Dochodzenie roszczeń od członków zarządów spółek – strategie obrony

Zasady odpowiedzialności członków zarządu  w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością reguluje co do zasady art. 299 ksh. Stanowi on, że w przypadku, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. W doktrynie jest zgoda co do odszkodowawczego charakteru tej odpowiedzialności. Nie oznacza to jednak, że sama odpowiedzialność członków zarządu w stosunku do spółki jest solidarna. Z konstrukcji tego przepisu wynika, że jest to odpowiedzialność o charakterze subsydiarnym, a przesłanką konieczną do wszczęcia procesu przeciwko członkowi zarządu jest bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Odpowiedzialność jednak samych członków w ramach zarządu (w poziomie) jest solidarna.

Istotne w tym zakresie jest, że pomimo posiadania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce, w przypadku pociągnięcia do odpowiedzialności członka zarządu konieczne jest wszczęcie nowego procesu, którego podstawą prawną jest art. 299 ksh. Wiąże się to z klasycznym dwuinstancyjnym, często długotrwałym procesem, w którym napotykamy szereg trudności.

Pierwszą z nich jest zdobycie aktualnego adresu zamieszkania celem doręczenia pozwu. Kolejnym- drugim jest możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności członka zarządu poprzez wykazanie okolicznych (o czym poniżej). Po trzecie, nawet po pomyślnym zakończeniu procesu dla wierzyciela, wyegzekwowanie środków nie jest pewne, bo członek zarządu jako osoba fizyczna także może być niewypłacalny i nie posiadać żadnego majątku.

Należy także podkreślić, że w przypadku, gdy wierzyciel poniósł szkodę z winy członka zarządu, nie jest wykluczone dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych, w tym w oparciu o art. 415 kc.

Odpowiedzialność zarządu w spółce z o.o. a w spółce akcyjnej

W przepisach dotyczących spółki akcyjnej przewidziany został zarząd jako główny organ spółki, analogicznie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie ma jednak odpowiednika art. 299 ksh w przepisach dot. spółki akcyjnej. Nie jest uzasadniony jednak pogląd, że członkowie zarządu spółki akcyjnej nie ponoszą odpowiedzialności za jej zobowiązania.

Sytuację tę reguluje art. 21 ustawy prawo upadłościowe treściowo powiązany z art. 299 ksh.. Zgodnie z ww. normą, w przypadku upadłości osoby prawnej (a takimi są zarówno spółki z o.o. jak i spółki akcyjne), obowiązek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie zobowiązany jest każdy, który był umocowany do prowadzenia spraw spółki czy jej reprezentacji. Ustawa w tym zakresie nie rozróżnia, czy dany obowiązek ma tej osobie wynikał z ustawy, statutu, umowy czy innego stosunku prawnego.

Nie ulega wątpliwości, że członkowie zarządu są osobami spełniającymi te przesłanki. Z mocy kodeksu spółek handlowych w zakresie ich kompetencji jest prowadzenie spraw spółki i jak wskazano w punkcie 1. to oni mają najczęściej największy wpływ na bieżącą działalność spółki.

Podmioty określone powyżej ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie. W przypadku dochodzenia odszkodowania domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności.

W zakresie terminu przytoczyć należy regulacje prawa upadłościowego i definicje legalne w tej ustawie zawarte. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Podstawą do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika, rozumiana jako utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań. W tym zakresie ustawa wprowadza pewne domniemania, ale nie ulega wątpliwości, że sam stan niewypłacalności winien być każdorazowo oceniany w oparciu o konkretny stan faktyczny.

W związku z powyższym, porównując art. 299 ksh i art. 21 prawa upadłościowego można przyjąć, że członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej ponoszą odpowiedzialność na podobnych zasadach.