Klauzule Incoterms. Kto z nich korzysta i jak działają?

Incoterms (od anglojęzycznej nazwy International Commercial Terms, Międzynarodowe Warunki Handlowe) to zbiór reguł opracowanych przez Międzynarodową Izbę Handlową (ang. International Chamber of Commerce, ICC) na potrzeby obrotu międzynarodowego. Mają one za zadania uregulować w transporcie międzynarodowym kwestie związane z:

• warunkami transportu;
• ryzykiem;
• odpowiedzialnością;
• kosztami ponoszonymi na poszczególnych etapach tranzytu.

Stosując Incoterms, strony mogą wyeliminować wątpliwości, jakie powstają w przypadku szkody na ładunku lub jego nieterminowego albo nieprawidłowego dostarczenia, ponieważ w sposób precyzyjny określają podział między nadawcę a odbiorcę najważniejszych zagadnień w transporcie.

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że stosowanie Incoterms jest fakultatywne. Strony umowy przewozu mogą się do nich odwołać, ale nic nie stoi też na przeszkodzie, aby warunki współpracy opracować od początku do końca w kontrakcie w oderwaniu od wytycznych ICC. Reguły międzynarodowe mogą być stosowane w imporcie i eksporcie, ale obowiązują wyłącznie importera lub eksportera. Jeżeli przy realizacji swoich obowiązków korzystają oni z pomocy podmiotów trzech – przewoźników lub spedytorów, względem tych podmiotów nie stosuje się klauzul Incoterms. Pośrednio reguły Incoterms mają znaczenie dla wielu różnych podmiotów, w tym np. zakładów ubezpieczeń, przedsiębiorstw zajmujących się udzielaniem finansowania czy firm świadczących usługi magazynowe.

Należy też podkreślić, że regulacja międzynarodowa nie ma pierwszeństwa przed prawem transportowym obowiązującym na terytorium danego państwa. Lokalny porządek prawny ma priorytet nawet w sytuacji, kiedy normy Incoterms są z nim sprzeczne. Co więcej, strony umowy eksportowej lub importowej nie mogą odwołać się do niewykorzystanych Incoterms, aby żądać ukształtowania łączącego je stosunku prawnego w inny sposób. Regulacja międzynarodowa stanowi właśnie część tej umowy, ale tylko w wybranej części.

Można powiedzieć, że reguły Incoterms pełnią funkcję zabezpieczającą względem przedsiębiorców wchodzących ze sobą w relację prawną na podobieństwo zastrzeżenia kary umownej, klauzuli hardship czy klauzuli NDA.

Pomimo ogromnego znaczenia, jakie reguły Incoterms odgrywają w transporcie międzynarodowym, nie należy utożsamiać ich z umową przewozu. Niezależnie od tego, które z zasad zastosują strony relacji, w kontrakcie nadal trzeba doprecyzować obowiązki stron związane np. z terminem wykonania usługi, warunkami i terminem płatności, sposobem rozstrzygania sporów czy szczególnymi obowiązkami względem przewoźnika (np. konieczność zastosowania specjalnego taboru pojazdów/środka transportu, miejsca przeznaczenia sprzedającego na kupującego okreslonego miejsca przeznaczenia przewóz opłacony) oraz tym na kogo uszkodzenia towarów przechodzi dostarczenie towaru i kto ponosi kosztów ubezpieczenia towarów transportu wodnego śródlądowego do dyspozycji kupującego umowę przewozu towarów określonego miejsca przeznaczenia.

Pierwsza grupa klauzul Incoterms odnosi się do tzw. Departure, czyli udostępnienia towaru do odebrania go ze wskazanego punktu odbioru lub bezpośrednio z zakładu. Składa się tylko z jednego warunku, EXW (ang. Ex Works, z zakładu).

Tego rodzaju rozwiązanie jest szczególnie korzystne dla sprzedającego, który nie ponosi żadnych opłat związanych z załadunkiem lub ubezpieczeniem towaru. Jego obowiązki sprowadzają się do wydania towaru przewoźnikowi we wskazanym miejscu, przy czym wydanie nie powinno być utożsamiane z załadunkiem. W zależności od treści umowy wydanie towaru może nastąpić na terenie należącym do sprzedającego, ale nie musi tak być. Klauzula EXW dopuszcza również wydanie ładunku w dowolnym innym miejscu, np. bezpośrednio w fabryce. Jeżeli punkt odbioru nie został wskazany i jest ich kilka, sprzedawca może wybrać ten, który w największym stopniu odpowiada jego interesom.

Odpowiedzialność i ryzyko sprzedawcy wygasa z momentem pozostawienia ładunku do odbioru. Wymaga się jednak, aby sprzedający pozostawił kupującemu wszelkie informacje niezbędne do zorganizowania transportu i wykupienia ubezpieczenia. Ponosi także koszty związane z mierzeniem, ważeniem lub kontrolą jakości ładunku.

Grupa C postanowień Incoterms (ang. Main Carriage Paid) składa się z czterech warunków

CFR (ang. Cost and Freight)

W modelu CFR ryzyko utraty lub uszkodzenia towaru przechodzi na kupującego z momentem, kiedy towary zostaną załadowane na statek. W odróżnieniu od FOB sprzedawca pokrywa tutaj koszty transportu towaru do portu docelowego. W wytycznych do Incoterms 2020 wskazano, że CFR dotyczy wyłącznie transportu morskiego lub śródlądowego. We wszystkich innych przypadkach przewozów kontenerowych (np. transport lądowy lub morski) zastosowanie znajdzie klauzula CPT, bardzo zbliżona do CFR.

CIF (ang. Cost, Insurance and Freight)

Rozwinięcie klauzuli CFR, które zakłada przeniesienie na sprzedającego nie tylko kosztów transportu ładunku, ale również jego ubezpieczenia. Dlatego po przybyciu do portu rozładunku oprócz konosamentu i listu przewozowego należy przedstawić też polisę ubezpieczeniową.

CPT (ang. Cost/Carriage Paid To)

Klauzula CPT zakłada, że sprzedający przyjmuje na siebie ryzyko i opłaty związane z towarem do czasu przekazania ich przewoźnikowi kupującego w określonym miejscu, a także zawarcie umowy przewozu i pokrycie kosztów transportu. Jeżeli od tego momentu w tranzycie pojawią się dodatkowe opłaty lub ryzyko – przyjmuje je na siebie kupujący.

CIP (ang. Carriage and Insurance Paid To)

Rozwiązanie zbliżone do CPT, które dodatkowo nakłada na sprzedającego obowiązek ubezpieczenia towaru. Ryzyko i koszty przechodzą na kupującego w momencie wydania towaru przewoźnikowi kupującego wraz z polisą potwierdzającą ochronę. W wersji na 2020 rok Incoterms przewidują, że minimalna suma ubezpieczenia nie powinna być mniejsza niż 110% wartości zamówienia (kwoty wskazanej na fakturze).