Co to znaczy przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza i kto płaci za sporządzenie spisu lub wykazu inwentarza?

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – co to znaczy?

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza zostało przewidziane w art. 1012 k.c. i oznacza przejście majątku wraz z pasywami na spadkobiercę. W odróżnieniu od prostego przyjęcia spadku, dobrodziejstwo inwentarza powoduje ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku.

W uproszczeniu można więc powiedzieć, że spadkobierca nie będzie musiał oddawać wierzycielom więcej, niż sam otrzymał z tytułu spadku. Jeżeli spadkobierców jest kilku, każdy z nich składa swoje własne oświadczenie i mogą one różnić się między sobą. Warto pamiętać, że dobrodziejstwo inwentarza istnieje niezależnie od tytułu powołania czy wartości stanu czynnego spadku, długi spadkodawcy czy skład spadku w spisie inwentarza stanu. Mogą się na nie powołać zarówno spadkobiercy ustawowi, jak i testamentowi.

Jak przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza?

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, kiedy dowiedział się o tytule swego powołania, przy czym dla utrwalenia terminu wystarczy złożenie do sądu spadku wniosku o odebranie od spadkobiercy oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Jeżeli w tym terminie oświadczenie nie zostanie złożone, przyjmuje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Nie ma więc możliwości, że spadkobierca – poprzez swoje zaniedbanie lub przeoczenie – doprowadzi nieświadomie do odziedziczenia samych długów. Bardzo istotne jest zastrzeżenie, że raz złożonego oświadczenia nie można odwołać. Spadkobierca nie może go też złożyć pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a odpowiedzialność za długi spadkowe

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie oznacza, że spadkobierca nie odpowiada za długi spadkowe wcale. Odpowiedzialność istnieje, choć występuje wyłącznie do sumy aktywów wchodzących w skład masy spadkowej, a dokładniej – do wartości ustalonej w wykazie inwentarza a spisie inwentarza. Najprościej taką sytuację zrozumieć na przykładzie.

Przykład:

W skład masy spadkowej po zmarłym spadkodawcy wchodzi nieruchomość warta 1 milion złotych, samochód warto 100 tysięcy złotych, udziały w spółce z o.o. o wartości 200 tysięcy złotych oraz dług względem kontrahenta na kwotę 2 milionów złotych. W sumie aktywa mają wartość 1 300 000 zł, pasywa zaś – 2 miliony złotych. Przyjęcie spadku wprost oznaczałoby, że spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność do wysokości 2 milionów złotych. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność zostaje zredukowana do kwoty 1 300 000 zł.

Choć takie rozwiązanie zasadniczo chroni spadkobierców, wymaga zachowania staranności i rzetelności po stronie osób składających oświadczenia spadkowe.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – przed sądem czy u notariusza?

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć zarówno przed sądem spadku, jak i notariuszem. W pierwszym przypadku sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. W drugim – notariusz sporządza notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Choć obie procedury dają dokładnie taki sam rezultat, postępowanie sądowe z reguły jest dłuższe z uwagi na konieczność oczekiwania na rozprawę sądową oraz możliwość sporu między spadkobiercami. Tryb notarialny jest szybszy, ponieważ oświadczenia można złożyć w każdej kancelarii notarialnej, a między osobami wchodzącymi w krąg spadkobierców musi zachodzić zgoda co do tego, kto jest uprawniony do objęcia udziałów spadkowych. Z drugiej strony oświadczenie składane przed notariuszem jest nieco droższe, ponieważ taksa zależy w tym przypadku od wartości masy spadkowej.

Od momentu otwarcia spadku do momentu złożenia oświadczenia lub upływu 6-miesięcznego terminu nabycie spadku ma charakter tymczasowy, co oznacza:

• odpowiedzialność za długi spadkowe wyłącznie z masy spadkowej (majątek spadkobiercy i spadkodawcy nie łączą się ze sobą, ale tworzą dwie; osobne całości);
• w tym czasie spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w nim.

Spis inwentarza i wykaz inwentarza. Co należy o nich wiedzieć

Wykaz inwentarza oraz spis inwentarza to dokumenty pozwalające na określenie składu i wartości masy spadkowej, a co za tym idzie – górnej wysokości odpowiedzialności spadkobierców. Zasady ich sporządzania określają przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Wykaz inwentarza spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza może sporządzić samodzielnie, podobnie jak zapisobierca windykacyjny oraz wykonawca testamentu. Wykaz jest składany:

• przed notariuszem – ma formę protokołu notarialnego, a do wyliczenia kosztów stosuje się taksę notarialną albo
• przed sądem – ma formę urzędowego formularza bez opłat sądowych.

Do sporządzenia wykazu inwentarza nie ma koniecznością sięgania po wsparcie rzeczoznawcy majątkowego, spadkobierca może wycenić poszczególne składniki majątku samodzielnie. Dokument może zostać złożony w sądzie spadku, ale także w sądzie miejsca zamieszkania spadkodawcy. W tym drugim przypadku sąd niezwłocznie przesyła wykaz do sądu spadku.

Z kolei spis inwentarza jest sporządzany przez komornika sądowego na podstawie postanowienia sądu. Stosownie do brzmienia art. 637 k.p.c. o sporządzenie spisu inwentarza może wnioskować:

• osoba, która uprawdopodobni (nie musi tego udowadniać!), że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą;
• wykonawca testamentu;
• tymczasowy przedstawiciel;
• wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.

