Trudno dziś wyobrazić sobie ofertę na aukcji internetowej bez zdjęcia. Fotografie stanowią element obowiązkowy, nierzadko wypierając samą treść opisu. Nie jest też tajemnicą w psychologii konsumenckiej, iż ludzie po prostu „kupują wzrokiem” i to właśnie na podstawie fotografii potrafią podjąć swoją ostateczną decyzję. Nie zawsze jednak wykorzystane w aukcji zdjęcie zostało wykonane przez osobę tworzącą ogłoszenie. Fotografie bywają zapożyczone z serwisów producentów lub innych portali. Czy takie działanie jest zgodne z literą prawa? Jak korzystać z cudzych zdjęć, aby nie narazić się na nieprzyjemne konsekwencje?
Prawo autorskie i jego rodzaje
Kwestia wykorzystywania cudzych fotografii w aukcjach internetowych opiera się o tematykę praw autorskich. Zasadniczo, wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje praw autorskich. Są to prawa autorskie osobiste oraz prawa autorskie majątkowe.
Prawa autorskie majątkowe dotyczą prawa do korzystania z danego utworu o indywidualnym charakterze oraz rozporządzania nim na wszelkich możliwych polach eksploatacji, dopuszczalne jest także uzyskiwanie wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Z kolei pierwszy typ, prawa autorskie osobiste, mają charakter niezbywalny i będą zawsze, nierozerwalnie związane z osobą twórcy. W praktyce oznacza to, chociażby, że autor obrazu zawsze będzie miał prawo oznaczać dzieło swoim imieniem i nazwiskiem – nawet, jeśli ten obraz sprzeda. Przywileje, wynikające z praw autorskich osobistych to także między innymi prawa do autorstwa utworu, oznaczania go swoim nazwiskiem lub pseudonimem (dopuszczalne jest także anonimowe udostępnianie dzieła), nienaruszalności treści i formy dzieła, rzetelnego wykorzystania dzieła, prawa do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności oraz prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z danego utworu.
Fotografia jako twór prawnie chroniony
Fotografie oraz grafiki, w myśl przepisów art. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, są utworami. Oznacza to, że zdjęciem, jako objętym ochroną dziełem, nie mogą rozporządzać osoby postronne. Autorowi zdjęcia, tak jak autorowi obrazu, powieści czy utworu muzycznego, przysługują określone prawa autorskie osobiste oraz majątkowe. To właśnie autor fotografii, jako pierwszy, ma prawo rozporządzać swoim dziełem i decydować o możliwości udostępnienia go osobom trzecim.
Jednakże nie każde zdjęcie będzie automatycznie chronione przez prawa autorskie. Aby tak mogło się stać, fotografia musi spełniać określone kryterium, a jest nim świadome nadanie utworowi cech twórczych, a zatem zdjęcie będzie miało charakter indywidualny.
Co zatem w praktyce musi zrobić fotograf, aby jego dzieło miało indywidualny charakter i było chronione przez prawa autorskie? Kluczowe są pewne czynniki, które zapewnią swobodę wyboru i porządkowania składników utworu, np.: świadomy wybór momentu tworzenia zdjęcia, świadome ustalenie koncepcji oraz parametrów zdjęcia (perspektyw, rozdzielczości, ostrości), zastosowanie efektów specjalnych (wliczają się w to popularne „filtry”), zamierzone i świadome ustawienie rekwizytów i/lub osób widniejących na zdjęciu.
Analizując te wymagania, można stwierdzić, że zwykłe zdjęcie, zrobione w celu udokumentowania wyglądu jakiegoś miejsca lub przedmiotu (w tym zdjęcie produktu) nie jest objęte ochroną praw autorskich.
Dozwolony użytek
Od wyłącznych praw autora do dysponowania dziełem (np. zdjęciem) istnieją pewne odstępstwa. Mowa tutaj o regule „dozwolonego użytku”. Należy jednak mieć świadomość, że „dozwolony użytek” zachodzi wyłącznie w konkretnie określonych sytuacjach.
