Czym jest niewypłacalność i jak się przed nią obronić w kontekście prowadzenia przedsiębiorstwa?

Pojęcie niewypłacalności zostało zdefiniowane w ustawie prawo upadłościowe, w art. 10 i nast. Zgodnie z art. 10 prawa upadłościowego stan upadłości można ogłosić wyłącznie w stosunku do przedsiębiorcy, który stał się już niewypłacalny, przy czym ten stan opiera się na systemie wzruszalnych domniemań.

Stosownie do art. 11 prawa upadłościowego dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. O stanie takim można mówić, kiedy opóźnienie w wykonaniu takich zobowiązań przekracza 3 miesiące.

W przypadku dłużników będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi stan niewypłacalności zachodzi również wtedy, gdy zobowiązania przekraczają wartość majątku przedsiębiorcy, a stan taki utrzymuje się przez czas dłuższy niż 24 miesiące. Z kolei domniemanie w tym zakresie zachodzi, kiedy – zgodnie z art. 11 ust. 5 prawa upadłościowego – zgodnie z bilansem zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych przekraczają przez wspomniane 24 miesiące wartość aktywów przedsiębiorcy.

Wszczęcie upadłości oznacza dla dłużnika, że traci on zarząd nad majątkiem firmy na rzecz syndyka, który poprzez spieniężanie kolejnych składników majątku przedsiębiorstwa będzie zmierzał do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Należy zdawać sobie sprawę, że upadłość to nie restrukturyzacja – po ogłoszeniu upadłości nie chodzi o zachowanie ciągłości prowadzenia działalności przez dłużnika. Priorytet ma zaspokojenie wierzycieli, dlatego upadłość często kończy się wykreśleniem przedsiębiorcy z KRS.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć zarówno dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli osobistych. W przypadku osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych pełny katalog podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku znalazł się w art. 20 ust. 2 prawa upadłościowego. Są to np.:

• wspólnicy odpowiadający bez ograniczeń za zobowiązania spółki w przypadku spółek osobowych;

• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego także organ założycielski;

• w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje zdolność prawną każda osoba uprawniona do reprezentowania samodzielnie lub razem z innymi osobami dany podmiot na mocy ustawy, umowy lub statutu (w praktyce będą to przede wszystkim członkowie zarządu).

Przesłanki ogłoszenia upadłości oraz konieczność złożenia wniosku są dla dłużnika istotne nie tylko z perspektywy potencjalnej utraty firmy, ale również surowej i wielopłaszczyznowej odpowiedzialności na wypadek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie.

Zgodnie z art. 21 prawa upadłościowego dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. W interesie dłużnika, który chce kontynuować prowadzenie działalności gospodarczej, jest wykazanie, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony, ponieważ nie zaistniała przesłanka niewypłacalności.

Przyczyn niewypłacalności może być bardzo wiele – od kontrahentów zalegających z płatnościami, poprzez przyjęcie niedopasowanego modelu biznesowego, aż po nieuzyskanie finansowania dłużnego, od którego przedsiębiorca uzależniał powodzenie swojego biznesu.

Jakie są konsekwencje niezłożenia wniosku o upadłość przedsiębiorstwa w terminie?

Stwierdzenie z odpowiednim wyprzedzeniem przesłanki niewypłacalności obliguje dłużnika lub osoby działające w jego imieniu do złożenia wniosku upadłościowego. Niedopełnienie tego obowiązku rodzi szereg konsekwencji.

Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku upadłościowego a przepisy kodeksu spółek handlowych

Sankcja karna za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości wynika z art. 586 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem członkowie zarządu spółki oraz likwidatorzy, którzy nie zgłosili wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających ogłoszenie upadłości, podlegają karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.

Przepisy k.s.h. wprowadzają również odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu spółki z o.o., którzy zgodnie z art. 299 tej ustawy odpowiadają subsydiarnie i solidarnie za zobowiązania spółki. Zgodnie z art. 299 §2 k.s.h. członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, ale musi wykazać jedną z przesłanek ekskulpacyjnych, t.j.:

• złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wydanie w tym samym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu między dłużnikiem a wierzycielami;

• niezłożenie jednego z wyżej wymienionych wniosków bez winy członka zarządu;

• wykazanie, że wierzyciel nie poniósł szkody pomimo niedochowania czynności przez członka zarządu.

Obrona członka zarządu w przypadku pozwów odszkodowawczych opartych na art. 299 k.s.h. nie jest łatwym zadaniem i wymaga przemyślanej taktyki procesowej oraz solidnej argumentacji. Dlatego spór powinien zostać poprowadzony przez kancelarię z wieloletnim doświadczeniem w zakresie postępowań sądowych.

Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku upadłościowego a przepisy ordynacji podatkowej

Sankcję za opóźnienie w złożeniu wniosku upadłościowego wprowadza ordynacja podatkowa w art. 116. Zgodnie z tym przepisem za zaległości podatkowe spółki kapitałowej (też: w organizacji) odpowiadają solidarnie i całym swoim majątkiem członkowie zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub części bezskuteczna, a członek zarządu:

• nie wykazał, że we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, otwarto postępowanie restrukturyzacyjne lub że niezgłoszenie wniosku nastąpiło bez jego winy;

• nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki przynajmniej w znacznej części.

Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku upadłościowego a przepisy prawa upadłościowego

Ogólna odpowiedzialność odszkodowawcza została wskazana również w prawie upadłościowym. Zgodnie z art. 21 ust. 3 tej ustawy dłużnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie, chyba że nie ponosi winy.

Dłużnik może zwolnić się od odpowiedzialności, wykazując też, że w 30-dniowym terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.