Jak się bronić w postępowaniu przed Prezesem UOKiK w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów?

Pamiętajmy, że zgłoszenie praktyki naruszającej interesy zbiorowe, które prowadzić może do wszczęcia postępowania w sprawie może zostać dokonane przez każdego. Jednak to od uznania Prezesa UOKiK zależy, czy zgłoszenie jest zasadne i postępowanie zostanie wszczęte. Innymi słowy – zgłoszenie to nie jest wiążące.

Jeśli Prezes UOKiK uzna, że zgłoszenie jest zasadne, wydaje on stosowne postanowienie. Co istotne, organ może w ogóle nie wszczynać postępowania w sprawie, lecz wystąpić do przedsiębiorcy z odpowiednim pismem i żądaniem przedstawienia wyjaśnień w terminie. Jeśli przedsiębiorca przekaże informacje i wyjaśnienia, Prezes UOKiK może nie wszczynać postępowania i załatwić sprawę w polubowny sposób.

Postępowanie to kończy się decyzją, która powinna zostać wydana co do zasady w ciągu 4 miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej – 5 miesięcy. Prezes UOKiK może nadać jej w całości lub w części rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wymaga tego ważny interes konsumentów.

W decyzji, Prezes UOKiK nakazuje zaniechanie stosowania praktyki, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu. Może też określić wprost środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w celu zapewnienia wykonania nakazu, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Co więcej, swoistą sankcją dla przedsiębiorcy może być też nakazanie przez organ publikacji decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie, i to na koszt przedsiębiorcy.

Jeżeli w toku postępowania zostanie stwierdzone, że został naruszony zakaz stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego zakazu, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia, lub do usunięcia skutków naruszenia, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań. Pamiętajmy jednak, że Prezes UOKiK z urzędu może jednak uchylić tę decyzję, w przypadku gdy została ona wydana w oparciu o nieprawdziwe, niekompletne lub wprowadzające w błąd informacje, lub dokumenty albo przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań, lub obowiązków. Wskazana tutaj możliwość ma duże znaczenie dla kwestii nakładania kar pieniężnych.

Co istotne, w toku postępowania może zostać przeprowadzona kontrola. Zasadniczo odbywa się przez upoważnionego pracownika UOKiK lub Inspekcji Handlowej. Kontrolujący ma m.in. prawo wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu kontrolowanego, wglądu do ksiąg, akt i innych dokumentów, a także sporządzania ich kopii. Przebieg kontroli przekazywany jest w formie protokołu kontroli. Protokół kontroli podpisują zarówno kontrolujący, jak i kontrolowany.

W ostatnich latach wydano wiele decyzji stwierdzających naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Dotyczą one często branży bankowej, telekomunikacyjnej, ale też sklepów internetowych.

W decyzji nr RBG – 1/2023 na jeden z banków nałożona została kara za wprowadzenie konsumentów w błąd. Bank wprowadził jednostronnie opłaty za wydawanie zaświadczeń i sporządzanie historii spłat rat kredytu. Jak jednak stwierdził Prezes UOKiK, wprowadzenie tego typu klauzul przez banki jest niedozwoloną klauzulą umowną i nie można jednostronnie wprowadzać zmian do takiej umowy. Z tego też względu, zapisy te były nieważne i przesłana przez bank informacja dotycząca zmian w wysokości prowizji wprowadzała klientów w błąd.

Za to naruszenie, bank zobowiązany został do zapłacenia kary w wysokości 5 750 370 zł. Co więcej, musiał zwrócić konsumentom opłaty za wydawanie tych zaświadczeń, jeżeli złożą oni odpowiedni wniosek. Ponadto, bank musiał opublikować odpowiednie oświadczenia na swojej stronie.

W decyzji nr DOZIK-2/2023 z 17 stycznia 2023 r., inny bank został ukarany za naruszenie przepisów dot. wakacji kredytowych dla kredytobiorców, o których mowa w art. 73-75 ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom. Problem polegał na tym, że konsumenci nie mogli złożyć przez internet wniosku o wakacje kredytowe za okres dłuższy niż najbliższy miesiąc lub dwa miesiące kwartału. Niemożliwe było złożenie wniosku na kolejne miesiące. Oznaczało to, że jeśli termin płatności kolejnych rat przypadał na początek kolejnego kwartału, konsumenci nie mogli de facto złożyć wniosku o wakacje kredytowe. Za to naruszenie Prezes UOKiK wymierzył bankowi karę w wysokości 2 270 515,50 zł.

Zbiorowe interesy konsumentów naruszają jednak nie tylko banki. Przykładowo, przedsiębiorca prowadzący sklep internetowy został ukarany za stosowanie niedozwolonych klauzul umownych w regulaminie swojego sklepu, np. „Koszt odesłania towaru nie podlega zwrotowi”; ,,Reklamowany towar przesłany do nas musi być czysty. W przeciwnym wypadku zastrzegamy sobie prawo do odmówienia przyjęcia reklamacji”; „Zwrot jest możliwy tylko wówczas, gdy towar nie był używany, pozostaje w oryginalnym opakowaniu, ani nie został w żaden sposób zniszczony”. Zapisy te były niezgodne z przepisami ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Z tego względu właściciel został ukarany karą pieniężną.

