Inflacja a windykacja – czy dług zwiększa się przez inflację?

Kancelaria prawna RPMS → Aktualności prawne ⚖️ → Windykacja → Inflacja a windykacja – czy dług zwiększa się przez inflację?

Filip Nowaczyk

1 sierpnia 2023 | Ostatnio zmodyfikowano 14 grudnia, 2023 o 16:29 | Czas na przeczytanie: 6 minut

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, inflacja w kwietniu 2023 r. wyniosła 14,7% (w stosunku do odpowiedniego miesiąca roku poprzedniego).

Tak wysoki wzrost cen i idący za tym spadek wartości nabywczej pieniądza jest gigantycznym problemem dla wierzycieli. Gołym okiem widać, że każdy miesiąc opóźnienia spłaty długu w jego nominalnej wartości prowadzi do uzyskania przez wierzyciela mniejszej kwoty realnej. Co więcej, biorąc pod uwagę wzrost cen gazu, prądu czy benzyny, zwiększa się też stopniowo ryzyko niewypłacalności dłużnika.

Rodzi się zatem oczywiste pytanie: czy inflacja wpływa jakoś na wysokość długu? Czy prawo daje wierzycielom jakiekolwiek możliwości waloryzacji jego wartości?

Filip Nowaczyk

APLIKANT RADCOWSKI

Specjalizacja: Sprawy sporne i sądowe. Windykacja polubowna i sądowa.

Więcej artykułów tego autora

Waloryzacja sądowa

Pozornie ratunku szukać można w treści art. 3581 § 3 Kodeksu Cywilnego (KC). Zgodnie z tym przepisem, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Rozwiązanie to związane jest jednak z kilkoma problemami: po pierwsze, z żądaniem tym nie może wstąpić przedsiębiorca (jeżeli dług powstał w związku z jego działalnością gospodarczą).

Po drugie, samo żądanie nie gwarantuje skuteczności naszego działania: sąd może zmienić wysokość lub sposób świadczenia jedynie w przypadku ,,istotnej” zmiany siły nabywczej pieniądza” – nie wiadomo, czy obecną inflację można uznać w każdych warunkach za zmianę istotną. Do tej pory waloryzacja miała miejsce jedynie na przełomie 80. i 90., gdy inflacja potrafiła przekraczać 1000% rocznie. Obecnie nie słychać, by dochodziło waloryzacji długów na tej podstawie. Sąd, oceniając istotność zmiany wartości pieniądza, musiałby ocenić wiele okoliczności: np. kiedy określono wartość nominalną (inaczej będzie wyglądała sprawa gdy dług powstał w 2022 r., a inaczej gdy powstał w 2014 r.) czy jak mocno zmieniła się w istocie wartość nominalna. Nie ma natomiast znaczenia to, czy spadek wartości miał charakter nagły.

Po trzecie, przepis ten obejmuje jedynie świadczenia pieniężne w znaczeniu ścisłym, tj. takie, które od samego początku wyrażone były w pieniądzu. Nie obejmuje zaś świadczeń, w których wykonanie świadczenia pieniężnego zastępuje wykonanie innego rodzaju świadczenia (np. odszkodowania, bezpodstawne wzbogacenie).

Ponadto sąd rozważyć musi interesy stron i zasady współżycia społecznego i jeśli dojdzie do wniosku, że waloryzacja sądowa zbyt mocno naruszałaby interes dłużnika lub nie byłaby słuszna ze względu np. na jego sytuację osobistą, lub majątkową, sąd nie pozwoli na waloryzację.

Klauzula rebus sic stantibus

Wobec tego wierzyciel może szukać ratunku w klauzuli rebus sic stantibus, zawartej w art. 3571 KC: jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Przepis ten można stosować również w przypadku umowy zawartej przez przedsiębiorcę. Jednak i jego zastosowanie jest bardzo wątpliwe. Ryzyko inflacji jest zazwyczaj uznawane za zwyczajowe ryzyko związane z działalnością gospodarczą, nie jest zatem ryzykiem ,,nieprzewidzianym przy zawieraniu umowy”. Z tego powodu, dwucyfrowa inflacja, jakkolwiek bolesna, nie zostanie raczej uznana za nadzwyczajną zmianę stosunków, tym bardziej że nie ma ona charakteru nagłego (inflacja stopniowo zwiększała się na przestrzeni kilkunastu miesięcy).

Jak widać, informacje dla wierzycieli nie są korzystne: inflacja nie wpłynie na wysokość nominalną długu. Nie oznacza to jednak, że w ogóle nie ma wpływu na sytuację wierzyciela i dłużnika.

Odsetki ustawowe

W zalewie złych wiadomości może ucieszy wierzycieli informacja, że dzięki inflacji uzyskają nieco większą rekompensatę za opóźnienia dłużnika w spłacie długu. Wynika to z przepisów regulujących sposób obliczania odsetek ustawowych za opóźnienie – ich wysokość zależna jest od stopy referencyjnej NBP, której wysoki poziom wynika właśnie z polityki antyinflacyjnej banku centralnego.

W przypadku relacji B2C albo relacji między osobami, które nie są przedsiębiorcami, wysokość odsetek reguluje art. 481 §2 KC, zgodnie z którym odsetki ustawowe za opóźnienie przysługują w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP (obecnie 6,75%) i 5,5 punktów procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy, w celu zabezpieczenia swoich zobowiązań finansowych i jeśli chodzi o zachowanie płynności finansowej czy odzyskiwanie należności w oparciu o wyższe dochody nominalne.

W przypadku relacji B2B odsetki są wyższe i są równe sumie stopy referencyjnej i dziesięciu punktów procentowych, zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Pamiętać należy, że:

przepisy te stosuje się tylko wtedy, gdy kwota odsetek nie została inaczej uregulowana w umowie;
odsetki przysługują wierzycielowi nawet wtedy, gdy nie poniósł z tytułu opóźnienia żadnej szkody.

Inflacja a postępowanie windykacyjne – Jak się zabezpieczyć?

W celu ochrony swoich interesów, w nowych umowach (zwłaszcza długoterminowych) warto zawrzeć odpowiednią klauzulę waloryzacyjną (bardzo popularną ostatnio np. wśród umów z operatorami sieci komórkowych). Klauzula taka jest postanowieniem umownym, które ma zapewnić, że wysokość świadczenia pieniężnego będzie mogła być podniesiona odpowiednio do wysokości wskaźnika inflacji. Jest to bardzo pomocne w obecnych niepewnych czasach i wysokiej inflacji oraz wzrost stóp procentowych lub gwarancji szybszej zapłaty na giełdzie długów. Ewentualnie, możliwe jest także określenie wynagrodzenia przez odniesienie się do innego miernika wartości niż pieniądz, jak chociażby przeciętne wynagrodzenie.

Pamiętać jednak należy, że w przypadku umów zawieranych z konsumentami, klauzula taka musi mieć charakter jasny i precyzyjny, by nie narazić się na zarzut, że postanowienie to jest niedozwolone.

W przypadku długów już istniejących, wierzycielom pozostaje minimalizacja strat przez jak najszybszą windykację. Bierne czekanie nie tylko powoduje realne zmniejszenie wysokości wierzytelności, ale przekłada się także na zwiększenie ryzyka niewypłacalności dłużnika czy też ogłoszenia przez niego upadłości, co w praktyce niemal całkowicie przekreśla szanse na skuteczne odzyskanie pieniędzy. W związku z czym skorzystanie z zewnętrznej firmy windykacyjnej, może być konieczne i opłacalne.

Pytania i odpowiedzi

Czy inflacja wpływa na wartość długu?

Nie, obecne przepisy nie pozwalają co do zasady na automatyczne zwiększenie wartości nominalnej długu z powodu inflacji. Możliwe jest wniesienie powództwa o waloryzację długu, jednak żądania tego nie może podnieść przedsiębiorca. Należy jednak pamiętać, że rośnie wysokość należnych odsetek.