Żądanie sporządzenia wpisu inwentarza może być też zgłoszone bezpośrednio do komornika, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza. W tym przypadku koszty sporządzenia dokumentu również ponosi wnioskodawca, ale jej wysokość odpowiada nakładowi pracy komornika, a także rzeczoznawcy majątkowego, jeżeli został on powołany. O ile wykaz inwentarza to koszt rzędu kilkuset złotych, w przypadku spisu trzeba liczyć się z wydatkami nawet kilku tysięcy złotych.

Co powinno znaleźć się w spisie lub wykazie inwentarza?

Do spisu lub wykazu należy podać:

• aktywa, czyli wszystkie przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych według stanu i cen z chwili otwarcia spadku;
• pasywa, czyli długi spadkowe i ich wysokość według chwili otwarcia spadku.

Na czym polega różnica między wykazem a spisem inwentarza?

Główna różnica między wykazem a spisem inwentarza polega na tym, że w pierwszym przypadku powstaje dokument prywatny, natomiast spis sporządzony przez komornika ma walor dokumentu urzędowego. Decyzja o tym, który dokument sporządzić podejmują spadkobiercy, ponieważ to oni powinni zadbać o ochronę własnych interesów przed roszczeniami wierzycieli. Dokument urzędowy trudniej będzie podważyć niż dokument prywatny, a w razie sporu sądowego trzeba liczyć się z tym, że za bardziej wiarygodny zostanie uznany właśnie dokument sporządzony przez komornika.

Choć oba dokumenty mają dokładnie taki sam cel, wybierając sporządzenie spisu inwentarza, zamiast wykazu spadkobiercy nie muszą przykładać aż tak dużej wagi do rzetelności dokumentu, ponieważ wszystkie obowiązki w tym zakresie przejmuje komornik sądowy, który będzie określać zarówno aktywa, jak i pasywa wchodzące do masy spadkowej.

Dlaczego przy sporządzaniu wykazu inwentarza należy zachować należytą staranność?

Choć przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza pozwala na skuteczne ograniczenie odpowiedzialność spadkobierców, nie jest to instytucja pozbawiona ryzyka. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na art. 1031 §2 k.c., zgodnie z którym ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku, lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza, lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Utrata ochrony może nastąpić więc na jeden z dwóch (lub oba) sposoby:

• poprzez zaniżenie aktywów;
• poprzez zawyżenie pasywów.

Utrata ograniczenia odpowiedzialności jest równoznaczna z przyjęciem na siebie pełnej odpowiedzialności za długi spadkowe, analogicznie jak w przypadku prostego przyjęcia spadku – całym majątkiem osobistym, bez ograniczenia kwotowego.

Na czym polega podstępne przemilczenie informacji przy sporządzaniu spisu lub wykazu inwentarza?

Należy zwrócić uwagę, że dla ograniczenia odpowiedzialności niezbędne jest, aby podanie nieprawdziwych informacji nastąpiło podstępem. Prawo spadkowe nie posługuje się odrębną definicją podstępu, dlatego dla zdefiniowania wady oświadczenia woli należy sięgnąć do art. 86 k.c.

W doktrynie wskazuje się, że podstęp może polegać na:

• świadomym wprowadzeniu osoby w błąd;
• umocnienie w danej osobie błędnego mniemania, co skłoniło ją do złożenia oświadczenia woli określonej treści;
• świadome przemilczenie informacji, jeżeli istniał prawny obowiązek ich udzielenia.

Jeżeli więc spadkobierca nie podał informacji o aktywie, o którego istnieniu nie wiedział (np. papiery wartościowe ukryte w sejfie, walory zapisane na rachunku maklerskim), ograniczenie odpowiedzialności nadal istnieje. Warto jednak wskazać, że przy podstępie (w przeciwieństwie do błędu) można powołać się również na błąd nieistotny i niedotyczący czynności prawnej. Wystarczy więc zatajenie przedmiotu wartego kilkaset złotych albo sprokurowanie nieistniejącego, niskiego długu, aby utracić ochronę ustawową przed żądaniami wierzycieli.

Czy przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ma wady?

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wydaje się doskonale bezpiecznym rozwiązaniem dla spadkobierców. Czy wystarczy jednak odczekać 6 miesięcy i „automatycznie” przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, aby czuć się bezpiecznie? Okazuje się, że nie zawsze tak będzie.

Przede wszystkim po przyjęciu spadku masa majątku osobistego spadkobiercy i masa spadkowa łączą się ze sobą, co oznacza, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia również ze składników, które należały do spadkobiercy przed przyjęciem spadku. Jeżeli w skład masy wchodzą aktywa o niskiej płynności (np. dzieła sztuki, znak towarowy), znacznie łatwiej będzie egzekwować należność z innych składników majątkowych.

Poza tym po przyjęciu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania do momentu działu spadku. Wierzyciel może więc dochodzić całej kwoty od tego z wierzycieli, który ma środki, aby zaspokoić żądanie. Niestety na późniejszym etapie to właśnie spadkobiercy będą musieli występować względem siebie z roszczeniami regresowymi. Dlatego może się okazać, że czasami lepiej będzie po prostu odrzucić spadek.

Pytania i odpowiedzi

Zaufali nam: