Windykacja trzeciodłużników - na czym polega?

Kim jest trzeciodłużnik?

Zgodnie z art. 353 Kodeksu cywilnego, zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Co do zasady w ramach prostego stosunku mamy więc do czynienia tylko z dwiema postaciami: dłużnikiem i wierzycielem. Tymczasem, stosunki prawne mają to do siebie, że tworzą skomplikowaną siatkę powiązań między stronami, zwłaszcza w obrocie gospodarczym. Często dzieje się tak, że osoba która jest wierzycielem wobec jednej kategorii podmiotów, sama jest dłużnikiem wobec innych. Na tej płaszczyźnie właśnie wykształciło się pojęcie trzeciodłużnika.

W doktrynie trzeciodłużnika nazywa się także dłużnikiem dłużnika lub poddłużnikiem. Najprościej rzecz ujmując jest to osoba wobec której nasz dłużnik jest wierzycielem. Trzeciodłużnikiem może być każdy uczestnik stosunków prawnych – zarówno osoba fizyczna jak i prawna, jak i osoba o której mowa w art. 331 Kodeksu cywilnego.

Jak stanowi art. 354 § Kodeksu cywilnego, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W praktyce jednak – zwłaszcza na gruncie stosunków gospodarczych – nie zawsze tak się dzieje. Dłużnicy uchylają się od uiszczania zobowiązań lub nie czynią tego w terminie. Wówczas wierzyciel zmuszony jest wszcząć wobec swojego dłużnika postępowanie egzekucyjne. Chociaż jest to stosunkowo żmudny proces, wymagający uzyskania tytułu wykonawczego, a następnie zaangażowania komornika, to jednak nie zawsze gwarantuje sukces. Dłużnik może bowiem nie posiadać bowiem ruchomości i nieruchomości, z których egzekucja pozwoli na zaspokojenie jego wierzyciela. Jaka jest zatem zależność między wierzycielem dłużnika a dłużnikiem dłużnika?

W skład majątku dłużnika, z którego komornik może prowadzić egzekucję, wchodzi nie tylko mienie ale także wierzytelności przysługujące naszemu dłużnikowi wobec jego dłużników. I w tym miejscu właśnie nawiązuje się nić między owym trzeciodłużnikiem a wierzycielem. Komornik, działający z umocowania wierzyciela i na zasadach wskazanych poniżej, ma bowiem prawo zaspokoić roszczenie, poprzez zajęcie wierzytelności przysługującej dłużnikowi.

Jak wygląda windykacja wobec trzeciodłużnika?

Aby możliwe było wszczęcie egzekucji od trzeciodłużnika niezbędne jest przede wszystkim powzięcie wiedzy o tym, że dłużnik posiada wobec kogoś wierzytelność. W stosunkach gospodarczych trzeciodłużnikami mogą być i kontrahenci i pracodawca i w skrajnych przypadkach nawet organy administracji publicznej. Stąd najczęściej należności trzeciodłużnika wynikać mogą z niezapłaconych faktur, umów cywilno-prawnych czy z tytułu wynagrodzenia za pracę. Może się także okazać, że dłużnik posiada nadpłacony podatek w Urzędzie Skarbowym. Chociaż jest to przypadek dosyć skrajny, niewykluczone że pozyskana w ten sposób kwota pozwoli na zaspokojenie wierzyciela.

Informacje dotyczące wierzytelności przysługujących dłużnikowi można zdobyć na własną rękę. Czasami udaje się uzyskać takie informacje w ramach posiadanych kontaktów w branży, lub przeglądając giełdy długów. Niekiedy – gdy bywa to szczególnie utrudnione – warto rozważyć pozyskanie wsparcia profesjonalistów. Na rynku funkcjonują wyspecjalizowane firmy windykacyjne, gotowe uzyskać takie informacje. Ponadto, możliwe jest także złożenie komornikowi wniosku o poszukiwanie majątku dłużnika. Pozyskanie bowiem informacji o wszystkich źródłach majątku dłużnika pozwoli nam złożyć kompletny i skuteczny wniosek egzekucyjny, a to już – chciałoby się powiedzieć- połowa sukcesu.

Zgodnie z art. 895 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, na podstawie wniosku o wszczęcie egzekucji z ruchomości, komornik dokonuje również zajęcia wierzytelności lub innych praw majątkowych. Do egzekucji z wierzytelności komornik przystępuje przez jej zajęcie. W tym celu komornik musi zawiadomić dłużnika egzekwowanego oraz dłużnika zajętej wierzytelności. W owym zawiadomieniu komornik informuje dłużnika o zakazie odbierania świadczenia i rozporządzania wierzytelnością. Aby było to możliwe, wniosek egzekucyjny powinien zawierać w szczególności:

wskazanie z jakiego tytułu naszemu dłużnikowi przysługuje wierzytelność;
wskazanie podmiotu będącego trzeciodłużnikiem;
wskazanie adresu trzeciodłużnika.

