Umowa spółki cichej

Spółka cicha jest modelem prowadzenia działalności gospodarczej, w którym jeden ze wspólników wnosi wkład (pieniężny lub niepieniężny) w zamian za udział w zyskach, ale nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podmiotu. Najczęściej też nie partycypuje w stratach. Choć obecnie spółka cicha stanowi umowę nienazwaną, była ona usankcjonowana przez obowiązującą przed kodeksem spółek handlowych ustawę, kodeks handlowy.

Dzisiaj osoby prowadzące działalność gospodarczą nadal stosują umowę spółki cichej, choć nie jest ona skodyfikowana. Tego rodzaju „inwestycja” jest spotykana w branżach, które wymagają szczególnie wysokiego kapitału początkowego, a ich rokowania są dobre, np. firmy transportowe, branże produkcyjne wymagające drogiego i wyspecjalizowanego sprzętu czy firmy z sektora Life-Science. Spółka cicha jest także popularnym rodzajem porozumienia w firmach rodzinnych.

Na podobnej zasadzie działają np. aniołowie biznesu (ang. business angels). To inwestorzy prywatni, którzy inwestują w przedsiębiorstwa znajdujące się na wczesnym etapie rozwoju w zamian za udziały lub akcje. W obu przypadkach ryzyko inwestora ma charakter ekonomiczny i sprowadza się do tego, że finansowana działalność może nie generować przychodu.

Istotę spółki cichej doskonale oddał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 listopada 2018 roku, sygn. I ACa 104/18. Wskazał on, że istota spółki cichej opiera się na wniesieniu przez wspólnika cichego wkładu na rzecz drugiego wspólnika (tzw. wspólnik jawny), który prowadzi działalność gospodarczą. W zamian za wkład wspólnik cichy zyskuje prawo do zysku, nie partycypując jednak w stratach i nie mając prawa do majątku spółki w razie jej likwidacji. W praktyce wspólnik cichy często nie bierze udziału w prowadzeniu spraw spółki, a tym bardziej jej reprezentacji.

Ważne jest to, że umowa spółki cichej ma charakter „wewnętrzny”. Łączy wyłącznie wspólnika cichego i jawnego, ale nie wywiera żadnego skutku względem osób trzecich. Nie jest to bowiem spółka w rozumieniu Kodeksu Spółek Handlowych.

Jakie postanowienia powinny znaleźć się w umowie spółki cichej?

Czy spółka cicha obecnie jest legalna? Zasadniczo tak, choć każdorazowo należy oceniać jej funkcjonowanie w świetle zasady swobody umów, o której mowa w art. 3531 k.c. Zgodnie z tym przepisem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się:

• właściwości stosunku prawnego;
• ustawie;
• zasadom współżycia społecznego.

Podstawowe prawa i obowiązki wspólnika cichego najlepiej określić w umowie sporządzonej przez profesjonalistów specjalizujących się w obsłudze prawnej przedsiębiorców.

Wniesienie wkładu

Podstawowym postanowieniem, które powinno znaleźć się w umowie spółki cichej, jest określenie wkładu, do wniesienia którego zobowiązuje się wspólnik cichy. Wkład może mieć charakter pieniężny (określona kwota pieniędzy) lub rzeczowy (np. flota pojazdów, park maszynowy). Rzadziej zdarza się, że wsparcie wspólnika cichego polega na świadczeniu usług na rzecz spółki. W przypadku wkładu rzeczowego może to być zarówno przeniesienie prawa własności, np. nieruchomości, jak i inne prawa rzeczowe, np. dzierżawa lub najem. W doktrynie dopuszcza się też zobowiązanie wspólnika cichego do wniesienia wkładu w przyszłości. Z takiego rozwiązania można skorzystać zwłaszcza w sytuacji, kiedy biznes jest ryzykowny.

Warto podkreślić, że wniesienie wkładu przez wspólnika cichego nie powoduje, że składniki majątkowe nagle zostają objęte współwłasnością. Z formalnego punktu widzenia ich właścicielem staje się wspólnik jawny, a wspólnik cichy nie może żądać zwrotu przekazanego majątku. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia wierzycieli, którzy mogą bez przeszkód prowadzić egzekucję z całości majątku przedsiębiorstwa, w tym składników przekazanych na mocy umowy spółki cichej.

Prawo do zysku

Zasadniczym uprawnieniem wspólnika cichego jest prawo do udziału w zysku spółki. W doktrynie dokonuje się rozróżnienia między prawami wynikającymi ze spółki cichej, które często zrównuje się z „quasi-wierzytelnością” a uprawnieniami korporacyjnymi, jakie wynikają z faktu posiadania akcji lub udziałów spółki (tak jak ma to miejsce w przypadku wspomnianych business angels). O ile udział anioła biznesu jest określony w sposób finansowy przez liczbę i wartość udziałów lub akcji, o tyle w przypadku spółek cichy nie wymaga się zachowania proporcji zysku do wniesionego wkładu. Zasadnicze pytanie w kontekście zysku brzmi jednak – w jaki sposób należy określić taki udział?

Nie ulega wątpliwości, że udział w zysku jest możliwy wyłącznie w przypadku wypracowania przez spółkę dodatniego wyniku bilansowego. Odnotowanie straty de facto powoduje, że wspólnik cichy w danym okresie nie czerpie żadnych benefitów z partycypacji.

Poprzednio obowiązujący kodeks handlowy wskazywał wprost, że udział wspólnika cichego powinien odpowiadać zasadzie słuszności. Zysk można określić na wiele różnych sposobów, w tym:

• jako określona kwota wskazana expressis verbis w umowie;
• jako procent lub ułamek zysku spółki;
• jako relację zysku do wniesionego przez wspólnika cichego wkładu.

Nie ma też potrzeby, aby zysk określać na podstawie bilansu sporządzanego na koniec roku obrotowego. Strony umowy jako podstawę do kalkulacji mogą przyjąć inne dokumenty, a także wyniki finansowe wypracowane jedynie przez wybrany (lub wybrane) dział przedsiębiorstwa, a nie jego całość. W umowie należy określić również częstotliwość wypłaty zysku (np. miesięcznie, kwartalnie lub na koniec roku obrotowego).