Czy inflacja wpływ na wysokość odsetek za zwłokę?

W praktyce tak. Narodowy Bank Polski walcząc z inflacją podwyższa wysokość stóp procentowych, co bezpośrednio wpływa na wysokość samych odsetek. .

Czym jest klauzula waloryzacyjna?

Jest to klauzula umowna, zgodnie z którą wysokość świadczenia pieniężnego może ulegać zmianie odpowiednio do przyjętych przez strony umowy wskaźników. Ewentualnie może ona być wyrażona przez określenie wysokości wynagrodzenia w odniesieniu do innego miernika niż pieniądz, jak chociażby płaca minimalna.

MAM PYTANIA | JESTEM ZAINTERESOWANY / A OFERTĄ

Zaufali nam:

Spis treści

Pozostałe Artykuły

30 kwietnia 2024

Obowiązki informacyjne spółek giełdowych

Dlaczego wypełnianie obowiązków informacyjnych przez spółki publiczne jest tak istotne? Warto zdawać sobie sprawę, że...

Więcej

29 kwietnia 2024

Roszczenie komandytariusza o wypłatę zysku – o czym należy pamiętać?

Jakie są zasady obliczania i dzielenia zysku w sp.k.? Cechą wspólną dla komplementariusza i komandytariusza...

Więcej

26 kwietnia 2024

Zakaz konkurencji w umowach transportowych

Czy wprowadzenie zakazu konkurencji do umowy jest dopuszczalne? Klauzule lub umowy przewidujące zakaz prowadzenia działalności...

Więcej

25 kwietnia 2024

Analiza przedwdrożeniowa – aspekty formalne i praktyczne

Na czym polega analiza przedwdrożeniowa? Analiza przedwdrożeniowa jest zespołem czynności, polegających na ustaleniu wymagań przedsiębiorstwa...

Więcej

24 kwietnia 2024

E-sport na tle obowiązującego prawa

Czy sport elektroniczny jest de facto sportem? Nazwa e-sport jest skrótem od sformułowania sport elektroniczny....

Więcej

23 kwietnia 2024

Wpływ postępowań restrukturyzacyjnych na toczące się postępowania sądowe i egzekucyjne

Jakie są zasady windykacji w przypadku niewypłacalności dłużnika? Zazwyczaj wierzyciel dowiaduje się o niewypłacalności dłużnika...

Więcej

22 kwietnia 2024

E – voting w spółkach

Czym jest e – voting? Kodeks spółek handlowych nie posługuje się wprost pojęciem e –...

Więcej

19 kwietnia 2024

Czym jest wrogie przejęcie i jak bronić się przed hostile takeover?

Na czym polega wrogie przejęcie? Pojęcie przejęcia jest używane w prawie handlowym na określenie procesu...

Więcej

18 kwietnia 2024

Wprowadzanie produktów na inne rynki UE a BDO, czyli międzynarodowy e-commerce i opakowania (na przykładzie Włoch i Niemiec)

Systemy zbliżone do BDO Podobne regulacje nie są jedynie domeną Polski – wynikają one z...

Więcej

18 kwietnia 2024

Praca na kilka „etatów” na B2B w IT

Czym charakteryzuje się praca w IT w modelu B2B? Według doniesień płynących z dużych korporacji...

Więcej

17 kwietnia 2024

Odpowiedzialność za przeciążenie pojazdu w transporcie. Kto ją ponosi?

Gdzie została uregulowana odpowiedzialność za przeciążenie pojazdu transportowego? Przeładowanie ciężarówek zdarza się zarówno w transporcie...

Więcej

16 kwietnia 2024

Czy komornik może zająć wierzytelność z umowy zlecenia?

Czy umowa zlecenie pomaga „ukryć się” przed komornikiem? Wbrew temu, co może się wydawać, umowa...

Więcej

15 kwietnia 2024

Co musi się znaleźć na metce odzieżowej?

