W jakim zakresie nadzorca i zarządca odpowiadają za szkody wyrządzone w przedsiębiorstwie w toku restrukturyzacji?

Zarządca, nadzorca układu oraz nadzorca sądowy w postępowaniu restrukturyzacyjnym

W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na podstawową różnicę między zarządcą, nadzorcą układu oraz nadzorcą sądowym, przejawiającą się w podstawie powołania. I tak, zgodnie z treścią art. 35 p.r. nadzorca układu wybierany jest przez dłużnika. Natomiast z treścią przepisu art. 38 p.r. oraz art. 51 p.r. zarządca oraz nadzorca sądowy powoływani są w drodze postanowienia sądu restrukturyzacyjnego. Jednak jeśli przepis ustawy wskazuje na nadzorcę, należy przez to rozumieć zarówno nadzorcę układu jak i nadzorcę sądowego z zakresu zarządzania nieruchomościami i w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Funkcje zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Funkcję zarządcy może pełnić doradca restrukturyzacyjny, posiadający ważną licencję w tym zakresie. Do najważniejszych obowiązków zarządcy zalicza się m.in. objęcie zarządu nad masą sanacyjną oraz zarządzanie nią, opracowanie spisu inwentarza, planu naprawczego, ocenę propozycji układowych czy informowanie wierzycieli o otwarciu i etapie postępowania restrukturyzacyjnego. Należy zatem wskazać, iż zarządca sprawuje ogólną pieczę nad prawidłowością przebiegu postępowania restrukturyzacyjnego w tym jeśli chodzi o obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej zarządcy nieruchomości w ramach umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zarządca nieruchomości na skutek nienależytego wykonywania obowiązków przy zawarciu nowej umowy ubezpieczenia w gospodarce nieruchomościami czy sporządzenie spisu wierzytelności w oparciu o rozporządzenie ministra finansów. Zakres kompetencji zarządcy wpływa na wymiar jego odpowiedzialności za szkody w toku procesu restrukturyzacyjnego.

Funkcje nadzorcy układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Funkcję nadzorcy, tak jak i zarządcy, może pełnić jedynie licencjonowany doradca restrukturyzacyjny. Nadzorca układu jest pozasądowym, niezależnym organem, który stanowi pomoc merytoryczną dłużnika. Mianowicie udziela dłużnikowi pomocy w toku postępowania oraz strzeże prawidłowości przeprowadzanego postępowania restrukturyzacyjnego, w tym m.in. kontroluje czynności dłużnika, udziela pomocy w zakresie sporządzenia planu restrukturyzacyjnego, opracowania sprawozdania o możliwości wykonania układu czy wyraża zgodę na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dłużnika. Ponosi także odpowiedzialność cywilna zarządcy nieruchomości w tym za sporządzenie planu restrukturyzacyjnego i wszelkich zmianach danych zawartych w nim.

Funkcje nadzorcy sądowego w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Nadzorca sądowy jest organem występującym w postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym przyspieszonym. Powołanie w postępowaniu nadzorcy sądowego oznacza, iż od dnia powołania dłużnik może samodzielnie dokonywać jedynie czynności nie przekraczających zakresu zwykłego zarządu majątkiem. Na wszelkie czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu dłużnik obligatoryjnie musi uzyskać zgodę nadzorcy sądowego.

Podstawa prawna odpowiedzialności zarządcy oraz nadzorcy

Zarządca oraz nadzorca, jako jedni z głównych podmiotów postępowania restrukturyzacyjnego, z uwagi na pełnioną w procesie funkcję, ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone w przedsiębiorstwie w toku restrukturyzacji. I tak, ponoszą oni odpowiedzialność deliktową na podstawie art. 415 i nast. kc. Natomiast co do zasady nie ponoszą odpowiedzialności kontraktowej, ponieważ z reguły w tym zakresie nie dochodzi do nawiązania stosunku umownego.

W drodze wyjątku, zastosowanie odpowiedzialności kontraktowej uregulowanej w art. 471 k.c., może nastąpić w przypadku zawarcia umowy między nadzorcą układu a dłużnikiem. Natomiast finalnie, niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie przez nadzorcę ciążących na nim obowiązków będzie skutkowało zastosowaniem rygorów odpowiedzialności deliktowej.

Zgodnie z treścią przepisu art. 415 k.c. skuteczne stwierdzenie odpowiedzialności nadzorcy oraz zarządcy uzależniona jest od wyrządzenia szkody wynikającej z niedołożenia należytej staranności w wykonywaniu ciążących na nich obowiązków. Ogólne zasady odpowiedzialności, którym poddani są również nadzorca oraz zarządca, zakładają iż celem wykazania odpowiedzialności deliktowej muszą zaistnieć łącznie trzy przesłanki, a mianowicie: czyn niedozwolony, szkoda oraz związek przyczynowy między czynem a szkodą.

Przesłanki odpowiedzialności deliktowej nadzorcy oraz zarządcy

Przypisanie odpowiedzialności deliktowej zarządcy lub nadzorcy musi wiązać się z dokonaniem przez te organy czynu niedozwolonego. Przy czym czyn ten może się przejawiać zarówno w działaniu jak i zaniechaniu, czyli niepodjęciu żadnych czynności wymaganych do dokonania w danym stanie faktycznym. Z punktu widzenia przesłanek odpowiedzialności na zasadzie winy, konieczne jest aby czyn nadzorcy lub zarządcy nosił miano bezprawności. Z kolei czyn bezprawny rozumiany jest jako czyn, który sprzeczny jest z obowiązującymi przepisami prawa jak również z zasadami współżycia społecznego lub dobrymi obyczajami. Istotny jest również fakt, iż przyjmuje się za podstawę odpowiedzialności zarządcy i nadzorcy zarówno winę umyślną jak i nieumyślną.