Precyzyjne wskazanie osoby trzeciodłużnika lub szczegółów związanych z powstaniem wierzytelności może być niekiedy utrudnione. Niemniej, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (m.in. wyrok z dnia 11 stycznia 2006 roku, sygn. III CK 335/05), zajęcie wierzytelności na podstawie art. 896 k.p.c. obejmuje tylko wierzytelność istniejącą. Nie ulega wątpliwości, iż wierzytelność istniejąca to wierzytelność konkretna, osadzona w ramach określonego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy zindywidualizowanymi podmiotami, mająca sprecyzowaną treść. Oczywistym jest zatem, że tylko tak skonkretyzowana wierzytelność może być – w świetle art. 896 k.p.c. – przedmiotem egzekucji.

Co powinien zrobić trzeciodłużnik?

Oprócz zawiadomienia, komornik wzywa dłużnika wierzytelności do złożenia w terminie tygodniowym oświadczenia:

czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, czy też odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny;
czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajętą wierzytelność oraz czy i o jakie roszczenie została skierowana do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli.

W jaki sposób trzeciodłużnik powinien zadośćuczynić wierzycielowi? Przede wszystkim należy podkreślić, że trzeciodłużnik powinien spełnić świadczenie poprzez zapłatę wierzytelności na rachunek komornika. Dopuszcza się także możliwość, by zrobił to na depozytowy rachunek Ministerstwa Finansów, wówczas gdy:

istnieje spór co do tego, kto jest wierzycielem;
dłużnik podnosi zarzut, że dłużnik nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela ustawowego do przyjęcia świadczenia;
z powodu innych okoliczności dotyczących osoby dłużnika świadczenie nie może być spełnione;
inni wierzyciele skierowali egzekucję do zajętej wierzytelności, a nie wystarcza na zaspokojenie ich wszystkich.

Przede wszystkim jednak dłużnik nie powinien uiszczać należności bezpośrednio wierzycielowi! Tylko bowiem wpłata należności na rachunek organu windykacyjnego (lub rachunek MF), pozwoli mu uwolnić się spod egzekucji.

Niewspółpracujący trzeciodłużnik

Może zdarzyć się, że trzeciodłużnik – pomimo wezwania go przez komornika – będzie uchylał się od uiszczenia wierzytelności. W takim przypadku komornik nie będzie dysponował środkami dyscyplinującymi w postaci grzywny, jak również nie będzie uprawniony do tego aby przedmiot należności odebrać przymusowo. To jednak wcale nie znaczy, że wierzyciel pozostaje bez szans na uzyskanie zaspokojenia. Nie należy bowiem zapominać, że owy wierzyciel „główny”, prowadzący egzekucję, jest wierzycielem wierzyciela, co oznacza, że jest uprawniony z tytułu zajęcia do wykonywania wszelkich praw i roszczeń swojego dłużnika. Na podstawie art. 887 § 2 oraz art. 902 KPC ma on więc możliwość wystąpienia przeciwko trzeciodłużnikowi z powództwem, w wyniku którego uzyska tytuł wykonawczy do prowadzenia egzekucji bezpośrednio przeciwko temu dłużnikowi.

Wskazówki dotyczące windykowania trzeciodłużników

Z wszczęciem windykacji nigdy nie należy czekać. I nie chodzi tylko o kwestie związane z przedawnieniem roszczenia. Tak naprawdę im dłużej zwlekamy z rozpoczęciem postępowania, tym więcej czasu dajemy dłużnikowi na zabezpieczenie interesów. W szczególności, może on podjąć działania zmierzające do ukrycia swoich wierzytelności poprzez poczynienie stosownych porozumień ze swoimi dłużnikami. Nie należy także czekać z egzekucją do momentu aż trzeciodłużnik zaspokoi naszego dłużnika. Może bowiem zdarzyć się tak, że nasz dłużnik rozdysponuje uzyskane należności w taki sposób, że nie pozwoli to na zaspokojenie naszego roszczenia lub złoży wniosek o zwolnienie środków spod egzekucji.

Windykacja trzeciodłużnika – słowem podsumowania

Windykacja to zawsze proces który zajmuje minimum kilka miesięcy. Dlatego już na samym początku warto uzyskać komplet informacji i wszcząć egzekucję ze wszystkich praw majątkowych przysługujących dłużnikowi. Zwiększa to nasze szanse na uzyskanie zaspokojenia.