Pozew zbiorowy w Polsce – charakterystyka oraz wady i zalety pozwu zbiorowego

Postępowanie grupowe zostało uregulowane ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, która weszła w życie w dniu 19 lipca 2010 roku. Warto nadmienić, że jedną z przyczyn uregulowania postępowania grupowego była tragedia w Katowicach (w 2006 roku, kiedy to zawaliła się hala targowa) i późniejsze występowanie z roszczeniami przez osoby poszkodowane (do sądów wpłynęło wtedy około stu spraw dotyczących odszkodowań).

Jednak dopiero na przełomie 2013 i 2014 roku pojawiły się pierwsze pozwy grupowe przeciwko ubezpieczycielom, kiedy to ujawniono nieprawidłowości dotyczące ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

W kolejnych latach większość pozwów grupowych w Polsce była notorycznie odrzucana. Według orzecznictwa jedną z przyczyn odmowy wszczęcia postępowania był brak możliwości istnienia grupy potrzebnej do wniesienia pozwu. Sądy uznawały również, że skoro w wypadku roszczeń wynikających z deliktu pojawia się szkoda, to postępowanie powinno być indywidualne.

Przełomem w postępowaniach grupowych było Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 roku, sygn. akt I CSK 533/14, według którego „Jedną z tych przesłanek, przewidzianą w art. 1 ust. 1, jest dochodzenie roszczenia jednego rodzaju, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W przepisie tym ustawodawca użył pojęcia „roszczenie” w znaczeniu procesowym, a więc jako dochodzenia zasądzenia świadczenia bądź ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa albo ukształtowania stosunku prawnego lub prawa.” Mając na względzie powyższe, dopuszczono możliwość wszczęcia postępowanie grupowe również tam, gdzie ma dojść do ustalenia prawa, np. ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Postanowienie SN było również kluczowe dla wspomnianej wyżej tragedii budowlanej w Katowicach.

Ze względu na liczne pozwy w sprawach frankowych zwiększyło się zainteresowanie pozwem grupowym. Jednak nim podejmie się pierwsze kroki, należy przeanalizować zarówno korzyści pozwu grupowego, jak i jego wady.

Postępowanie grupowe odgrywa istotną rolę na dochodzenie niewielkich kwot, których dochodzenie w indywidualnym procesie byłoby nieopłacalne. Postępowanie to ułatwia dochodzenie roszczeń od Skarbu Państwa, co nieraz jest przyczyną rezygnacji z indywidualnego rozpatrzenia sprawy. Istotną zaletą jest również prowadzenie sprawy przez profesjonalnych pełnomocników – powodowie nie są zobowiązani do bezpośredniego udziału, oprócz stawienia się na przesłuchanie w charakterze strony.

Wiele osób uznaje wysokość opłaty sądowej od pozwu za zaletę tej instytucji. Warto jednak pamiętać o tym, że w postępowaniu grupowym wyłączona jest możliwość zwolnienia od kosztów sądowych. Pozwany może również wystąpić z żądaniem złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Należy wziąć pod uwagę także wynagrodzenie pełnomocnika (Zgodnie z art. 5 „Umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, nie więcej niż 20% tej kwoty.”)

Wadą postępowania grupowego jest na pewno jego czas trwania. Formalne badanie pozwu jest procesem długotrwałym, dlatego osobom zainteresowanym sprawnym dochodzeniem roszczenia zalecane jest powództwo indywidualne. Oceniając zasadność postępowania grupowego, uwzględnia się również możliwość wyprowadzenia majątku przez dłużnika.

Warto również wziąć pod uwagę dodatkowe warunki, jakie musi spełnić pozew oraz wymóg ujednolicenia roszczeń.

Należy również wziąć pod uwagę, że ustawodawca nie określił górnej granicy liczby członków grupy, co może utrudniać współpracę w ramach tejże grupy. Zazwyczaj, tak jak początkowo liczba osób jest niewielka, tak obserwuje się znaczący wzrost osób zainteresowanych postępowaniem. Zgodnie z art. 15 u.d.r.p.g pozwany może podnieść zarzuty co do członkostwa określonych osób w grupie lub w podgrupach.

Doktryna zwraca również uwagę na problem równowagi stron w postępowaniu grupowym. Według licznych prawników postępowanie to faworyzuje stronę pozwaną, nakładając większe wymagania wobec strony powodowej (m.in. konieczność wniesienia kaucji).