Wierzytelności przedsiębiorstwa w restrukturyzacji. Co się z nimi dzieje?

Udzielenie odpowiedzi na pytanie o losy wierzytelności restrukturyzowanej spółki wymaga ustalenia w pierwszej kolejności podmiotu, który będzie właściwy do reprezentowania przedsiębiorcy w postępowaniu przedsądowym lub postępowaniu sądowym, jeżeli do niego dojdzie. Prawo restrukturyzacyjne wprowadza cztery rodzaje postępowań:

• postępowanie o zatwierdzenie układu;
• przyspieszone postępowanie układowe;
• postępowanie układowe;
• postępowanie sanacyjne.

W każdym z nich zakres działań, które dłużnik może podejmować osobiście, będzie wyglądał nieco inaczej.

W postępowaniach układowych priorytet ma powołanie nadzorcy sądowego na mocy art. 38 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego, więc co do zasady dłużnik zachowuje zarząd własny przedsiębiorstwem. Nie zmienia się to w przypadku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego czy sporządzenie spisu wierzytelności (z którego najważniejsza jest suma wierzytelności spornych).

Stosownie do art. 39 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego, po powołaniu nadzorcy (albo doradca restrukturyzacyjny) sądowego dłużnik może dokonywać czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego, chyba że ustawa przewiduje zezwolenie rady wierzycieli. Czy jednak czynności procesowe należą do zwykłego zarządu przedsiębiorstwem w przypadku postępowania sanacyjnego (rodzaje postępowania restrukturyzacyjnego)?

Warto w tym miejscu wskazać na orzecznictwo sądowe. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2022 roku w sprawie o sygn. III CZ 177/22 stwierdził, że zwykły zarząd oznacza podejmowanie czynności związanych z bieżącym administrowaniem rzeczą, zarówno o charakterze faktyczny, jak i prawnym. Podobnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 31 maja 2021 r., sygn. I ACa 257/21 odwołał się do poglądów doktryny, z których wynika, że czynności zwykłego zarządu zmierzają do utrzymania rzeczy lub prawa w stanie niepogorszonym (wyłączając ogłoszenie upadłości czy przeprowadzenie redukcji zatrudnienia). Do zakresu tego pojęcia należą również czynności procesowe, jak np. wytoczenie powództwa. Choć oba orzeczenia zapadły na kanwie stanów faktycznych niezwiązanych z prawem restrukturyzacyjnym, pojęcie zwykłego zarządu czy też czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu należy interpretować podobnie, niezależnie od gałęzi prawa.

Podkreślenia wymaga, że czym innym jest wytoczenie powództwa, które zmierza do ochrony interesu prawnego przedsiębiorstwa poprzez wyegzekwowanie należności, a czym innym realizacja czynności materialno-dyspozytywnych, jak zawarcie ugody czy zrzeczenie się roszczenia lub jego uznanie. Do dokonania tego rodzaju czynności procesowych niezbędne będzie uzyskanie zgody nadzorcy sądowego. Wynika to z faktu, że nie służą one sensu stricto do ochrony powoda, ale prowadzą do rozporządzenia przedmiotem procesu.

Dodatkowo prawo restrukturyzacyjne w kontekście postępowania układowego (zwykłego, nieprzyspieszonego) przewiduje w art. 277, że nadzorca sądowy wstępuje z mocy prawa do postępowań:

• sądowych;
• administracyjnych;
• sądowoadministracyjnych;
• przed sądami polubownymi.

W sprawach cywilnych nadzorca sądowy zyskuje uprawnienia interwenienta ubocznego albo uczestnika postępowania (w postępowaniu nieprocesowym), do którego przepisy o współuczestnictwie jednolitym stosuje się odpowiednio.

Uchylenie zarządu własnego dłużnika w postępowaniach układowych

Postępowania układowe przewidują możliwość uchylenia zarządu własnego dłużnika i powołania zarządcy, który działa wprawdzie w imieniu własnym, ale na rachunek dłużnika. Ta szeroka reprezentacja obejmuje również realizowanie czynności procesowych. Przesłanki odebrania zarządu własnego i powołania zarządcy zostały wymienione w art. 239 prawa restrukturyzacyjnego i obejmują następujące sytuacje:

• dłużnik, chociażby nieumyślnie, naruszył prawo w zakresie sprawowania zarządu, czego skutkiem było pokrzywdzenie wierzycieli albo możliwość takiego pokrzywdzenia w przyszłości. Jako przykład można wskazać np. zawarcie przez przedsiębiorcę w restrukturyzacji ugody z dłużnikiem, która ogranicza możliwość zaspokojenia się przez wierzycieli spółki w restrukturyzacji;
• oczywiste jest, że sposób sprawowania zarządu przez dłużnika nie gwarantuje wykonania układu lub dla dłużnika ustanowiono kuratora. Przykładem może być np. doprowadzenie do sytuacji, w której roszczenie spółki w restrukturyzacji uległo przedawnieniu albo zaniedbanie elementarnych obowiązków procesowych, np. uzupełnienia braków pisma procesowego;
• dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza lub nadzorcy sądowego, w szczególności nie złożył w wyznaczonym przez sędziego komisarza terminie propozycji układowych zgodnych z prawem.

Uprawnienie sędziego-komisarza w powyższych przypadkach ma charakter fakultatywny i każdorazowo wymaga oceny sytuacji dłużnika i jego relacji z wierzycielami.

Wierzytelności, które zostały odzyskane przez przedsiębiorstwo w restrukturyzacji, wchodzą w skład masy układowej lub masy sanacyjnej (w zależności od typu postępowania). Pod tym pojęciem należy rozumieć majątek dłużnika, który po otwarciu postępowania ma służyć przede wszystkim zaspokojeniu wierzycieli firmy w restrukturyzacji.

Niezależnie od tego, czy w toczącym się postępowaniu restrukturyzacyjnym sporządza się spis inwentarza (jak w postępowaniu układowym) czy nie (jak w przyspieszonym postępowaniu układowym) czy też następuje ustalenie składu masy sanacyjnej do masy restrukturyzacyjnej, zalicza się mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika, w tym:

• ruchomości;
• nieruchomości;
• środki pieniężne;
• prawa majątkowe;
• należności.

Jeżeli dłużnik zdołał odzyskać przysługującą mu należność i otrzymał z tego tytułu środki, do masy restrukturyzacyjnej wejdą pieniądze. Jeżeli postępowanie nie zostało przeprowadzone, do masy wchodzą wierzytelności, czyli prawa majątkowe.

Dłużnik, względem którego została ogłoszona restrukturyzacja, nadal ma prawo dochodzenia swoich należności. Aby zrobić to skutecznie, warto skorzystać z profesjonalnego obsługi prawnej kancelarii doświadczonej w praktyce insolwencyjnej.

Marcin Staniszewski