Prawa własności intelektualnej, a upadłość przedsiębiorcy

Słowem wstępu – czym są prawa własności intelektualnej?

Własnością intelektualną nazywamy wszelkie wytwory ludzkiego umysłu. Będą to dzieła, które co do zasady mają charakter niematerialny – nie są fizycznym wytworem, ale „materializują” się w postaci pewnego konkretnego rozwiązania. Prawa własności intelektualnej nazywamy inaczej prawami na dobrach niematerialnych, gdyż faktycznie nie mają postaci realnej, dostępnej zmysłom. Prawem własności intelektualnej będą na przykład prawa do napisanej książki, czy prawo do skomponowanej piosenki. Posiadacze praw własności intelektualnej to zwykle, ale nie jedynie, twórcy dzieł objętych prawem. Z tego powodu, wśród trudnego do zdefiniowania pojęcia własności intelektualnej wyróżniamy:

Prawa własności przemysłowej obejmujące patenty na wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych – regulowane przepisami Ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej.
Prawa autorskie i prawa pokrewne – regulowane przepisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Prawa własności intelektualnej posiadają kilka charakterystycznych, istotnych cech. Przede wszystkim są to prawa niematerialne, o czym zostało już wspominanie. Po drugie, są prawami wyłącznymi. To oznacza, że prawa z nich należą do konkretnej osoby lub podmiotu, które posiadają wyłączne prawo do czerpania z nich korzyści. Można z nich korzystać wyłącznie na określonym obszarze i tylko przez określony czas, a ponadto są zbywalne (poza osobistymi prawami autorskimi) i tym samym możliwa jest ich sprzedaż lub spadkobranie.

Do jakich praw własności intelektualnej najczęściej tytuł posiadają przedsiębiorcy? Przede wszystkim do znaków towarowych. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw. Inną formą własności intelektualnej będzie też wzór przemysłowy. Zgodnie z Prawem własności przemysłowej, art. 102 ustawy, jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Współcześnie w przedsiębiorstwach ważną rolę odgrywają także prawa autorskie m.in. do kodów źródłowych programów komputerowych lub opisów produktów.

Ogłoszenie upadłości i co dalej?

Ogłoszenie upadłości ma szereg konsekwencji dla upadłego przedsiębiorcy. Pierwszą z nich jest utrata możliwości zarządzania majątkiem należącym do spółki – wówczas zarząd przechodzi w ręce syndyka. Majątek przedsiębiorstwa staje się masą upadłościową, a po zgłoszeniu się wierzycieli i sporządzeniu list wierzytelności, będzie służył zaspokojeniu wierzycieli niewypłacalnego przedsiębiorcy.

Art. 61. Prawa upadłościowego [Masa upadłości]

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.

Art. 75. [Utrata prawa do zarządu masą upadłości]

1. Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim.

Prawa własności intelektualnej są elementem majątku przedsiębiorcy. Często to od nich zależy w ogóle możliwość prowadzenia działalności. Z tego też względu los praw własności może mieć fundamentalne znaczenie.

Autorskie prawa osobiste oraz prawa osobiste twórców projektów wynalazczych

Autorskie prawa osobiste to prawa, które nabywa twórca danego utworu względem stworzonego dzieła. Ich celem jest ochrona relacji między dziełem a jego twórcą, dlatego też zawierają szereg cech gwarantujących integralność tego prawa. Są to prawa podmiotowe, co oznacza, że są przypisane do konkretnej osoby, i bezwzględne – skuteczne erga omnes. Obowiązują w sposób nieograniczony w czasie i są niezbywalne, a więc nie mogą podlegać dziedziczeniu. Zakres autorskich praw osobistych wskazany został w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ale warto zaznaczyć, że katalog ten ma charakter otwarty. Jego zawężenie stanowi art. 77 ustawy, mówiący o autorskim prawie osobistym do programów komputerowych.

Art. 16. [Zakres autorskich praw osobistych]

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

1) autorstwa utworu;

2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;

3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;

4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;

5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Twórcy wynalazku przysługują zaś prawa majątkowe i niemajątkowe. Te niemajątkowe – osobiste, dotyczą jego prawa do bycia uznawanym za autora danego projektu wynalazczego, a także do ujawnienia w rejestrach swojego nazwiska w związku z wynalazkiem. Z tego prawa wywodzi się także możliwość sprzeciwiania się w sytuacji, gdy inna osoba przypisze sobie autorstwo danego wynalazku. Wspomniane prawa, podobnie jak autorskie prawa osobiste, są bezpośrednio związane z daną osobą i nie będą zbywalne.