Pierwszą taką sytuacją jest korzystanie z rozpowszechnionych już wcześniej utworów w celach informacyjnych. Stanowi o tym przepis art. 25 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z którego dowiadujemy się, iż dozwolone jest rozpowszechnianie w mediach opublikowanych już wcześniej fotografii oraz wypowiedzi w celach informacyjnych. Aby cel użytkowania dzieła (funkcja informacyjna) został spełniony, wykorzystane zdjęcie powinno ilustrować „aktualne zdarzenie”. Warunek aktualności jest tu niezwykle istotny. Co prawda czas trwania „aktualności” nie jest w żaden sposób ustalony, niemniej jednak w praktyce nie trwa on dłużej niż kilka dni. Pośród zdjęć, których nie można wykorzystać w ramach dozwolonego użytku w celach informacyjnych, wymienić można fotografie przedstawiające osoby, wydarzenia lub miejsca z bardziej odległej przeszłości bądź też fotografie wykonane przez osoby prywatne (nawet jeśli zostały zamieszczone na prywatnych kontach internetowych lub blogach).
Dozwolone jest także wykorzystywanie utworów w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub też publicznej sprzedaży utworów. Przepis ten najczęściej dotyczy publicznie dostępnych wystaw w muzeach, galeriach lub salach wystawowych czy w ramach produkcji dobrej jakości materiały reklamowe. Obejmuje on korzystanie z istniejących utworów w katalogach, ogłoszeniach lub innych materiałach wykorzystywanych w uzasadniony sposób do promocji wystawy.
Zgodnie z przepisem art. 23 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dozwolony użytek dopuszcza wykorzystanie rozpowszechnionego dzieła także pod warunkiem, że celem rozpowszechnienia będzie wyłącznie użytek osobisty. Wyklucza to zatem możliwość wykorzystywania zdjęcia lub grafiki w celach zarobkowych.
Ograniczenia w dozwolonym użytku
Należy pamiętać, że prawo do dozwolonego użytku stanowi dość szczególną okoliczność i należy ściśle przestrzegać wyznaczanych przez niego granic. Rozpowszechnianie fotografii reporterskich w celach informacyjnych może mieć charakter odpłatny – autor będzie miał prawo zażądać zapłaty za wykorzystanie jego dzieła. Należy także pamiętać, że korzystając ze zdjęcia w ramach dozwolonego użytku, konieczne jest podanie imienia i nazwiska jego autora oraz źródła (skąd zostało zaczerpnięte zdjęcie). Jeśli ani nazwisko autora, ani źródło nie są znane, również trzeba o tym poinformować. Inaczej można narazić się na roszczenia odszkodowawcze ze strony autora fotografii ze względu na naruszenia praw autorskich.
Osoby zajmujące się wystawianiem aukcji internetowych muszą też pamiętać, że wystawianie zdjęć w celach biznesowych nie jest użytkiem dozwolonym. A zatem żadne działanie podejmowane przez przedsiębiorców w celach komercyjnych nie będzie spełniało zasad użytku dozwolonego. Mowa tu nie tylko o wykorzystaniu fotografii do aukcji internetowych, ale także o wykorzystaniu dzieł do jakichkolwiek czynności związanych z działalnością gospodarczą (np. wykorzystanie zdjęć na stronie internetowej lub w newsletterze promocyjnym skierowanym do klientów).
Kiedy jest możliwe kopiowanie zdjęć?
Ograniczenia w dozwolonym użytku nie oznaczają jednak, że w aukcjach internetowych w ogóle nie można posługiwać się cudzymi zdjęciami w rozumieniu prawa autorskiego i będących przedmiotem prawa autorskiego. Osoba trzecia (np. przedsiębiorca) może nabyć zgodę na wykorzystywanie oraz udostępnianie dzieła – czyli w naszym przypadku zdjęcia lub grafiki. Wykorzystanie dzieła cudzego autorstwa jest możliwe poprzez:
otrzymanie zgody na korzystanie z utworu,
skorzystanie ze zdjęcia udostępnionego darmowo – na podstawie darmowej licencji.
