Postępowanie z udziałem konsumentów. Co zmienia się w kodeksie postępowania cywilnego?

Postępowanie z udziałem konsumentów to nowy rodzaj procedury odrębnej wprowadzonej do kodeksu postępowania cywilnego w art. 458¹⁴ k.p.c. do 458¹⁶ k.p.c. Zmiana weszła w życie z dniem 1 lipca 2023 roku.

Nowe regulacje stosuje się zarówno do roszczeń konsumenta przeciwko przedsiębiorcy, jak i przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, o ile konsument jest stroną postępowania. Skąd ta adnotacja w końcowej części przepisu? Postępowania odrębnego nie stosuje się, jeżeli wprawdzie dotyczy ono osoby konsumenta, ale zostało wszczęte przez podmiot działający w interesie publicznym, np. przez rzecznika praw konsumenta albo prokuratora. W takiej sytuacji postępowanie sądowe będzie realizowane według ogólnych zasad rządzących procesem.

Jednocześnie ustawodawca nakazuje stosowanie procedury odrębnej niezależnie od faktu zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. Wystarczy więc, że firma jest zarejestrowana w momencie wytoczenia powództwa, aby postępowanie było powiązane z procedurą niezależnie od późniejszej likwidacji lub nawet zawieszenia działalności (warto zwrócić uwagę, że ustawa mówi o zaprzestaniu, a nie zakończeniu działalności).

Należy podkreślić, że w art. 458¹⁴§4 k.p.c. ustawodawca zliberalizował właściwość miejscową sądu. Obecnie konsumenci mogą pozywać przedsiębiorców, kierując pozew do sądu właściwego według swojego miejsca zamieszkania. To znaczące ułatwienie np. w sprawach dotyczących biur podróży czy usług hotelarskich, a nawet kurierskich czy dotyczących handlu online, kiedy to wcześniej kodeks postępowania cywilnego przewidywał właściwość przemienną dla roszczeń wynikających z umowy. Do tej pory konsument wnosząc pozew musiał kierować się siedzibą lub miejscem zamieszkania pozwanego. W rezultacie pozywając np. TUI Poland Sp. z o.o. pozew trzeba było kierować do Warszawy i czekać na wyznaczenie terminu rozprawy przez sąd meriti nawet wiele miesięcy.

Należy jednak zaznaczyć, że zmiana właściwości miejscowej sądu nie dotyczy sytuacji, w których przepisy przewidują właściwość wyłączną, np. w sprawach dotyczących własności i innych praw rzeczowych lub nieruchomości, ale też dotyczących spraw z odpowiednio dużą wartością przedmiotu sporu. W tych przypadkach powództwo kieruje się do sądu właściwego według odpowiednich reguł kodeksu postępowania cywilnego.

Postępowanie odrębne z udziałem konsumentów nakłada na przedsiębiorców daleko idące restrykcje procesowe przewidziane w art. 458¹⁵ k.p.c. Przede wszystkim przedsiębiorca – niezależnie od tego, po której stronie sporu występuje – powinien powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pierwszym piśmie procesowym. Będzie nim odpowiednio pozew w przypadku pełnienia roli powodowej albo odpowiedź na pozew w przypadku roli pozwanego. Jeżeli pismo procesowe podlega doręczeniu, sąd poucza przedsiębiorcę, wyznaczając jednocześnie termin nie krótszy niż dwa tygodnie na przytoczenie twierdzeń i dowodów.

Uchybienie terminowi na przedstawienie materiału dowodowego pociąga za sobą prekluzję procesową. Spóźnione twierdzenia i dowody sąd pomija, chyba że przedsiębiorca uprawdopodobni, że:

• ich powołanie nie było możliwe;
• potrzeba powołania konkretnych twierdzeń i dowodów wynikła na późniejszym etapie postępowania.

Jeżeli sąd uwzględni uprawdopodobnienie, przedsiębiorca ma obowiązek uzupełnić materiał dowodowy w terminie dwóch tygodni od dnia, kiedy powołanie danego dowodu lub twierdzenia stało się możliwe lub pojawiła się taka potrzeba.

Analogiczne ograniczenia nie dotyczą konsumenta, który może powoływać twierdzenia i dowody w zależności od zmieniającej się sytuacji procesowej.

Zmiany w zakresie relacji na linii przedsiębiorca-konsument na płaszczyźnie procesowej to nie tylko dodatkowe utrudnienia procesowe dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Należy zadbać o zgodność umów zawieranych z konsumentami, a także regulaminów oraz pouczeń i dostosować wykorzystywane w obrocie wzorce do nowych regulacji.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na konsekwentną linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, z której wynika, że postanowienie umowne sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami powoduje nieważność czynności prawnej. Nie ma w tej sytuacji wszczynania postępowania o uznanie danej klauzuli za niedozwoloną i umieszczania jej w rejestrze UOKiK, ponieważ nieważność jest dalej idącą sankcją niż bezskuteczność (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2011 r., sygn. III CZP 119/10).

Nie ulega wątpliwości, że zmiana kodeksu postępowania cywilnego stanowi ukłon w stronę konsumentów. Warto pamiętać, że do tej pory spora część osób po prostu rezygnowała z obrony przysługujących im praw, biorąc pod uwagę zarówno konieczność dojeżdżania do sądu na rozprawy, jak i czas trwania sporu. Rozpoznawalne firmy zwykle mają swoje siedziby w dużych aglomeracjach, w których sądy notują bardzo duży napływ nowych spraw. W rezultacie na rozstrzygnięcie konsument musiał czekać niekiedy nawet kilka lat. Przejęcie tych sporów przez sądy w mniejszych miejscowościach powoduje, że dochodzenie roszczeń staje się prostsze, ale także bardziej dostępne finansowo.

Nasza kancelaria oferuje wsparcie zarówno na etapie postępowania sądowego, jak i w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Doświadczeni prawnicy przeprowadzą audyt zgodności dokumentacji firmowej z obowiązującymi przepisami i dopasują ją do nowych rygorów. Dzięki temu podmiot prowadzący działalność gospodarczą będzie miał pewność, że jego biznes jest realizowany w zgodzie z przepisami.