Wobec powyższych rozważań należy zatem zwrócić uwagę na art. 62 Prawa upadłościowego.

Art. 62. [Skład masy upadłości]

W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a.

Pojęcie „majątku” należałoby w kontekście powyższego przepisu definiować zgodnie
z art. 44 Kodeksu cywilnego, a więc jako własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Wobec prowadzonych rozważań należy zatem zauważyć, że autorskie prawa osobiste oraz osobiste prawo twórcy do wynalazku to prawa niemajątkowe i jako takie nie wejdą do masy upadłości.

Prawa majątkowe

Prawa własności przemysłowej o charakterze majątkowym wejdą natomiast w skład masy upadłościowej. Będę to prawa własności przemysłowej takie jak: patent na wynalazek, prawo ochronne na wzór użytkowy, czy wzór przemysłowy. Jeżeli zaś chodzi o prawa autorskie, to do majątkowych praw autorskich zgodnie z art. 17 ustawy o prawie autorskim zaliczymy prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Sytuacja z prawami majątkowymi wydaje się jednak tylko na pozór prosta. Nawet w ich zakresie może pojawić się wątpliwość dotycząca tego, czy syndyk będzie mógł zbyć dane prawo wraz z przedsiębiorstwem, czy też oddzielnie, w ramach likwidacji masy upadłościowej. Prawem, którego nie można zbyć odrębnie od przedsiębiorstwa, będzie prawo używacza uprzedniego i późniejszego.

Art. 160. [Prawa używacza uprzedniego]

1. Osoba, która, prowadząc lokalną działalność gospodarczą w niewielkim rozmiarze, używała w dobrej wierze oznaczenia zarejestrowanego następnie jako znak towarowy na rzecz innej osoby, ma prawo nadal bezpłatnie używać tego oznaczenia w nie większym niż dotychczas zakresie.

2. Prawo określone w ust. 1 podlega na wniosek zainteresowanego wpisowi do rejestru znaków towarowych. Prawo to może zostać przeniesione na inną osobę tylko łącznie z przedsiębiorstwem.

Art. 75. [Uprawnienia używacza późniejszego]

1. Osoba, która w dobrej wierze uzyskała albo nabyła patent, przeniesiony następnie na podstawie art. 74 na rzecz osoby uprawnionej, albo uzyskała w dobrej wierze licencję, a korzystała z wynalazku co najmniej przez rok przed wszczęciem postępowania o przeniesienie patentu lub w tym okresie przygotowała wszystkie istotne urządzenia potrzebne do korzystania z wynalazku, może z tego wynalazku korzystać w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim z niego korzystała w chwili wszczęcia tego postępowania, z zastrzeżeniem obowiązku uiszczania uprawnionemu ustalonego wynagrodzenia.

2. Prawo do korzystania z wynalazku określone w ust. 1 podlega, na wniosek zainteresowanego, wpisowi do rejestru patentowego. Prawo to może zostać przeniesione na inną osobę tylko łącznie z przedsiębiorstwem.

Okoliczności, w których zbycie majątkowych praw na dobrach niematerialnych w drodze postępowania upadłościowego będzie możliwe tylko z przedsiębiorstwem, mają wpływ na umowy w zakresie obrotu tymi dobrami. Należy wówczas odnieść się do treści przepisu z art. 98 Prawa upadłościowego. Lwia część umów zawieranych przez przedsiębiorców w zakresie przenoszenia praw własności intelektualnej będzie bowiem umowami wzajemnymi.

Art. 98. [Wykonywanie umów wzajemnych]

Jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub części, syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić ze skutkiem na dzień ogłoszenia upadłości.