Jeśli chodzi o pierwszą sytuację, czyli zgodę na korzystanie z utworu, to może być ona wyrażona na różne sposoby. Najczęściej spotykane jest zawarcie tzw. umowy licencyjnej, czyli umowy o korzystanie z utworu określającą wszelkie jego elementy i status jeśli chodzi o autorskie prawa majątkowe. Warunki licencji mogą stanowić odrębny dokument lub załącznik do umowy, mogą być także stałym elementem regulaminu portalu, który zamieścił dzieła (fotografie, grafiki), jako pierwszy. Zgodę otrzymać można również na drodze indywidualnej. Osoba, która chce wykorzystać zdjęcie, może zwrócić się do jego twórcy przysługuje wyłączne prawo do zdjęcia z zapytaniem o zgodę na wykorzystanie dzieła w ramach aukcji internetowej. Takiej zgody na marginesie wymaga każdy przejaw działalności twórczej w oparciu o dzieło na które obowiazują autorskie prawa majątkowe.
Często spotykana jest także umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do dzieła. Warunki licencji lub przeniesienia praw autorskich mogą być ustalane indywidualnie pomiędzy autorem dzieła a nabywcą – to już od ustaleń stron zależy, czy zgoda na korzystanie z utworu będzie miała charakter odpłatny.
Drugim sposobem na wykorzystywanie zdjęć i grafik jest skorzystanie z dzieł posiadających darmową licencję. Obecnie w sieci funkcjonuje wiele portali udostępniających materiały graficzne, których udostępnianie jest swobodne i oparte na tzw. licencję royalty free. Szczegółowe informacje na temat darmowej licencji i możliwości wykorzystania zdjęcia mogą być ogólne dla całego portalu lub indywidualne i wyrażone osobno dla każdej grafiki, lub zdjęcia albo dotyczyć każdego przejaw działalności twórczej.
Naruszenie praw autorskich – odpowiedzialność
Każdy, kto zajmuje się wystawianiem aukcji internetowych powinien nie tylko znać zasady korzystania z fotografii, jak i mieć świadomość odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich. Wykorzystanie dzieła bez zgody jego autora albo z naruszeniem warunków licencji może nieść za sobą odpowiedzialność odszkodowawczą lub nawet karną.
Warto pamiętać, że w przypadku wykorzystania zdjęcia, do którego praw się nie posiada, odpowiedzialność może zostać poniesiona nie tylko przez autora aukcji, ale również administratora portalu, na którym fotografia została zamieszczona. Z tego powodu właśnie wiele portali sprzedażowych w regulaminie nakazuje swoim użytkownikom wykorzystywanie wyłącznie własnych, oryginalnych zdjęć oferowanych przedmiotów. W takich sytuacjach użytkownik poświadcza, że przysługują mu prawa autorskie do utworu, w związku z czym ma on prawo rozpowszechniać dane dzieło.
Administrator portalu może zwolnić się z odpowiedzialności za naruszenie praw w przypadku usunięcia bezprawnie zamieszczonej treści z portalu w każdej i jakiejkolwiek postaci. Powinien to uczynić niezwłocznie po tym, jak otrzyma wiarygodną informację poświadczającą bezprawność udostępnionego materiału jeśli jest ono chronione prawem autorskim lub podlega ochronie prawnoautorskiej.
Osoba wystawiająca aukcję internetową na portalu powinna zapoznać się z regulaminem strony – często zamieszczanie utworu na portalu jest jednoznaczne z udzieleniem administratorowi tego portalu licencji na dalsze udostępnianie dzieła.
Zaufali nam:
