliwe bez względu na obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania lub siedzibę. Mogą ją założyć zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.

Fundację zakłada fundator, składając stosowne oświadczenie woli w formie aktu notarialnego oraz sporządzając statut. Oświadczenie powinno określać:

• cel założenia fundacji;

• składniki majątkowe przeznaczone na realizację celu.

Ustawodawca dopuszcza budowanie majątku fundacji z pieniędzy, papierów wartościowych, rzeczy ruchomych oraz nieruchomości, o ile zostały przekazane NGO na własność.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarze służącym realizacji jej celów. W takiej sytuacji majątek przeznaczony na prowadzenie działalności nie może być mniejszy niż 1 tysiąc złotych.

Fundacja jest zawsze wpisywana do KRS. Organem nadzorczym jest minister, który swoimi kompetencjami pokrywa jej przedmiot działania, a także organ administracji samorządowej (np. prezydent miasta) właściwy ze względu na siedzibę fundacji. Jeżeli w statucie organ nadzorczy nie został określony, wyznacza go sąd rejestrowy. Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do KRS. Sąd rejestrowy z chwilą wpisu zawiadamia organ nadzoru.

Co powinien zawierać statut fundacji?

Elementy składowe statutu zostały wymienione w art. 5 ustawy o fundacjach. Są to:

• nazwa i siedziba;

• majątek i cele;

• zasady, formy i zakres działalności fundacji;

• skład i organizacja zarządu oraz obowiązki i uprawnienia tego organu.

Dodatkowo w statucie można zawrzeć inne zapisy, regulujące m.in. prowadzenie działalności gospodarczej, zmiany statutu lub tworzenie innych organów niż zarząd, a także sposób likwidacji fundacji.