W związku z powyższym, to syndykowi będzie przysługiwało prawo decydowania, czy dojdzie do wykonania umowy – ale tylko w sytuacji, gdy umowa nie została jeszcze wykonana. Innym przypadkiem będzie także kwestia umów licencyjnych. Ogłoszenie upadłości będzie miało bowiem znaczący wpływ na strony takie stosunku. Przed licencjobiorcą pojawi się widmo wypowiedzenia umowy, co w konsekwencji może oznaczać dla niego utrudnienie lub wręcz uniemożliwienie prowadzenia przez niego działalności. Z tego też tytułu, ustawodawca uregulował ograniczenia w zakresie wypowiadania umów licencyjnych w drodze postępowania upadłościowego.

Art. 99. [Oświadczenie syndyka o odstąpieniu od umowy]

Jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie ma prawa do zwrotu spełnionego świadczenia, chociażby świadczenie to znajdowało się w masie upadłości. Strona może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, zgłaszając te wierzytelności syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe.

Zagrożenie, że syndyk wypowie umowę licencyjną jest, co do zasady wysokie, gdyż celem upadłości obejmującej likwidację majątku jest de facto upłynnienie majątku i zaspokojenie wierzycieli, nie zaś umożliwienie dalszego prowadzenia działalności. Licencjobiorca będzie zatem upoważniony domagać się uiszczenia określonej kwoty bez możliwości dochodzenia dalszego korzystania z przedmiotu licencji. Jest to bardzo kłopotliwe, w szczególności jeżeli weźmiemy pod uwagę, że przedmiotem umów licencyjnych są najczęściej programy komputerowe. Z tego względu w wielu umowach licencyjnych strony próbują zabezpieczać swoje interesy na wypadek ogłoszenia upadłości. Formą ochrony dla licencjobiorcy może być próba ustanowienia użytkowania praw lub zabezpieczenie w postaci depozytu kodu źródłowego do programu.

Wyłączenia wynikające z prawa autorskiego

Zgodnie z art. 63 ust. 1 Prawa upadłościowego w skład masy upadłościowej nie wchodzi mienie wyłączone spod egzekucji na mocy przepisów Kodeksu cywilnego. Z kolei na podstawie art. 18 ust. 1 Prawa autorskiego autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy.

Art. 18. [Wyłączenie autorskich praw majątkowych spod egzekucji]

1. Autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.

Przytoczony powyżej przepis ma celu ochronę praw twórcy przed roszczeniami wierzycieli. Podkreślenia wymaga fakt, że chodzi tylko i wyłącznie o osobę twórcy jako takiego. Wyłączenia te nie dotyczą jednak wymagalnych wierzytelności, czyli takich, które powstały w wyniku wykonywania autorskich praw majątkowych. W kwestii prawa do wynagrodzenia z tytułu niektórych rodzajów dozwolonego użytku publicznego, regulowanych w art. 18 ust. 3 Prawa autorskiego i pobieranego przez organizacje zajmujące się zarządzaniem prawami autorskimi np. ZAiKS – takie wynagrodzenie wchodzi w skład masy upadłościowej.

Podsumowanie

Konsekwencją ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy jest prowadzenie przez syndyka postępowania likwidacyjnego, polegającego na upłynnieniu majątku i zaspokojeniu wierzycieli. W skład masy upadłościowej wchodzą także prawa niematerialne majątkowe. Syndyk może zbyć je wraz z przedsiębiorstwem, albo w ramach likwidacji masy upadłościowej. W ramach praw autorskich możliwość prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest znacząco ograniczona.

Pytania i odpowiedzi

Kiedy dochodzi do wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy z uwagi na ogłoszenie upadłości?

Do wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy dochodzi z chwilą wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru. Wynika to z art. art. 169 ust. 1 punkt 4 ustawy prawo własności przemysłowej. Warto zwrócić uwagę także na art. 25e Ustawy o KRS, z której wynika, iż Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z Rejestru.

Jakie elementy materialny i prawne składają się na przedsiębiorstwo?

Zgodnie z art. 55¹ Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje takie elementy jak:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Czym jest software escrow?

Jest to forma zabezpieczenia się przed upadłością licencjodawcy, polegająca na depozycie kody źródłowego do programu komputerowego u notariusza. W przypadku ogłoszenia upadłości przez twórcę oprogramowania, licencjobiorca będzie w stanie przekazać kod źródłowy do programu kolejnemu kontrahentowi i tym samym nie straci bazy pod swój system informatyczny.

MAM PYTANIA | JESTEM ZAINTERESOWANY / A OFERTĄ

Zaufali nam: