Sprzedaż czy darowizna udziałów w sp. z o.o.

Zanim podejmiemy decyzję o sprzedaży lub zbyciu udziałów, należy dokładnie przeanalizować statut i umowę spółki. Może się bowiem okazać, że zawarte są w nich postanowienia, które ograniczają możliwość sprzedaży udziałów. Może to być np.:

• prawo pierwokupu przysługujące wspólnikom;
• obowiązek uzyskania zgody zarządu czy też wspólników na rozporządzenie udziałami;
• uzależnienie możliwości zbycia udziałów od nadejścia oznaczonego terminu lub ziszczenia się warunku;
• wymogi odnoszące się do wykształcenia, kwalifikacji lub np. posiadanych licencji czy koncesji, które zgodnie z umową danej spółki musi posiadać każdy wspólnik;
• prawa pierwszeństwa.

Mogą występować też odrębne porozumienia wspólników, np. porozumienia opcyjne, zobowiązujące jednego wspólnika do zakupu udziałów drugiego wspólnika w razie wystąpienia określonych okoliczności. Innymi możliwymi ograniczeniami wynikającymi z porozumień między wspólnikami są np.

• klauzula lock-up – zobowiązująca do niezbywania udziałów w określonym czasie,
• klauzula tag along – dająca konkretnemu wspólnikowi prawo przyłączenia się do sprzedaży udziałów dokonywanej przez innego wspólnika i zbycia swoich udziałów na takich samych zasadach.

Pewne ograniczenia mogą wynikać także z przepisów prawa, przykładowo:

• Jeżeli wspólnik umową spółki został zobowiązany do powtarzających się świadczeń niepieniężnych, zbycie udziału wymaga zgody spółki (art. 176 § 3 KSH);
• Zbycie udziałów w spółce, która jest właścicielem nieruchomości na rzecz cudzoziemca spoza Unii Europejskiej, Szwajcarii lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego wymaga uzyskania zgody Ministra właściwego ds. spraw wewnętrznych, jeżeli wskutek nabycia spółka stanie się spółką kontrolowaną, tj. taką, w której cudzoziemiec lub cudzoziemcy dysponują bezpośrednio lub pośrednio powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu. Zbycie udziałów bez takiej zgody jest nieważne (art. 3e ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców).
• Radni gminy nie mogą posiadać więcej niż 10% udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby (art. 24f ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym). Analogiczne przepisy odnoszą się do radnych powiatowych lub wojewódzkich a także posłów i senatorów w stosunku do spółek z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby.
• Zbycie udziałów w spółce, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha obciążone jest ograniczeniem w postaci prawa pierwokupu przysługującego Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego). Ośrodek może skorzystać z prawa pierwokupu w ciągu 2 miesięcy od otrzymania zawiadomienia o planowanej sprzedaży udziałów. Zbycie udziałów z naruszeniem przepisów tej ustawy powoduje nieważność umowy.

W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na formę prawną zbycia udziałów. Zgodnie z art. 180 KSH, zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Formy tej nie należy mylić z formą aktu notarialnego – to po prostu forma pisemna, w przypadku której podpisanie przez strony umowy musi odbyć się w obecności notariusza.

KSH przewiduje jednak wyjątek: forma ta nie musi być stosowana wobec spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy w systemie S24. W tej sytuacji umowa sprzedaży udziałów może zostać podpisana elektronicznie, za pośrednictwem tego systemu bez konieczności udawania się do notariusza i płacenia taksy notarialnej. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Przepisy nie wskazują szczególnych wymogów co do treści umowy sprzedaży udziałów. Warto jednak zawrzeć w niej postanowienia takie jak:

• potwierdzenie sytuacji finansowej oraz majątkowej spółki oraz faktu jej znajomości przez nabywcę (związane ze wskazaną wyżej analizą due diligence);
• potwierdzenie świadomości trwania lub braku postępowań sądowych mających za przedmiot sprzedawane udziały oraz braku obciążeń na nich ustanowionych;
• zgoda wyrażona przez spółkę/zarząd/wspólników na sprzedaż udziałów (jeżeli była wymagana);
• informacja o nieskorzystaniu przez pozostałych wspólników z prawa pierwszeństwa, jeżeli przysługiwało im ono na podstawie umowy spółki.

Sprzedaż udziałów co do zasady jest zwolniona z opodatkowania podatkiem od towarów i usług (VAT). Zamiast tego, konieczna jest zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Obowiązek podatkowy w zakresie PCC ciąży na kupującym. Stawka podatku wynosi 1%. Kwota podatku wyliczana jest od podstawy opodatkowania, rozumianej jako wartość rynkowa udziałów. Podatek podlega zapłacie w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy i zgłoszeniu na formularzu PCC-3.