To samo spotkało także znaną platformę internetową służącą użytkownikom do sprzedaży używanej odzieży. Naruszenie polegało na wprowadzającym w błąd nieinformowaniu konsumentów w jasny, jednoznaczny sposób oraz we właściwym czasie o tym, że otrzymanie przez nich środków pieniężnych z tytułu sprzedaży przedmiotów w serwisie z wykorzystaniem usług zapewniających tzw. ochronę kupującego może wiązać się z koniecznością spełnienia dodatkowych warunków. Z drugiej strony zaś, na wprowadzającym w błąd braku jasnej, jednoznacznej i terminowej informacji dla konsumentów o możliwości oraz sposobie dokonania zakupu przedmiotu wystawionego w serwisie bez konieczności uiszczenia opłaty związanej z tzw. ochroną kupującego. Kara za te naruszenia wyniosła aż 4 239 308 zł.

Kolejna branża, w której naruszenia zbiorowych interesów konsumentów są częste to branża usług telekomunikacyjnych. Wielokrotnie stwierdzanym naruszeniem przez rozmaitych dostawców jest aktywowanie określonych usług oraz pobieranie za nie opłat bez uzyskanej w odpowiednim czasie i formie zgody konsumenta. Za tego typu nadużycia dostawcy byli karani obowiązkiem zwrotu konsumentom odpowiednich kwot tytułem rekompensaty w drodze reklamacji, poinformowania ich o możliwości złożenia takiej reklamacji oraz koniecznością opublikowania odpowiedniego oświadczenia (decyzje nr DOZIK 4/2022 czy nr RKR-13/2021). Prezes UOKiK odstąpił natomiast od wymierzania kary pieniężnej, ze względu na zobowiązanie się przedsiębiorców do usunięcia naruszeń i złożenia odpowiednich sprawozdań z ich wykonania wraz z dowodami.

Postępowanie o stwierdzenie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów dotknęło także jednej z dużych sieci handlowych. Sieć ta ukarana została za wprowadzające w błąd informacje dotyczące pochodzenia warzyw i owoców (głównie błędne informowanie, że pochodzą one z Polski). Kara za to naruszenie wyniosła aż 13 284 944 zł (Decyzja nr DOZIK 15/2021). Jak zatem widać, kary mogą być bardzo dotkliwe.

Należy pamiętać, że w toku postępowania nie mamy obowiązku zgadzać się z organem i fakt, że w sposób odmienny oceniamy daną okoliczność, nie może nam szkodzić. Z tego powodu przedsiębiorcy przysługują środki odwoławcze.

Po pierwsze, jeżeli przedsiębiorca kontrolowany nie zgadza się z protokołem kontroli, w terminie 7 dni od przedstawienia mu go do podpisu, może złożyć na piśmie zastrzeżenia. W takim wypadku kontrolujący dokonuje ich analizy i, w razie potrzeby, podejmuje dodatkowe czynności kontrolne, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń zmienia lub uzupełnia odpowiednią część protokołu w formie aneksu do protokołu. W razie nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości lub w części kontrolujący informuje o tym kontrolowanego na piśmie.

Ponadto, jeśli podczas kontroli naruszone zostały prawa przedsiębiorcy, może on wnieść zażalenie do sądu okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (za pośrednictwem Prezesa UOKiK) na czynności kontrolne wykraczające poza zakres przedmiotowy kontroli lub inne czynności kontrolne podjęte z naruszeniem przepisów. Termin na złożenie zażalenia wynosi 7 dni od dnia dokonania tych czynności. Co istotne, zażalenie nie wstrzymuje kontroli. Jeśli sąd uzna jego zasadność, dowody uzyskane w wyniku zaskarżonej czynności kontrolnej nie mogą być wykorzystane w prowadzonym postępowaniu, w innych postępowaniach prowadzonych przez Prezesa UOKiK oraz w postępowaniach prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów.

Natomiast środkiem odwoławczym od samej decyzji Prezesa UOKiK stwierdzającej wystąpienie naruszenia interesów zbiorowych, jest odwołanie. Również ten środek kieruje się do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów za pośrednictwem Prezesa UOKiK. Termin na złożenie odwołania wynosi miesiąc od dnia doręczenia decyzji. W odwołaniu powinniśmy wskazać powody, dla których nie zgadzamy się z decyzją: uzasadnić, że nasze działanie nie jest bezprawne, że nie narusza dobrych obyczajów lub nie dotyczy nieograniczonej grupy konsumentów.

Podstawowym celem postępowania przed prezesem UOKiK nie jest ukaranie przedsiębiorcy, lecz usunięcie przez niego naruszenia. Dlatego ustawodawca zapewnia pewne możliwości obrony i polubownego załatwienia sprawy, pod warunkiem że przedsiębiorca rzeczywiście podejmie wysiłek na rzecz usunięcia nieprawidłowości.

Marcin Jędrysiak