Na kim ciąży obowiązek “metkowania” odzieży? Metka odzieżowa jest podstawowym źródłem informacji o odzieży, którą...

Więcej

12 kwietnia 2024

Obowiązki informacyjne spółek giełdowych

Dlaczego wypełnianie obowiązków informacyjnych przez spółki publiczne jest tak istotne? Warto zdawać sobie sprawę, że...

Więcej

11 kwietnia 2024

Umowa na stworzenie systemu ERP

Kiedy warto wdrożyć oprogramowanie ERP w firmie? Na wdrożenie ERP zazwyczaj decydują się firmy, które...

Więcej

10 kwietnia 2024

Wykorzystanie AI w technologii blockchain i smart contracts. Co warto wiedzieć?

Jak działają smart contracts? Inteligentne kontrakty wykorzystują kod źródłowy do automatycznego wyegzekwowania określonych praw lub...

Więcej

9 kwietnia 2024

Likwidacja spółki – podstawowe informacje

Na czym polega likwidacja spółki? Likwidacja spółki zmierza do zakończenia bieżącej działalności gospodarczej i wykreślenie...

Więcej

9 kwietnia 2024

Deepfake w świetle AI Act

Czym jest deepfake? Mianem deepfake’a określa się manipulację obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku powstałą...

Więcej

8 kwietnia 2024

AI ACT – najważniejsze informacje

Gdzie wykorzystywana jest sztuczna inteligencja? Choć sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence, AI) może kojarzyć się...

Więcej

8 kwietnia 2024

Usługi chmurowe: IaaS vs PaaS vs SaaS vs XaaS

Kto i dlaczego korzysta z usług chmurowych? Usługi wykorzystujące chmury obliczeniowe pozwalają na dostęp do...

Więcej

7 kwietnia 2024

Umowa wdrożeniowa na algorytm AI

Jaki model aplikacji projektuje dostawca? Na wstępie należy zaznaczyć, że umowy wdrożeniowe mają charakter kontraktów...

Więcej

5 kwietnia 2024

Usługa inicjowania płatności (PISP)

Usługa inicjowania płatności Payment Initiation Service polega na zainicjowaniu przez podmiot uprawniony do świadczenia tej...

Więcej

4 kwietnia 2024

Jak założyć fundację?

Założenie fundacji – korzyści Korzyści finansowe Fundacja ma możliwość finansowania działań poprzez różnego rodzaju dotacje,...

Więcej

3 kwietnia 2024

Umowa B2B (samozatrudnienie) a umowa o pracę – na co uważać?

Dlaczego strony decydują się na B2B? Samozatrudnienie może okazać się wygodną formą współpracy dla obu...

Więcej

2 kwietnia 2024

Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu

Pozycja członków zarządu a przepisy ordynacji podatkowej Już na wstępie należy zauważyć, że pozycja członków...

Więcej

29 marca 2024

Ile kosztuje upadłość spółki z o.o.?

Kiedy spółka musi zgłosić wniosek o upadłość? W pierwszej kolejności warto przypomnieć, kiedy zarząd spółki...

Więcej

28 marca 2024

Zakładanie oddziału firmy zagranicznej w Polsce

Oddział a przedstawicielstwo - różnice Oba te sposoby pozwalają bowiem, przynajmniej w pewnym zakresie, rozszerzyć...

Więcej

27 marca 2024

Procedury KYC (Know Your Customer) w działalności instytucji obowiązanych w rozumieniu AML

Czym są procedury KYC i jak wiążą się z AML? Procedury KYC to szereg czynności...

Więcej

26 marca 2024

Objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego komplementariuszy spółki komandytowo – akcyjnej w 2023 r.

Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych jest aktem prawa normującym...

Więcej

25 marca 2024

Optymalizacja podatkowa w 2024 roku, czyli jak obniżyć podatki?

Na czym polega optymalizacja podatkowa? Prowadzenie każdej działalności gospodarczej, niezależnie od jej formy i rodzaju,...

Więcej