Sprzedający zobowiązany będzie do wykazania przychodu w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT). Jest to przychód z kapitałów pieniężnych, który podlega stawce w wysokości 19%. Co istotne, opodatkowana nie jest kwota przychodu, lecz dochodu: tj. uzyskanego przysporzenia, pomniejszonego o koszty odpłatnego zbycia (takie jak np. opłaty notarialne czy sądowe). Ponadto, kosztem uzyskania przychodów będą także koszty objęcia lub nabycia tych udziałów. Co jeśli udziały zostały objęte w zamian za wkład niepieniężny (aport)? W takim wypadku zastosowanie znajdzie art. 22 ust. 1f oraz ustawy o PIT:

• jeżeli udziały zostały objęte w zamian za przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część, kosztem będzie wartości składników przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, wynikająca z ksiąg i ewidencji, określona na dzień objęcia tych udziałów/akcji, nie wyższej jednak niż wartość tych udziałów/akcji z dnia ich objęcia.

Natomiast w przypadku objęcia w zamian za aport innego rodzaju, koszty można określić:

• w wysokości nominalnej wartości udziałów w spółce, objętych w zamian za wkład niepieniężny;
• jako wartość wkładu określoną w statucie lub umowie spółki, a w razie ich braku: wartość wkładu określoną w innym dokumencie o podobnym charakterze; jeżeli jednak wartość ta jest niższa od wartości rynkowej tego wkładu albo wartość wkładu nie została określona, za przychód uważa się wartość rynkową takiego wkładu określoną na dzień przeniesienia własności przedmiotu wkładu niepieniężnego.

Przychodem sprzedawcy jest zasadniczo wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Gdyby jednak cena określona w umowie bez konkretnych powodów odbiegała od wartości rynkowej, organ podatkowy ma prawo do określenia przychodu w wysokości wartości rynkowej. PIT płacony jest w rozliczeniu rocznym do 30 kwietnia następnego roku.

Po podpisaniu umowy zbycia albo przekazaniu darowizny, konieczne jest dokonanie jeszcze szeregu formalności.

Po pierwsze, koniecznie jest zawiadomienie spółki o fakcie sprzedaży udziałów. Jest to niezwykle istotna kwestia: dopiero po powiadomieniu spółki o przeprowadzonej transakcji może nastąpić skuteczne przejście wszelkich praw i obowiązków na nowego wspólnika.

Ponadto obowiązkiem zarządu spółki jest uaktualnienie księgi udziałów i zgłoszenie zbycia do KRS w ciągu 7 dni od momentu uzyskania tej informacji. Czynność ta wykonywana jest na odpowiednio przygotowanym do tego formularzu na stronie internetowej Portalu Rejestrów Sądowych.

Jeżeli nabywca nabył ponad 10% kapitału zakładowego, we wniosku do KRS należy ujawnić jego dane. W przeciwnym wypadku należy zaktualizować jedynie ilość i wartość udziałów posiadanych przez sprzedawcę.

Do wniosku należy dołączyć:

• listę wspólników,
• listę adresów osób uprawnionych do powołania Zarządu oraz
• umowę sprzedaży udziałów.

Co istotne, jeżeli nastąpiło zbycie wszystkich udziałów w spółce z o.o. na rzecz jednego podmiotu, do sądu rejestrowego należy dodać także pisemne oświadczenie zawierające:

• imię i nazwisko albo firmę i siedzibę jedynego wspólnika;
• adres jedynego wspólnika, a także;
• wzmiankę o tym, że podmiot ten został jedynym wspólnikiem spółki.

Zasadniczo zmiany wpisów w KRS zgłasza się przez system teleinformatyczny PRS (https://prs.ms.gov.pl/). Złożenie zawiadomienia podlega opłacie w wysokości 350 zł. W przypadku spółek zawiązanych w systemie S24, zgłoszenia można dokonać również w tym systemie, co wiąże się z nieco niższą opłatą – 300 zł.

Ponadto obowiązkiem, o którym niekiedy się zapomina jest zgłoszenie zmian do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (w terminie 7 dni od dnia powstania zmiany). Zgłoszenia dokonują osoby uprawnione do reprezentacji spółki. Brak zgłoszenia może wiązać się z dotkliwymi karami pieniężnymi, nawet do 1 mln złotych.