Celem ustalenia istnienia odpowiedzialności deliktowej konieczne jest również ustalenie szkody, która to stanowi wszelkie uszczerbki, w dobrach chronionych prawem, których doznała osoba poszkodowana, wbrew swojej woli.

Finalnie, aby przypisać odpowiedzialność deliktową nadzorcy lub zarządcy konieczne jest ustalenie, czy między czynem niedozwolonym a szkodą zaistniał związek przyczynowy. Wobec tego należy dokonać oceny, czy prawidłowe wykonanie obowiązku przez organ postępowania restrukturyzacyjnego umożliwiłoby uniknięcie wynikłej stąd szkody.

Zakres odpowiedzialności zarządcy oraz nadzorcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Zakres odpowiedzialności zarządcy oraz nadzorcy różni się z uwagi na niejednolity zakres obowiązków ciążących na tychże organach. Jednak zarówno zarządca jak i nadzorca ponoszą odpowiedzialność deliktową za szkodę wyrządzoną w toku postępowania restrukturyzacyjnego.

Finansowy wymiar odpowiedzialności za szkodę zarządcy oraz nadzorcy określa treść Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego oraz spółki handlowej, pełniących funkcję w postępowaniu restrukturyzacyjnym, upadłościowym lub egzekucyjnym.

Warto nadmienić, iż zarówno doktryna jak i orzecznictwo nie wypracowało jednolitego poglądu w zakresie wymagania od nadzorcy oraz zarządcy szczególnie starannego działania, analogicznie jak w przypadku działania przez profesjonalistę. Natomiast w doktrynie pojawiają się stanowiska, według których zarówno zarządca jak i nadzorca prowadzą działania w środowisku o podwyższonym ryzyku gospodarczym zatem powinno wymagać się od tych podmiotów szczególnie starannego działania.

Odpowiedzialność zarządcy za wyrządzoną szkodę w toku procesu restrukturyzacyjnego

Zarządca, w toku procesu restrukturyzacji, obejmuje zarząd nad masą sanacyjną oraz zarządza nią. W konsekwencji ponosi odpowiedzialność za majątek wchodzący do masy upadłości, do wysokości wartości majątku. W tym przypadku odpowiedzialność za szkodę obejmuje co do zasady tylko stratę rzeczywistą, ponieważ w doktrynie wskazuje się, że z praktycznego punktu widzenia bardzo trudno jest ustalić odpowiedzialność zarządcy z tytułu utraconych przez dłużnika korzyści. W sytuacji, gdzie dłużnik poddawany jest procesowi restrukturyzacji ciężko jest wyodrębnić utracone korzyści przez dłużnika, wynikające jedynie z niewłaściwego działania zarządcy. Natomiast taki zakres odpowiedzialności nie jest wyłączony przez przepisy prawa.

Odpowiedzialność nadzorcy za wyrządzoną szkodę w toku procesu restrukturyzacyjnego

Z kolei odpowiedzialność nadzorcy układowego oraz nadzorcy sądowego kształtuje się nieco odmiennie. Nadzorca nie obejmuje w zarząd majątku dłużnika, w ścisłym tego słowa znaczeniu a jedynie świadczy merytoryczną pomoc dłużnikowi w tym zakresie. Wobec tego nadzorcy nie można przypisać bezpośredniej odpowiedzialności za majątek wchodzący w skład masy upadłości.

Wobec obowiązku podlegania ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej doradców restrukturyzacyjnych w praktyce przyjęto, że w świetle braku odpowiednich rozwiązań należy uzależniać wymiar odpowiedzialności nadzorcy za szkodę od wartości masy układowej. Jednak w doktrynie wskazuje się, że suma gwarancyjna powinna być co najmniej trzykrotnie niższa w przypadku nadzorcy, aniżeli w przypadku zarządcy, przy takiej samej wartości masy upadłościowej, z uwagi na różny stopień odpowiedzialności za majątek masy upadłości każdego z tych organów.

W treści Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. uzależnia się odpowiedzialność majątkową doradcy restrukturyzacyjnego od wartości masy upadłości. Zatem dla ułatwienia dochodzenia osobom poszkodowanym roszczeń z tytułu niewykonania obowiązków przez nadzorcę ustalono sumy gwarancyjne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nadzorcy, powiązane z wartością masy upadłości.

Gwarancja odpowiedzialności nadzorcy oraz zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Ustawodawca wprowadza bezwzględny obowiązek legitymowania się przez nadzorcę oraz zarządcę ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej. Dzięki określonej z góry sumie gwarancyjnej poszkodowany, niewłaściwym działaniem nadzorcy bądź zarządcy, może w sposób łatwiejszy dochodzić roszczeń z tytułu wyrządzenia szkody.

Nadzorca oraz zarządca są zobowiązani do przedłożenia dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej najpóźniej wraz z podjęciem pierwszej czynności w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Co do zasady dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia jest polisa ubezpieczeniowa. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej stanowi gwarancję realizacji ewentualnego roszczenia o zapłatę kwoty w przypadku spełnienia przesłanek odpowiedzialności deliktowej po stronie nadzorcy lub zarządcy.

Filip Nowaczyk