W jakim zakresie nadzorca i zarządca odpowiadają za szkody wyrządzone w przedsiębiorstwie w toku restrukturyzacji?

W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na podstawową różnicę między zarządcą, nadzorcą układu oraz nadzorcą sądowym, przejawiającą się w podstawie powołania. I tak, zgodnie z treścią art. 35 p.r. nadzorca układu wybierany jest przez dłużnika. Natomiast z treścią przepisu art. 38 p.r. oraz art. 51 p.r. zarządca oraz nadzorca sądowy powoływani są w drodze postanowienia sądu restrukturyzacyjnego. Jednak jeśli przepis ustawy wskazuje na nadzorcę, należy przez to rozumieć zarówno nadzorcę układu jak i nadzorcę sądowego z zakresu zarządzania nieruchomościami i w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Funkcję nadzorcy, tak jak i zarządcy, może pełnić jedynie licencjonowany doradca restrukturyzacyjny. Nadzorca układu jest pozasądowym, niezależnym organem, który stanowi pomoc merytoryczną dłużnika. Mianowicie udziela dłużnikowi pomocy w toku postępowania oraz strzeże prawidłowości przeprowadzanego postępowania restrukturyzacyjnego, w tym m.in. kontroluje czynności dłużnika, udziela pomocy w zakresie sporządzenia planu restrukturyzacyjnego, opracowania sprawozdania o możliwości wykonania układu czy wyraża zgodę na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dłużnika. Ponosi także odpowiedzialność cywilna zarządcy nieruchomości w tym za sporządzenie planu restrukturyzacyjnego i wszelkich zmianach danych zawartych w nim.

Zarządca oraz nadzorca, jako jedni z głównych podmiotów postępowania restrukturyzacyjnego, z uwagi na pełnioną w procesie funkcję, ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone w przedsiębiorstwie w toku restrukturyzacji. I tak, ponoszą oni odpowiedzialność deliktową na podstawie art. 415 i nast. kc. Natomiast co do zasady nie ponoszą odpowiedzialności kontraktowej, ponieważ z reguły w tym zakresie nie dochodzi do nawiązania stosunku umownego.

W drodze wyjątku, zastosowanie odpowiedzialności kontraktowej uregulowanej w art. 471 k.c., może nastąpić w przypadku zawarcia umowy między nadzorcą układu a dłużnikiem. Natomiast finalnie, niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie przez nadzorcę ciążących na nim obowiązków będzie skutkowało zastosowaniem rygorów odpowiedzialności deliktowej.

Zgodnie z treścią przepisu art. 415 k.c. skuteczne stwierdzenie odpowiedzialności nadzorcy oraz zarządcy uzależniona jest od wyrządzenia szkody wynikającej z niedołożenia należytej staranności w wykonywaniu ciążących na nich obowiązków. Ogólne zasady odpowiedzialności, którym poddani są również nadzorca oraz zarządca, zakładają iż celem wykazania odpowiedzialności deliktowej muszą zaistnieć łącznie trzy przesłanki, a mianowicie: czyn niedozwolony, szkoda oraz związek przyczynowy między czynem a szkodą.

Zakres odpowiedzialności zarządcy oraz nadzorcy różni się z uwagi na niejednolity zakres obowiązków ciążących na tychże organach. Jednak zarówno zarządca jak i nadzorca ponoszą odpowiedzialność deliktową za szkodę wyrządzoną w toku postępowania restrukturyzacyjnego.

Finansowy wymiar odpowiedzialności za szkodę zarządcy oraz nadzorcy określa treść Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego oraz spółki handlowej, pełniących funkcję w postępowaniu restrukturyzacyjnym, upadłościowym lub egzekucyjnym.

Warto nadmienić, iż zarówno doktryna jak i orzecznictwo nie wypracowało jednolitego poglądu w zakresie wymagania od nadzorcy oraz zarządcy szczególnie starannego działania, analogicznie jak w przypadku działania przez profesjonalistę. Natomiast w doktrynie pojawiają się stanowiska, według których zarówno zarządca jak i nadzorca prowadzą działania w środowisku o podwyższonym ryzyku gospodarczym zatem powinno wymagać się od tych podmiotów szczególnie starannego działania.

Z kolei odpowiedzialność nadzorcy układowego oraz nadzorcy sądowego kształtuje się nieco odmiennie. Nadzorca nie obejmuje w zarząd majątku dłużnika, w ścisłym tego słowa znaczeniu a jedynie świadczy merytoryczną pomoc dłużnikowi w tym zakresie. Wobec tego nadzorcy nie można przypisać bezpośredniej odpowiedzialności za majątek wchodzący w skład masy upadłości.

Wobec obowiązku podlegania ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej doradców restrukturyzacyjnych w praktyce przyjęto, że w świetle braku odpowiednich rozwiązań należy uzależniać wymiar odpowiedzialności nadzorcy za szkodę od wartości masy układowej. Jednak w doktrynie wskazuje się, że suma gwarancyjna powinna być co najmniej trzykrotnie niższa w przypadku nadzorcy, aniżeli w przypadku zarządcy, przy takiej samej wartości masy upadłościowej, z uwagi na różny stopień odpowiedzialności za majątek masy upadłości każdego z tych organów.

W treści Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. uzależnia się odpowiedzialność majątkową doradcy restrukturyzacyjnego od wartości masy upadłości. Zatem dla ułatwienia dochodzenia osobom poszkodowanym roszczeń z tytułu niewykonania obowiązków przez nadzorcę ustalono sumy gwarancyjne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nadzorcy, powiązane z wartością masy upadłości.