Umowa dystrybucyjna wyłączna i niewyłączna

Przedsiębiorca produkujący określone dobra, np. materiały budowlane, nie zawsze będzie jednocześnie ich sprzedawcą. Niekiedy sprzedaje on wytworzone produkty innej firmie, która nabywa je z myślą o dalszej odsprzedaży. Dystrybucja musi więc polegać na oferowaniu nabytych towarów odbiorcom, nie może sprowadzać się do ich wykorzystania w ramach bieżącej działalności przez nabywcę.

Umowa dystrybucji jest zawierana między dostawcą a dystrybutorem. Zazwyczaj będzie to umowa ramowa, w ramach której realizowane są kolejne dostawy produktów, określająca ogólne zasady współpracy stron.

Celem umowy dystrybucyjnej jest stworzenie współpracy, na mocy której dostawca będzie miał zapewniony zbyt towarów w różnych lokalizacjach geograficznych bez konieczności tworzenia całej strategii marketingowej. Z kolei dystrybutor zyskuje możliwość oferowania odbiorcom asortymentu, do którego inaczej nie miałby dostępu. Obu stronom zależy na zmaksymalizowaniu sprzedaży. Tego rodzaju porozumienie może jednak prowadzić do ograniczenia dostępu innych podmiotów do rynku i naruszenia konkurencji.

W praktyce można wyróżnić kilka rodzajów umowy dystrybucyjnej:

• dystrybucja wyłączna – polega na oferowaniu towarów wyłącznie jednemu, wybranemu dystrybutorowi;
• dystrybucja niewyłączna (selektywna) – dostawca określa kryteria, według których dobiera dystrybutorów do współpracy;
• dystrybucja z wyłącznością zakupu – dystrybutor zobowiązuje się do nabycia towarów od konkretnego dostawcy.

Za rodzaj umowy dystrybucyjnej niekiedy uznaje się franchising. W sytuacji, kiedy obejmuje ona nie tylko dostawę towaru do dalszej dystrybucji, ale też sposób prowadzenia działalności gospodarczej, know-how czy renomę, kwalifikacja prawna nie zawsze będzie oczywista.

Szczegóły wyłączności lub niewyłączności określa umowa dystrybucji. W obu przypadkach zmierza ona jednak do ograniczenia dostępu przedsiębiorców do towarów dostawcy. Warto pamiętać, że przedsiębiorcy mogą ukształtować łączy ich stosunek prawny również w inny sposób.

Elementy umowy dystrybucyjnej

Treść każdej umowy dystrybucyjnej należy oceniać z punktu widzenia zasady swobody umów, dlatego każdorazowo kontrakt będzie wyglądał nieco inaczej. Zazwyczaj jednak do jego elementów stałych należą:

• zasady składania zamówień przez dystrybutora oraz ich realizacji przez dostawcę;
• obowiązki stron związane z płatnością, dostawą, magazynowaniem towaru;
• regulacje dotyczące praw autorskich do towarów producenta (jeżeli towar jest jednocześnie utworem);
• zakaz konkurencji i zachowanie poufności;
• gwarancja i usługi posprzedażowe.

W umowach o zasięgu transgranicznym zazwyczaj ustala się też prawo właściwe dla umowy.

Nie wszystkie rodzaju porozumień między przedsiębiorcami zostaną uznane za naruszające konkurencję. Wyjątki w tym zakresie wprowadza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (rozporządzenie wyłączeniowe). Określa ono zarówno kryteria porozumień, które muszą być spełnione, aby porozumienie nie naruszało konkurencji, jak i konkretne klauzule, przesądzające o tym, że porozumienie stanowi (lub nie stanowi) naruszenia konkurencji.

Kryteria wyłączenia porozumienia wertykalnego spod zakazu ustawy antymonopolowej

Zgodnie z §4 rozporządzenia wyłączeniowego, wyłączeniu podlegają porozumienia wertykalne, w szczególności zawierające zobowiązania wyłącznego zakupu lub zobowiązania wyłącznej dostawy lub tworzące systemy dystrybucji selektywnej lub franchisingowej, jeżeli porozumienie spełnia wymagania określone w rozporządzeniu. Kolejne paragrafy przewidują sytuacje, które pozwalają na skorzystanie z wyłączenia. Dotyczy ono:

• porozumień wertykalnych zawieranych między związkami przedsiębiorców a ich członkami lub dostawcami, jeżeli:
• wszyscy członkowie związku są sprzedawcami detalicznymi towarów niebędących usługami oraz
• obrót żadnego z członków związku wraz z obrotem przedsiębiorców należących do jego grupy kapitałowej w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 50 milionów euro;
• porozumień o charakterze niewzajemnym zawierane między konkurentami, jeżeli:
• dostawca jest wytwórcą i dystrybutorem towarów niebędących usługami, a nabywca jest dystrybutorem i nie jest konkurentem na szczeblu wytwórstwa;
• dostawca świadczy usługi na kilku szczeblach obrotu, a nabywca dostarcza towary lub świadczy usługi na szczeblu detalicznym i nie jest konkurentem na szczeblu obrotu, na którym nabywa usługi objęte porozumieniem wertykalnym;
• porozumień wertykalnych zawierających postanowienia, które odnoszą się do przeniesienia na nabywcę lub korzystania przez niego z własności intelektualnej, lub przemysłowej, lub know-how, jeżeli postanowienia te nie stanowią podstawowego przedmiotu porozumień i dotyczą używania, sprzedaży lub odsprzedaży towaru;
• porozumień wertykalnych, jeżeli udział dostawcy lub nabywcy w rynku właściwym dotyczącym towarów objętych porozumieniem nie przekracza 30%. Procentowe ograniczenie stosuje się również do porozumień wielostronnych między poszczególnymi jego członkami.

Kiedy porozumienia wertykalne nie podlegają wyłączeniu na mocy rozporządzenia?

Rozporządzenie wyłączeniowe w §11 określa katalog porozumień, które pośrednio lub pośrednio zmierzają do ograniczenia:

• prawa nabywcy do ustalenia ceny sprzedaży przez narzucenie przez dostawcę minimalnych lub sztywnych cen towarów objętych porozumieniem;
• terytorium lub kręgu klientów, na którym lub którym nabywca może sprzedawać towary objęte porozumieniem (poza dopuszczalnymi wyłączeniami wskazanymi w rozporządzeniu;
• dystrybutorom detalicznym działającym w systemie dystrybucji selektywnej możliwości prowadzenia sprzedaży użytkownikom ostatecznym (za wyjątkiem ograniczenia dotyczącego sprzedaży towarów w lokalu niespełniającego kryteriów objętych porozumieniem);
• wzajemnych dostaw między dystrybutorami działającymi w systemie dystrybucji selektywnej (na tym samym lub różnych szczeblach obrotu);
• prawa dostawcy do sprzedaży komponentów objętych porozumieniem wertykalnym, jako części zamiennych użytkownikom ostatecznym lub zakładom naprawczym i innym usługodawcom, którym nabywca nie powierzył napraw lub serwisowania towarów z użyciem tych komponentów (np. części samochodowe, komponenty AGD).

Nie ma przy tym znaczenia, czy do ograniczenia wystarcza sam fakt zawarcia porozumienia, czy też limitacja konkurencji wynika z wielu innych czynników, w tym zawarcia porozumienia.